Ο άντρας και η γυναίκα στην "Ανθρώπινη Κωμωδία" του Ονορέ ντε Μπαλζάκ - γ' μέρος

.............................................................

Ονορέ ντε Μπαλζάκ

(1799 -1850)

Ο άντρας και η γυναίκα στην "Ανθρώπινη Κωμωδία" - γ' μέρος *

(Από το "Μεγαλεία και αθλιότητες των εταιρών", 1847)

 - Οι γυναίκες που έζησαν τη ζωή την οποία τόσο έντονα απέρριψε η Εσθήρ φτάνουν σε μιαν απόλυτη αδιαφορία σχετικά με τις εξωτερικές μορφές του ανθρώπου. Μοιάζουν με τον σημερινό λογοτεχνικό κριτικό που, υπό ορισμένες σχέσεις, μπορεί να συγκριθεί μαζί τους και ο οποίος φτάνει σε μια βαθύτατη αμέλεια για τις καλλιτεχνικές εκφράσεις:  έχει διαβάσει τόσα βιβλία, βλέπει τόσα πολλά να κυκλοφορούν, έχει εθισθεί τόσο πολύ στις γραμμένες σελίδες, υπέστη τόσες απογοητεύσεις, είδε τόσα δράματα, έγραψε τόσα άρθρα χωρίς να πει τι σκεφτόταν, προδίδοντας τόσο συχνά την υπόθεση της τέχνης για το χατίρι των φίλων και των εχθρών, ώστε καταλήγει να απεχθάνεται τα πάντα χωρίς παραταύτα να πάψει να γράφει.

   - Η ευτυχία δεν έχει ιστορία, και οι παραμυθάδες όλων των τόπων το είχαν καταλάβει τόσο καλά ώστε η φράση: έζησαν αυτοί καλά! κλείνει όλες τις ερωτικές περιπέτειες.

(Από το πρώτο μέρος: Πώς αγαπούν τα κορίτσια)

 - Οι ερωτευμένοι, όπως και οι μάρτυρες, νιώθουν αδέλφια στα βάσανα! Τίποτα στον κόσμο δεν είναι πιο αμοιβαία κατανοητό από δύο όμοιους πόνους.

-Η λεπτότητα της συμπεριφοράς μου είναι άλλωστε το εχέγγυο της ειλικρίνειας των προθέσεών μου.

- Γύρω στις εννιάμισι, η Εσθήρ είδε τον Λυσιέν να μπαίνει στο θεωρείο της Κόμισσας με μέτωπο όλο έγνοια, χλομός, και με τη μορφή του σχεδόν σε αποσύνθεση. Αυτά τα σημάδια εσωτερικής ερήμωσης ήταν ορατά μόνο για την Εσθήρ. Η γνώση του προσώπου ενός άνδρα, για μια γυναίκα που αγαπάει, είναι όπως η γνώση του πελάγους για τον ναύτη.

- Ο άθλιος με αποκαλεί πάντα κυρία και διατηρεί πλήρη ψυχραιμία, τη στιγμή εκείνη που όλοι οι άνδρες είναι λίγο πολύ τρυφεροί… Ο έρωτας, βλέπεις, γι’ αυτόν είναι σα να περιποιείται το γένι του. Σκουπίζει τα ξυράφια του, τα ξαναβάζει στη θήκη, κοιτάζεται στον καθρέφτη με ύφος ανθρώπου που λέει στον εαυτό του: - Δεν κόπηκα. Κατόπιν με αντιμετωπίζει με σεβασμό που θα τρέλαινε κάθε γυναίκα.

- Αγαπητή μου, η ψυχή του φοράει γάντια…

(Δεύτερο μέρος: Πόσο στοιχίζει ο έρωτας στους γέρους)

- Όπως ξέρουμε ο αληθινός έρωτας είναι ανήλεος.

(Τρίτο μέρος: Πού οδηγούν οι κακοί δρόμοι)

- ...κανένα πάθος έντιμης γυναίκας, ούτε και το πάθος μιας θρησκόληπτης για τον ιερέα της, τίποτα δεν ξεπερνά την αφοσίωση της ερωμένης που συμμερίζεται τους κινδύνους των μεγάλων εγκληματιών.

- Η γυναίκα είναι κατώτερο όν, υπακούει υπερβολικά στα όργανά της. Για μένα η γυναίκα είναι όμορφη μόνο όταν μοιάζει στον άνδρα! Όπως αυτές οι μικρές δούκισσες που είναι αρρενωπές στο μυαλό και έγραψαν αριστουργήματα... 

- Δυο πλάσματα που αγαπήθηκαν και ήταν ευτυχισμένα! είπε ο Ζακ Κολέν. Ένωσαν τις ζωές τους. Μια από τις ευτυχίες είναι να σαπίζεις μαζί με τον άλλον. 

- Καμιά γυναίκα δεν αντιστέκεται στην ιδέα να αγαπηθεί αποκλειστικά.

(Τέταρτο μέρος: Η τελευταία ενσάρκωση του Βωτρέν)

- Βλέποντας να πλησιάζει η τρομερή χρεοκοπία του έρωτα, η ηλικία των σαράντα πέρα από την οποία η γυναίκα έχει ελάχιστα πράγματα να περιμένει, η πριγκίπισσα άρχισε να φιλοσοφεί. Διάβαζε, εκείνη που επί δεκάξι χρόνια απέφευγε με φρίκη τα σοβαρά θέματα. Η λογοτεχνία και η πολιτική είναι για τις σημερινές γυναίκες ό,τι ήταν άλλοτε η ευσέβεια, το έσχατο καταφύγιο των φιλοδοξιών τους.

- Μπορούμε να αγαπάμε χωρίς να είμαστε ευτυχισμένες, μπορούμε να είμαστε ευτυχισμένες χωρίς να αγαπάμε.

- Βλέπω πολλές γυναίκες να είναι πρόσχημα ενός πάθους, αντί να είναι η αιτία και συνάμα το αποτέλεσμα.

- Μια από τις δόξες της Κοινωνίας είναι ότι δημιούργησε τη γυναίκα εκεί όπου η Φύση έπλασε τη θηλύτητα· ότι δημιούργησε τη διηνεκή επιθυμία εκεί όπου η Φύση σκέφτηκε τη διαιώνιση του Είδους· τέλος ότι επινόησε τον έρωτα, την πιο όμορφη θρησκεία της ανθρωπότητας. 

- Όσο περισσότερο ερεθίζει από μακριά τα αισθήματα ένας πνευματώδης άνθρωπος τόσο λιγότερο ανταποκρίνεται από κοντά.

- Ακόμα και δαρμένες, οι γυναίκες πρέπει να σωπαίνουν από περηφάνια. Η σιωπή του σκλάβου τρομάζει τον αφέντη.

- Αντελήφθην ότι ήμουνα το πρώτο θύμα της εκδίκησής μου.

(Τα μυστικά της πριγκίπισσας ντε Καντινιάν, 1839) 

-Ήταν κάτι παραπάνω από γυναίκα, ήταν ένα αριστούργημα.

- …κατόπιν ένιωσε μια φλόγα που σπίθισε ξαφνικά στα βάθη του είναι του, σε αυτό που αποκαλούμε καρδιά, ελλείψει άλλης λέξεως.

- Το πάθος τον είχε κεραυνοβολήσει. Όταν επέστρεψε στο σπίτι, παραδόθηκε σε έναν από τους παροξυσμούς που μας αποκαλύπτουν την παρουσία νέων αρχών μέσα στην ύπαρξή μας.

- Αυτή η χρυσή εποχή του έρωτα, κατά την οποία χαιρόμαστε με το ίδιο μας το συναίσθημα και είμαστε ευτυχισμένοι σχεδόν χάρη στον εαυτό μας, δεν έμελλε να κρατήσει πολύ για τον Σαραζίνο.

- Όταν μιλάς για κινδύνους σε έναν ερωτευμένο δεν είναι σα να του προσφέρεις απολαύσεις;

(«Σαραζίνος», 1830)

-Έχοντας ζήσει μέσα στο μόχθο και στην ανέχεια, δεν είχε ποτέ τον καιρό να ερωτευθεί.

- Ύστερα από δύο χρόνια εγγάμου βίου, ποιος άντρας ασχολείται με το χρώμα που έχουν τα μαλλιά της γυναίκας του; Η ομορφιά παρέρχεται, αλλά η ασχήμια μένει! Το χρήμα είναι η μισή ευτυχία.

(«Πιέρ Γκρασού», 1839)

Από τους «Φτωχούς συγγενείς»

-Μου δίνετε το λόγο σας σαν έντιμη γυναίκα, γιατί δυστυχώς για μένα, είστε έντιμη…

- Άλλωστε ήθελα να είμαι πατέρας της, ευεργέτης και, ας μην το κρύβουμε, εραστής της. Με ένα σμπάρο δύο τρυγόνια, να κάνω μια καλή πράξη και να αποχτήσω μια καλή φιλενάδα. Υπήρξα ευτυχής για πέντε χρόνια…

- Καλά σταματώ… Μάθετε όμως, άγια και αξιότιμη γυναίκα, ότι οι σύζυγοι, πάνω στο μεθύσι τους, αραδιάζουν ένα σωρό πράγματα για τις γυναίκες τους στις ερωμένες τους, που τις κάνουν να σκάνε στα γέλια.

- Η περίφημη τραγουδίστρια κατάντησε αχόρταγη, ήθελε να γίνει πλούσια, πάμπλουτη. Δε σπαταλάει τίποτε απ’ όσα σπαταλάνε για λογαριασμό της.

- Με πετάξατε έξω από την πόρτα σαν ψωριασμένο σκυλί, με τα πρώτα λόγια που σας είπα για τα αισθήματά μου· έτσι διπλασιάσατε τον έρωτά μου, το πείσμα μου αν θέλετε, μα θα γίνετε δική μου.

- Κοιτάχτε, κυρία μου, ένας βλάκας αρωματοπώλης (αποσυρμένος!) που έχει μόνο μια ιδέα κατά νου είναι πιο ισχυρός από έναν πνευματώδη άνδρα που έχει χιλιάδες ιδέες στο μυαλό του. Έχω δαγκώσει τη λαμαρίνα μαζί σας, και είστε η εκδίκησή μου: Είναι σα να σας αγαπώ διπλά!

- …μπαίνουν μόνα τους στην καρδιά μας από τη διπλή θύρα των ματιών.

- …διάβασα δέκα τόμους ερωτικών βιβλίων μέσα στα μάτια του.

- Βλέποντας για πρώτη φορά στη ζωή της τους πυρσούς του πάθους μέσα στα μάτια ενός άνδρα, πίστεψε πως αυτή τους άναψε.

-…γιατί μισούμε ολοένα και πιο πολύ όπως αγαπάμε κάθε μέρα και πιο πολύ, όταν αγαπάμε. Η αγάπη και το μίσος είναι συναισθήματα αυτοτροφοδοτούμενα· αλλά από τα δύο, το μίσος διαρκεί περισσότερο. Η αγάπη έχει σαν όριο τις περιορισμένες δυνάμεις, αντλεί τη δύναμή της από τη ζωή και τη γενναιοδωρία. Το μίσος μοιάζει με το θάνατο, με τη φιλαργυρία, είναι ένα είδος ενεργού αφαιρέσεως, πάνω από πρόσωπα και πράγματα.

- με την ανήθικη ανεμελιά των ανδρών που δε λογαριάζουν πια αν υπάρχουν γυναίκες.

- Παραιτούμαι απ’ αυτή, γιατί, αν της πιάσεις τα χέρια, θα βρει τρόπο να σε απατήσει με τα πόδια.

- Αυτό είναι ένα από τα βαθύτερα μυστήρια της ανθρώπινης υπόστασης. Ο έρωτας, αυτή η άμετρη κραιπάλη της λογικής, η αρρενωπή και αυστηρή απόλαυση των ψυχών, και η ηδονή, αυτή η χυδαιότητα που πουλιέται στους δρόμους, είναι τα δύο διαφορετικά πρόσωπα του ίδιου πράγματος. Η γυναίκα που ικανοποιεί αυτές τις δύο ακόρεστες ορέξεις των δύο φύσεων είναι τόσο σπάνια μέσα στους εκπροσώπους του φύλου της όσο και ο μέγας στρατηγός, ο μεγάλος συγγραφέας, ο μεγάλος καλλιτέχνης, ο μεγάλος εφευρέτης μέσα σε ένα έθνος.

- Για να είναι τίμια και σεμνή απέναντι στον κόσμο και πόρνη για τον συζυγό της, μια γυναίκα πρέπει να είναι μεγαλοφυής, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο.

-… αυτό το πρωί δεν μ’ αγαπάς; - Δεν σ’ αγαπώ; Τι λες Βαλερί; είπε ο Κρεβέλ. Σ’ αγαπώ σαν ένα εκατομμύριο!

- Η ζωή δεν προχωρεί χωρίς μεγάλες αμνησίες.

(Πρώτο επεισόδιο: Η εξαδέλφη Μπέτη. Πρώτο μέρος: Ο άσωτος πατέρας)  

-Οι παραχωρήσεις που απαιτεί κάθε πάθος είναι ισάριθμα δεσμά· όσο το πάθος ζητάει τόσο πιο πολύ μάς κυριεύει.

- Όπως στην πλειονότητα των συζύγων που εξουσιάζονται από τις γυναίκες τους, ο πρόεδρος έδειχνε στα μικροπράγματα μια ανεξαρτησία την οποία σεβόταν η γυναίκα του.

(«Ο εξάδελφος Πονς», Ιούλιος 1846 – Μάιος 1847)   

*Σημείωση: Από το "Σημειωματάριο της Ανθρώπινης Κωμωδίας / Ο Κωστής Παπαγιώργης ανθολογεί Ονορέ ντε Μπαλζάκ" Εκδόσεις Μπάστας Πλέσσας, 1995)

Στον πρόλογο της έκδοσης ο Κωστής Παπαγιώργης γράφει μεταξύ άλλων: "...Δεν καλείται ο αναγνώστης να γνωρίσει τον Μπαλζάκ διαβάζοντας έναν τόμο που παραθέτει σπαράγματα από την Ανθρώπινη Κωμωδία ούτε είναι νόστιμο να διεξέρχεσαι έναν χαώδη κατάλογο από "χαρακτηριστικά" αποσπάσματα. Μονάχα η επιείκεια των έμπειρων αναγνωστών - που θυμούνται πάντα λιγότερα απ' όσα διαβάζουν - είναι σε θέση να συγκατανεύσει σε αυτό το ανθολόγιο το οποίο, αυθαιρέτω δικαιώματι, καταγράφει μπαλζακικές σκέψεις σαν κι εκείνες που σημειώνουμε βιαστικά σε ένα τετράδιο, όταν διαβάζουμε το μεγάλο έργο. Κάθε επίπονη ανάγνωση δεν διαθέτει άραγε το ιδιωτικό της σημειωματάριο, μια αποσπασματική μνήμη που διασώζει από το έργο όχι κατ' ανάγκη ό,τι αξίζει, αλλά απλά και μόνο ό,τι της πάει;..." Έτσι κι εγώ προτείνω και ξεχωρίζω εδώ ένα "ανθολόγιο ανθολογίου" με θέμα "Ο άνδρας και η γυναίκα στην "Ανθρώπινη Κωμωδία". Ένα κομμάτι δηλαδή από τον καθρέφτη μιας κοινωνίας των κλονισμών της Γαλλικής Επανάστασης, των Ναπολεόντειων πολέμων και της Παλινόρθωσης. Αν καθρεφτίζεται και η δική μας ζωή του σήμερα μένει σε σας να το κρίνετε...