"Για το ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς" γράφει ο Κύρκος Δοξιάδης * ("Εφημερίδα των Συντακτών", 28.11.2017)

..............................................................
 

Για το ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς

 

 

 EUROKINISSI/ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

 

γράφει ο Κύρκος Δοξιάδης *

 

("Εφημερίδα των Συντακτών", 28.11.2017)

Γιατί οι αριστεροί οφείλουν να μην ηθικολογούν; Διότι πρώτοι εκείνοι γνωρίζουν, από την ιστορικο-υλιστική μέθοδο με την οποία προσεγγίζουν τα πράγματα, ότι η ηθική είναι έργο των ανθρώπων - δηλαδή των ανθρώπινων κοινωνιών στην ιστορικότητά τους.

Δεν μας έρχεται από τον ουρανό, ούτε ως Εντολές του Θεού ούτε ως προαιώνια παράδοση που ενστερνιζόμαστε άκριτα και ακολουθούμε αναντίρρητα. Η ηθική είναι ένα σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν τις πράξεις και τις σχέσεις με τον εαυτό μας και τους άλλους επί τη βάσει κάποιων αρχών, τις οποίες αποδεχόμαστε οικειοθελώς – δεν μας επιβάλλονται, ούτε μπορούμε εμείς να επιβάλουμε σε άλλους.

Τούτο το τελευταίο είναι και ο βασικός τρόπος με τον οποίο διακρίνεται η ηθική από τον νόμο – για να αναφερθούμε και στο περίφημο ερώτημα που τίθεται ακατάπαυστα αυτό τον καιρό περί διάκρισης ή μη μεταξύ νόμιμου και ηθικού. Τον νόμο είμαστε αναγκασμένοι να τον τηρούμε ακόμη και αν διαφωνούμε ως προς την ορθότητά του – αν δεν τον τηρούμε είμαστε παράνομοι.

Αν όμως δεν πράττουμε σύμφωνα με τους κανόνες ή τις αρχές κάποιας συγκεκριμένης ηθικής, δεν είμαστε απαραίτητα ανήθικοι – μπορεί απλώς να μην αποδεχόμαστε την εν λόγω ηθική. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να κάνει ό,τι του καπνίσει διατεινόμενος ότι έχει τη δική του, ατομική ηθική.

Η ηθική, κατά τούτο τουλάχιστον, δεν διαφέρει από την ιδεολογία. Πρόκειται για σύνολο πεποιθήσεων που μοιράζονται από κοινού πολλοί άνθρωποι ή ομάδες ανθρώπων, αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν πολλές διαφορετικές και ενίοτε αντιμαχόμενες ηθικές – όπως ισχύει και με τις ιδεολογίες.

Ακόμη και αν δεχτούμε ότι οι νεωτερικές δυτικές κοινωνίες οικοδομήθηκαν επί λίγο-πολύ κοινών ηθικών αρχών, που και εκείνες προέκυψαν ιστορικά από τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση, όπως το γνωστό τρίπτυχο «ελευθερία, ισότητα, αλληλεγγύη», τα τόσο διαφορετικά έως και αντιθετικά συγκεκριμένα περιεχόμενα που προσλαμβάνουν οι εν λόγω αρχές στις πολλαπλές εκδοχές των νεωτερικών αξιακών συστημάτων δεν αφήνουν περιθώριο να μιλάμε για κοινά αποδεκτή ηθική ανεξάρτητη από κοινωνικο-πολιτικές τοποθετήσεις.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ μία συνέντευξη που είχα πάρει πριν από πάρα πολλά χρόνια από έναν γνωστό παραγωγό του εμπορικού κινηματογράφου, στο πλαίσιο των ερευνών για τη διδακτορική μου διατριβή.

Είχε αναφέρει με περισσή ηθική υπερηφάνεια το γεγονός ότι «τρέφει γύρω στις εκατό οικογένειες» – εννοώντας προφανώς τις οικογένειες των υπαλλήλων του. Αυτό που για την Αριστερά αποτελεί απλώς την ίδια την καπιταλιστική οικονομική εκμετάλλευση και, κατά συνέπεια, είναι ηθικά επιλήψιμο, για ορισμένους τουλάχιστον από τους καπιταλιστές συνίσταται στο ότι επιτελούν επωφελές και ευάρεστο κοινωνικό έργο.

Το πελατειακό και το «παλαιοκομματικό» σύστημα έχουν και εκείνα τη δική τους ηθική – όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό αν αναλογιστούμε την έντονη ηθική φόρτιση που εμπεριέχεται στη φράση «τα δικά μας παιδιά». Και για πολλούς πολύ πλούσιους, το να φορολογείται το εισόδημά τους είναι ανήθικο – είναι «κρατισμός». Συνεπώς, αν μπορούν -με νόμιμο κιόλας τρόπο- να φοροαποφεύγουν παρκάροντας τα λεφτά τους σε φορολογικούς παραδείσους ή αλλιώς, τούτο δεν είναι απλώς προς το προσωπικό τους συμφέρον αλλά κρίνεται και ηθικά ορθό.

Το ελληνικό πολιτικο-οικονομικό καθεστώς έχει τη δική του ηθική. Είναι ένα κράμα από την οικογενειοκρατική ηθική του «παλαιοκομματισμού» και του πελατειακού συστήματος αφ’ ενός και την ατομοκεντρική ηθική του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού αφ’ ετέρου.

Οταν η Αριστερά μιλάει για το δικό της «ηθικό πλεονέκτημα», απλώς αντιπαραθέτει τη δική της ηθική σε εκείνην των αντιπάλων της – δεν κρίνει τους δεύτερους για ανηθικότητα, θα ήταν άτοπο και ανούσιο.

Και ταυτόχρονα, με αυτήν ακριβώς την αντιπαράθεση, οριοθετεί τη δική της ηθική – που σημαίνει ότι μένει να αποδειχτεί στην πράξη αν όντως η δική της ηθική είναι ριζικά διαφορετική και αντίθετη με εκείνην των καθεστωτικών δυνάμεων. Οχι μόνο για να φανεί συνεπής προς ό,τι διακηρύσσει, αλλά και επειδή δεν υπάρχει άλλος τρόπος να καταπολεμήσει την αντίπαλη ηθική.

Ως γνωστόν, η διαφθορά είναι εγγενές φαινόμενο του παγκόσμιου και του εγχώριου καπιταλισμού. Δεν πρόκειται απλώς για κάποιες παρανομίες. Βάσει των όσων επισημάνθηκαν πιο πάνω, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ο τρόπος με τον οποίο «ελαστικοποιείται» συστηματικά η νομιμότητα προκειμένου να προσαρμόζεται στις επιταγές της καπιταλιστικής ή/και πελατειακής και «παλαιοκομματικής» ηθικής.

Κατά συνέπεια, η καταπολέμηση της διαφθοράς ισοδυναμεί με την ίδια την έμπρακτη εναντίωση στην καπιταλιστική και γενικότερα στην καθεστωτική ηθική – δεν πρόκειται ούτε για απλή πάταξη της παρανομίας αλλά ούτε και για καταγγελία ή τιμωρία κάποιας «ανηθικότητας».

* καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών