"Οι περιστάσεις της ζωής είναι πάντα πιο γόνιμες από την ανθρώπινη φαντασία" - Από το Σημειωματάριο της "Ανθρώπινης Κωμωδίας" του Ονορέ ντε Μπαλζάκ (μτφ. Κωστής Παπαγιώργης)

.............................................................

·       "Οι περιστάσεις της ζωής είναι πάντα πιο γόνιμες από την ανθρώπινη φαντασία"

   Ονορέ ντε Μπαλζάκ

(1799 – 1850)

-…Η λίγη δουλειά γεννά μεγάλη φιλαυτία, αντίθετα η πολλή δουλειά σού μεταδίδει άπειρη μετριοφροσύνη.

- Το πάθος είναι ολόκληρη η κοινωνία. Χωρίς αυτό η θρησκεία, η ιστορία, το μυθιστόρημα θα ήταν άχρηστα.

(Πρόλογος στην «Ανθρώπινη κωμωδία», 1842)

-Δεν εξαπατούμε ατιμώρητα τις επιταγές της φύσης.

- Σε αυτές τις μεγάλες κρίσεις, η καρδιά είτε γίνεται κομμάτια είτε γίνεται σίδερο.

(«Το σπίτι της γάτας», 1829)

-Άραγε τα αισθήματά μας δεν είναι αποτυπωμένα πάνω στα πράγματα που μας περιβάλλουν;

(«Το βαλάντιο», 1832)

-Το πάθος είναι κάτι το αληθινά απόλυτο μέσα στα ανθρώπινα, δεν θέλει να έχει ποτέ άδικο.

- Κάθε μεγάλο συναίσθημα στον άνθρωπο είναι ένα τόσο ατομικό ποίημα, ώστε ακόμα και ο καλύτερος φίλος του δεν ενδιαφέρεται.

- Μια από τις κύριες μέριμνες της σημερινής φυσιολογίας είναι να βρει τους τρόπους με τους οποίους μια σκέψη φέρνει την ίδια κατάρρευση που προκαλεί ένα δηλητήριο…

- …γιατί μέσα στο ναυάγιο της μέθης μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η φιλαυτία είναι το μόνο συναίσθημα που επιπλέει.

- Οι άνθρωποι είναι σαν τα βιβλία, ενίοτε αποτιμώνται πολύ καθυστερημένα.

- Οι ανώτεροι σφάλλουν πάντα όταν αστεΐζονται με τους κατώτερους. Ο αστεϊσμός είναι ένα παιχνίδι, και το παιχνίδι απαιτεί ισότητα. Έτσι, για ν’ αποφύγουν τις δυσχέρειες αυτής της προσωρινής ισότητας, μόλις τελειώσει το αστείο, οι παίχτες έχουν δικαίωμα να κάνουν πως δεν γνωρίζονται μεταξύ τους.

(«Μοντέστ Μινιόν», 1844)

-Η διαφθορά ήρθε μαζί με την περιουσία, όπως πάντα.

- Δεν υπάρχει, ή μάλλον είναι σπάνια, η περίπτωση εγκληματία που να είναι απολύτως εγκληματίας.

(«Ένα ξεκίνημα στη ζωή», 1842)

-Για μένα η μοναξιά είναι σαν το κεχριμπάρι μέσα στο οποίο ένα έντομο διατηρεί την αιώνια ομορφιά του.

- Τα αμιγώς ηθικά εγκλήματα που δεν δίνουν λαβή στην ανθρώπινη δικαιοσύνη είναι τα πιο απεχθή, τα πιο αποτροπιαστικά.

(«Αλμπέρ Σαβαρύς», 1842)

-Η αθλιότητα πιθανώς είναι ο πιο ισχυρός απ’ όλους τους δεσμούς.

- Αν οι στάσεις τους ήταν κομψές και οι κινήσεις τους χαριτωμένες, από τις μορφές τους έλειπε η ειλικρίνεια, και εύκολα μάντευε κανείς ότι ανήκαν σε έναν κόσμο όπου η κοσμιότητα διαμορφώνει από νωρίς τους χαρακτήρες, όπου η δαψίλεια των κοινωνικών τέρψεων σκοτώνει τα αισθήματα και αναπτύσσει τον εγωισμό.

- Η άρνηση της τροφής είναι ένα από τα συμπτώματα που προδίδουν τις μεγάλες ψυχικές κρίσεις.

- Η ιστορία της ζωής τους μπορεί να συνοψιστεί με δύο λέξεις: ήταν ευτυχισμένοι. Δεν τους συνέβη τίποτα που αξίζει να μνημονευθεί.

(«Η βεντέτα», 1830) 

-Τα αληθινά ταλέντα, οι φιλόσπουδοι και αξιότιμοι άνθρωποι, δε φέρονται έτσι: ακολουθούν με τόλμη το δρόμο τους, δέχονται τις αθλιότητές τους και δεν τις κρύβουν κάτω από τα ψεύδη.

- Αγαπάμε μόνο τους υποδεέστερους, ο καθένας είναι εχθρός όποιου τείνει να ανέλθει.

- Από φυσικού του, το πνεύμα μας κοιτάζει τα αποτελέσματα προτού αναλύσει τις αιτίες.

(«Μια κόρη της Εύας», 1833)

-…γιατί κάθε σκηνή έχει τα δικά της παρασκήνια.

- Όπως όταν βαδίζουμε στα δάση, ορισμένα μέρη μάς επιτρέπουν να μαντέψουμε από τον ήχο των βημάτων μεγάλες μάζες πέτρας ή κενά κάτω από τη γη, παρόμοια και ο συμπαγής εγωισμός που κρύβεται κάτω από τους καλούς τρόπους και τα υπόγεια που έχει υποσκάψει η δυστυχία προδίδουν το κενό στη διαρκή επαφή με τη μύχια ζωή.

(«Ονορίνη», 1843)

-Δουλεύοντας για τις μάζες, η σύγχρονη βιομηχανία προβαίνει καταστρέφοντας τα δημιουργήματα της παλαιάς τέχνης της οποίας τα έργα ήταν εντελώς προσωπικά, τόσο στον καταναλωτή όσο και στον μάστορη. Έχουμε προϊόντα, δεν έχουμε πια έργα.

- Όλα τα πάθη έχουν τον ιησουιτισμό τους.

- Σε κάθε ανθρώπινη μορφή υπάρχει ένα σημείο όπου προδίδονται τα μύχια σκιρτήματα της καρδιάς.

- Ο καθένας τρέμει να αντικρίσει την αλλόκοτη διαφθορά μιας διαβολικής καρδιάς.

-…ο καλλιτέχνης είναι ιεραπόστολος, η τέχνη είναι μια θρησκεία που έχει τους ιερείς της και πρέπει να έχει και τους μάρτυρές της.

- Η ζωή μου ήταν μια μακροχρόνια κρίση εγωισμού.

- Δεν ξέρω αν είναι μέρα, αμφιβάλλω για τον ήλιο…

- Ο Αρθούρος ακολουθούσε στα πάντα αυτό το σύστημα· από φυσικού του είχε τη βολική ικανότητα να μιμείται χωρίς να πιθηκίζει, να μιμείται με σοβαρότητα. Έτσι, παρότι δεν είχε γούστο, ήξερε πάντα να υιοθετεί και πάντα να εγκαταλείπει πρώτος τις μόδες. Με τη φήμη ότι φροντίζει υπερβολικά την εμφάνισή του και φοράει κορσέ, αποτελούσε το πρότυπο των ανθρώπων που δεν δυσαρεστούν ποτέ κανέναν, υιοθετώντας ακατάπαυστα τις ιδέες και τις ανοησίες του συρμού, και, όντας πάντα μέσα στα πράγματα, δε γερνούν ποτέ, είναι οι ήρωες της μετριότητας.

- Σε καμιά εποχή δεν απαίτησαν την αναγραφή του ονόματός τους στη βίβλο των εκλεκτών με τόσο παιδαριώδη κίνητρα. Διακρίνονται πάση θυσία με τη γελοιότητα, με μια επίδειξη αγάπης για την πολωνική υπόθεση, για το σωφρονιστικό σύστημα, για το μέλλον των απελευθερωμένων καταδίκων, για τα απροσάρμοστα ηλικίας κάτω ή πάνω από τα δώδεκα, για όλες τις κοινωνικές αθλιότητες. Αυτές οι ποικίλες μανίες δημιουργούν ψευδείς αξίες, προέδρους, αντιπροέδρους, γραμματείς συλλόγων ο αριθμός των οποίων υπερβαίνει στο Παρίσι τα προς επίλυση κοινωνικά ζητήματα. Γκρέμισαν την παλιά κοινωνία, για να πλάσουν άπειρες μικροκοινωνίες κατ’ εικόνα της θανούσης. Άραγε αυτές οι παρασιτικές οργανώσεις δεν αποκαλύπτουν την αποσύνθεση; Δεν είναι η συρροή των σκουληκιών μέσα στο πτώμα; Όλες αυτές οι οργανώσεις είναι κόρες της ίδιας μάνας, της Ματαιοδοξίας.

- Άκουσε! Έκανα τόσα πράγματα στη ζωή μου ώστε είμαι ικανός για την αρετή.

(«Βεατρίκη», 1834 – 1844) 

-Αυτός ο άνδρας μιλούσε χαμηλόφωνα, με γλυκύτητα και ποτέ δεν παραφερόταν. Η ηλικία του ήταν ένα πρόβλημα: κανείς δεν μπορούσε να ξέρει αν είχε γεράσει πριν την ώρα του ή αν είχε οικονομήσει τη νιότη του, για να την έχει δια βίου.

- Το χρυσάφι εκπροσωπεί όλες τις ανθρώπινες δυνάμεις. Ταξίδεψα, είδα ότι παντού υπάρχουν πεδιάδες ή βουνά: οι πεδιάδες είναι ανιαρές, τα βουνά κουραστικά· οι τόποι δηλαδή δεν σημαίνουν τίποτα. Όσο για τα ήθη, ο άνθρωπος είναι παντού ο ίδιος: παντού η πάλη ανάμεσα στον φτωχό και στον πλούσιο είναι αναπόφευκτο καθεστώς· συνεπώς καλύτερα να είσαι με τους εκμεταλλευτές παρά με τα θύματά τους· παντού υπάρχουν μυώδεις άνθρωποι που εργάζονται και λυμφατικοί άνθρωποι που βασανίζονται· παντού οι τέρψεις είναι ίδιες, γιατί παντού οι αισθήσεις εξαντλούνται, και το μόνο που επιβιώνει είναι η ματαιοδοξία! Η ματαιοδοξία είναι πάντα το εγώ. Η ματαιοδοξία ικανοποιείται μόνο με ποταμούς χρυσού. Οι φαντασιώσεις μας απαιτούν χρόνο, φυσικές μέριμνες ή φροντίδες. Ε λοιπόν, το χρυσάφι ενέχει όλα αυτά εν σπέρματι, και προσφέρει τα πάντα έμπρακτα.

- Ο ευπατρίδης είναι του θανατά. Είναι μια από τις τρυφερές ψυχές που δεν γνώριζαν πώς να σκοτώσουν τη θλίψη και αφήνονται πάντα στη φονική της διάθεση. Η ζωή είναι μια εργασία, ένα επάγγελμα, που πρέπει να μπούμε στον κόπο να το μάθουμε.

- Θαύμαζα πάντα με μια ανανεούμενη κατάπληξη το γεγονός ότι δύο αντίπαλοι σχεδόν πάντα μαντεύουν αμοιβαία τις μυστικές προθέσεις και τις ιδέες που κρύβουν στα φυλλοκάρδια τους. Ενίοτε ανάμεσα σε δύο εχθρούς απαντάται η ίδια διαύγεια, η ίδια οξυδέρκεια που δείχνουν δύο εραστές, όταν ο ένας διαβάζει την καρδιά του άλλου.

(«Γκομπσέκ», 1830)

-Γιατί οι γέροι έχουν ισχυρή τάση να προικίζουν το μέλλον των νέων με τις δικές τους λύπες.

- …με τη βαριεστημένη έκφραση ενός ανθρώπου που, αφού πέρασε καλά κάπου αλλού, κουβαλά σπίτι του την κόπωση της ευτυχίας.

- Υπάρχουν σκέψεις  στις οποίες υπακούμε χωρίς να τις γνωρίζουμε: βρίσκονται μέσα μας εν αγνοία μας.

- Ορισμένες ανθρώπινες μορφές είναι δεσποτικές εικόνες που σας μιλούν, σας ερωτούν, που ανταποκρίνονται στις κρυφές σας σκέψεις, δημιουργούν μάλιστα ολόκληρα ποιήματα.

(«Η τριαντάρα», 1828 – 1844)

-Τέλος εδώ βασιλεύει η αθλιότητα χωρίς ποίηση.

- Είμαι μεγάλος ποιητής. Τα ποιήματά μου δεν τα γράφω· είναι πράξεις και αισθήματα.

- Η νιότη δεν τολμάει να κοιταχτεί στον καθρέφτη της συνείδησης όταν ρέπει προς την αδικία, ενώ η ώριμη ηλικία έχει ήδη κοιταχτεί: εδώ έγκειται όλη η διαφορά ανάμεσα στις δύο αυτές φάσεις της ζωής.

- Είναι αξιοπαρατήρητη η καταλυτική δύναμη των παθών. Όσο άξεστος κι αν είναι, όταν ένας άνθρωπος εκφράζει μια ισχυρή και αληθινή συγκίνηση, αναδίδει μιαν ειδική ουσία που αλλάζει τη φυσιογνωμία του, ζωντανεύει τις κινήσεις του, χρωματίζει τη φωνή του. Συχνά το πιο ανόητο πλάσμα, υπό την επήρεια του πάθους, αγγίζει την πιο υψηλή ευφράδεια, έστω κι αν αυτή δεν είναι λεκτική, και μοιάζει να κινείται σε μια φωτεινή σφαίρα.

- Έκανε κατά κάποιο τρόπο το γύρο της συνείδησής του.

- Ακούω ακόμα αυτό που μου είπατε.

(«Ο μπάρμπα-Γκοριό», 1834)

-Σας έδωσα κοντά ένα εκατομμύριο και σεις εμπορεύεστε τη δυστυχία μου.

(«Ο συνταγματάρχης Σαμπέρ», 1832)

-…απομονωμένος στη ζωή του λόγω εγωισμού, σήμερα η δόξα του αυτοχειριάζεται από τον εγωισμό.

(«Η λειτουργία του άθεου», 1836)


 *Σημείωση: Από το "Σημειωματάριο της Ανθρώπινης Κωμωδίας / Ο Κωστής Παπαγιώργης ανθολογεί Ονορέ ντε Μπαλζάκ" Εκδόσεις Μπάστας Πλέσσας, 1995)

Στον πρόλογο της έκδοσης ο Κωστής Παπαγιώργης γράφει μεταξύ άλλων: "...Δεν καλείται ο αναγνώστης να γνωρίσει τον Μπαλζάκ διαβάζοντας έναν τόμο που παραθέτει σπαράγματα από την Ανθρώπινη Κωμωδία ούτε είναι νόστιμο να διεξέρχεσαι έναν χαώδη κατάλογο από "χαρακτηριστικά" αποσπάσματα. Μονάχα η επιείκεια των έμπειρων αναγνωστών - που θυμούνται πάντα λιγότερα απ' όσα διαβάζουν - είναι σε θέση να συγκατανεύσει σε αυτό το ανθολόγιο το οποίο, αυθαιρέτω δικαιώματι, καταγράφει μπαλζακικές σκέψεις σαν κι εκείνες που σημειώνουμε βιαστικά σε ένα τετράδιο, όταν διαβάζουμε το μεγάλο έργο. Κάθε επίπονη ανάγνωση δεν διαθέτει άραγε το ιδιωτικό της σημειωματάριο, μια αποσπασματική μνήμη που διασώζει από το έργο όχι κατ' ανάγκη ό,τι αξίζει, αλλά απλά και μόνο ό,τι της πάει;..." Έτσι κι εγώ προτείνω και ξεχωρίζω τώρα, μετά τον "Άνδρα και τη Γυναίκα",  ένα "ανθολόγιο ανθολογίου" με θέμα τις "Περιστάσεις της ζωής" στην "Ανθρώπινη Κωμωδία". Ένα κομμάτι, ίσως το πιο μεγάλο, από τον καθρέφτη μιας κοινωνίας των κλονισμών της Γαλλικής Επανάστασης, των Ναπολεόντειων πολέμων και της Παλινόρθωσης. Αν καθρεφτίζεται και η δική μας ζωή στο σήμερα μένει σε σας να το κρίνετε...