........................................................
"Εφημερίδα των Συντακτών", 10/03/14
Η «υποπολιτική» και το Ποτάμι
Του Θεόδωρου Γεωργίου*
Ο όρος: «υποπολιτική» (subpolity) χρησιμοποιήθηκε από τον Γερμανό κοινωνιολόγο Ulrich Beck στο βιβλίο του «Η επινόηση του πολιτικού» (1993) ως εννοιολογική κατηγορία, για να αναλύσει φαινόμενα και καταστάσεις που έχουν να κάνουν με τον σταδιακό μετασχηματισμό της πολιτικής στις συνθήκες της σύγχρονης αστικής και καπιταλιστικής κοινωνίας. Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο αυτό επιχειρείται στη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία η θεωρητική ερμηνεία του νέου καταμερισμού εργασίας ανάμεσα στα πολιτικά πράγματα και εκείνα τα πράγματα που συγκροτούν την «απολιτική συνθήκη».
Εάν εξετάσουμε όμως το ζήτημα των σχέσεων ανάμεσα στο πολιτικό και το απολιτικό στοιχείο με βάση τα εμπειρικά δεδομένα της συγκρότησης του πολιτικού και της άσκησης της πολιτικής στην «ελληνική περίπτωση», διαπιστώνουμε ότι η πολιτική και οι δημοκρατικοί θεσμοί στην εποχή της κρίσης υφίστανται έναν ριζικό μετασχηματισμό, ο οποίος αναφέρεται στην αποσύνδεση της ίδιας της πολιτικής από τα αντικείμενα αναφοράς της, που είναι το κράτος και το πολιτικό σύστημα. Οσον αφορά το κράτος, η κυβέρνηση ασκεί πολιτική όχι με βάση τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες, αλλά με βάση τις επιταγές του ιδιότυπου συλλογικού οργάνου που ονομάζεται «τρόικα».
Εάν οι διαπιστώσεις αυτές είναι σωστές, τότε αντιλαμβάνεται ο λογικός «κοινός νους» ότι το παιχνίδι της πολιτικής δεν παίζεται με τους όρους της πολιτικής νεωτερικότητας (κοινοβούλιο, κυβέρνηση, κράτος δικαίου, το κράτος ως διαιτητής των κοινωνικών συγκρούσεων κ.ά.), αλλά διαμορφώνονται νέες συνθήκες. Στις συνθήκες επαναπροσδιορισμού των σχέσεων ανάμεσα στο πολιτικό και το απολιτικό μπορούμε να αναζητήσουμε τη μήτρα από την οποία γεννήθηκε η κομματική πρωτοβουλία του Σταύρου Θεοδωράκη.
Το Ποτάμι κυλάει κυριολεκτικά και μεταφορικά και οι δύο όχθες (το πολιτικό από τη μία και το απολιτικό από την άλλη) δεν είναι σταθερές, αλλά με προσχώσεις επανακαθορίζονται τα όριά τους. Στην ελληνική κοινωνία, όπου το νεωτερικό πολιτικό στοιχείο έχει εξαφανιστεί ή ρευστοποιηθεί, είναι επόμενο να αποκτούν προτεραιότητα άλλα πράγματα τα οποία μέχρι τώρα χαρακτηρίζονταν απολιτικά. Ο κατάλογος με τα πολιτικά πράγματα που ρευστοποιούνται και τα απολιτικά που αναδύονται μπορεί να είναι μακρύς. Και όμως, εάν σταθούμε στα δύο αυτά παραδείγματα, δηλαδή στην κυβέρνηση ως διοικητικό συλλογικό όργανο και στην κοινωνική ομάδα που φιλοδοξεί να συμμετάσχει στην πολιτική διαδικασία, μπορούμε να κατανοήσουμε τι είδους πράγμα είναι το Ποτάμι.
Ο Σταύρος Θεοδωράκης και όλοι όσοι σκέπτονται κατά τον ίδιο τρόπο λαμβάνουν την απόφαση να συγκροτήσουν «πολιτικό κόμμα». Κάτι τέτοιο, εννοείται, πως δεν λαμβάνει χώρα. Χρησιμοποιούν τον όρο «κόμμα» καταχρηστικά. Στην πολιτική φιλοσοφία, οι κομματικές συλλογικότητες έχουν συγκεκριμένη οργανωτική δομή, συγκεκριμένο ιδεολογικό προσανατολισμό και συγκεκριμένο πολιτικό σχεδιασμό. Στην περίπτωση του «κόμματος» Ποτάμι τίποτε σε όλα αυτά δεν συμβαίνει. Αντιθέτως, με περισσή αλαζονική ρητορεία ειπώθηκε ότι το κατεξοχήν πολιτικό ζήτημα στην ελληνική κοινωνία, που είναι αυτό που ονομάζουμε «μνημόνιο», έχει ξεπεραστεί! Μια κοινωνική ομάδα όπως αυτή του Σταύρου Θεοδωράκη, η οποία φιλοδοξεί να συγκροτηθεί ως πολιτικό κόμμα, το πρώτο πράγμα που θα έπρεπε να κάνει θα ήταν να επεξεργαστεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα «εθνικού αναστοχασμού». Τα μέλη της κοινωνικής ομάδας του Σταύρου Θεοδωράκη κουβαλάνε στις πλάτες τους όχι τη συνείδηση των Ελλήνων πολιτών, αλλά την ιμπρεσιονιστική ψυχή τους. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίον δεν μπορούμε όλοι εμείς, οι Ελληνες πολίτες, να καταλάβουμε τους προβληματισμούς τους.
Με άλλα λόγια το Ποτάμι δεν είναι πολιτικό κόμμα. Είναι μια κοινωνική κίνηση «υποπολιτικής», η οποία επιδιώκει να φέρει στο πολιτικό προσκήνιο απολιτικές ιδέες και απολιτικά πράγματα. Ομως καμία κοινωνική συλλογικότητα δεν μπορεί να καταστεί πολιτικό υποκείμενο εάν προηγουμένως δεν «κατασκευάσει» τις σχέσεις της με την κοινωνία, το κράτος, την πολιτική.
Η πολιτική πρωτοβουλία του Σταύρου Θεοδωράκη θα μπορούσε ως κοινωνική κίνηση «υποπολιτικής» να προσδιορίσει νέα αντικείμενα πολιτικής «από κάτω», εάν δεν είχε τις εξαρτήσεις της από το εγχώριο επικοινωνιακό σύστημα. Στα στόματα όλων των Ελλήνων πολιτών αποτυπώνεται η ρήση: «Είναι το κόμμα των ΜΜΕ». Δεν μπορούμε, προς το παρόν, να ερευνήσουμε κάτι τέτοιο. Μέχρι τη διεξαγωγή των εκλογών (ευρωεκλογών και αυτοδιοικητικών) θα μας δοθεί η ευκαιρία να μιλήσουμε για τις «εκλεκτικές συγγένειες» του «κόμματος» Ποτάμι με το επικοινωνιακό σύστημα. Εκείνο που τελικά μπορεί ο λογικός «κοινός νους» να επισημάνει είναι το εξής: Το Ποτάμι διαμορφώθηκε ως «υποπολιτική» κίνηση κάτω από δύσκολες συνθήκες για την ελληνική κοινωνία. Η νεωτερική ελληνική πολιτική σκηνή δεν μπορεί να παίξει κανέναν ρόλο ως ανάχωμα, επειδή είναι ανήμπορη και ανίκανη. Τελικά η ελληνική κοινωνία ως πολιτική συλλογικότητα καλείται να επιλύσει ένα ακόμη πρόβλημα: πώς μπορεί η κλασική πολιτική να αντιμετωπίσει «υποπολιτικές» διαδικασίες όπως είναι το Ποτάμι, ή μήπως είναι φρόνιμο να αφήσει η κοίτη του να την παρασύρει; Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε τα εξής: Πρώτον, η πολιτική κρίση στην ελληνική κοινωνία καταγράφεται ανάγλυφα στην «περίπτωση του Θεοδωράκη». Το Ποτάμι ως «υποπολιτική» κίνηση θα μπορούσε ενδεχομένως μακροπρόθεσμα να επαναπροσδιορίσει την πολιτική στην ελληνική κοινωνία. Δεύτερον, η κοινωνική αυτή ομάδα δεν μπορεί ούτε τον εαυτό της να διαχειριστεί σε επίπεδο ταυτότητας και συνείδησης και ωστόσο προβάλλει αξιώσεις και απαιτήσεις, να συγκριθεί ως πολιτικό κόμμα. Ο ιμπρεσιονισμός των μελών της την κατέστησε αφερέγγυο συλλογικό υποκείμενο. Η νεωτερική πολιτική στην ελληνική κοινωνία έχει να διανύσει ακόμη, έστω και σε συνθήκες κρίσης, μακρύ αναστοχαστικό δρόμο. Οι κινήσεις της «υποπολιτικής» μπορούν να περιμένουν.
…………………………………………………………………………………………………………………………………….
* Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Ο όρος: «υποπολιτική» (subpolity) χρησιμοποιήθηκε από τον Γερμανό κοινωνιολόγο Ulrich Beck στο βιβλίο του «Η επινόηση του πολιτικού» (1993) ως εννοιολογική κατηγορία, για να αναλύσει φαινόμενα και καταστάσεις που έχουν να κάνουν με τον σταδιακό μετασχηματισμό της πολιτικής στις συνθήκες της σύγχρονης αστικής και καπιταλιστικής κοινωνίας. Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο αυτό επιχειρείται στη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία η θεωρητική ερμηνεία του νέου καταμερισμού εργασίας ανάμεσα στα πολιτικά πράγματα και εκείνα τα πράγματα που συγκροτούν την «απολιτική συνθήκη».
Εάν εξετάσουμε όμως το ζήτημα των σχέσεων ανάμεσα στο πολιτικό και το απολιτικό στοιχείο με βάση τα εμπειρικά δεδομένα της συγκρότησης του πολιτικού και της άσκησης της πολιτικής στην «ελληνική περίπτωση», διαπιστώνουμε ότι η πολιτική και οι δημοκρατικοί θεσμοί στην εποχή της κρίσης υφίστανται έναν ριζικό μετασχηματισμό, ο οποίος αναφέρεται στην αποσύνδεση της ίδιας της πολιτικής από τα αντικείμενα αναφοράς της, που είναι το κράτος και το πολιτικό σύστημα. Οσον αφορά το κράτος, η κυβέρνηση ασκεί πολιτική όχι με βάση τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες, αλλά με βάση τις επιταγές του ιδιότυπου συλλογικού οργάνου που ονομάζεται «τρόικα».
Εάν οι διαπιστώσεις αυτές είναι σωστές, τότε αντιλαμβάνεται ο λογικός «κοινός νους» ότι το παιχνίδι της πολιτικής δεν παίζεται με τους όρους της πολιτικής νεωτερικότητας (κοινοβούλιο, κυβέρνηση, κράτος δικαίου, το κράτος ως διαιτητής των κοινωνικών συγκρούσεων κ.ά.), αλλά διαμορφώνονται νέες συνθήκες. Στις συνθήκες επαναπροσδιορισμού των σχέσεων ανάμεσα στο πολιτικό και το απολιτικό μπορούμε να αναζητήσουμε τη μήτρα από την οποία γεννήθηκε η κομματική πρωτοβουλία του Σταύρου Θεοδωράκη.
Το Ποτάμι κυλάει κυριολεκτικά και μεταφορικά και οι δύο όχθες (το πολιτικό από τη μία και το απολιτικό από την άλλη) δεν είναι σταθερές, αλλά με προσχώσεις επανακαθορίζονται τα όριά τους. Στην ελληνική κοινωνία, όπου το νεωτερικό πολιτικό στοιχείο έχει εξαφανιστεί ή ρευστοποιηθεί, είναι επόμενο να αποκτούν προτεραιότητα άλλα πράγματα τα οποία μέχρι τώρα χαρακτηρίζονταν απολιτικά. Ο κατάλογος με τα πολιτικά πράγματα που ρευστοποιούνται και τα απολιτικά που αναδύονται μπορεί να είναι μακρύς. Και όμως, εάν σταθούμε στα δύο αυτά παραδείγματα, δηλαδή στην κυβέρνηση ως διοικητικό συλλογικό όργανο και στην κοινωνική ομάδα που φιλοδοξεί να συμμετάσχει στην πολιτική διαδικασία, μπορούμε να κατανοήσουμε τι είδους πράγμα είναι το Ποτάμι.
Ο Σταύρος Θεοδωράκης και όλοι όσοι σκέπτονται κατά τον ίδιο τρόπο λαμβάνουν την απόφαση να συγκροτήσουν «πολιτικό κόμμα». Κάτι τέτοιο, εννοείται, πως δεν λαμβάνει χώρα. Χρησιμοποιούν τον όρο «κόμμα» καταχρηστικά. Στην πολιτική φιλοσοφία, οι κομματικές συλλογικότητες έχουν συγκεκριμένη οργανωτική δομή, συγκεκριμένο ιδεολογικό προσανατολισμό και συγκεκριμένο πολιτικό σχεδιασμό. Στην περίπτωση του «κόμματος» Ποτάμι τίποτε σε όλα αυτά δεν συμβαίνει. Αντιθέτως, με περισσή αλαζονική ρητορεία ειπώθηκε ότι το κατεξοχήν πολιτικό ζήτημα στην ελληνική κοινωνία, που είναι αυτό που ονομάζουμε «μνημόνιο», έχει ξεπεραστεί! Μια κοινωνική ομάδα όπως αυτή του Σταύρου Θεοδωράκη, η οποία φιλοδοξεί να συγκροτηθεί ως πολιτικό κόμμα, το πρώτο πράγμα που θα έπρεπε να κάνει θα ήταν να επεξεργαστεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα «εθνικού αναστοχασμού». Τα μέλη της κοινωνικής ομάδας του Σταύρου Θεοδωράκη κουβαλάνε στις πλάτες τους όχι τη συνείδηση των Ελλήνων πολιτών, αλλά την ιμπρεσιονιστική ψυχή τους. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίον δεν μπορούμε όλοι εμείς, οι Ελληνες πολίτες, να καταλάβουμε τους προβληματισμούς τους.
Με άλλα λόγια το Ποτάμι δεν είναι πολιτικό κόμμα. Είναι μια κοινωνική κίνηση «υποπολιτικής», η οποία επιδιώκει να φέρει στο πολιτικό προσκήνιο απολιτικές ιδέες και απολιτικά πράγματα. Ομως καμία κοινωνική συλλογικότητα δεν μπορεί να καταστεί πολιτικό υποκείμενο εάν προηγουμένως δεν «κατασκευάσει» τις σχέσεις της με την κοινωνία, το κράτος, την πολιτική.
Η πολιτική πρωτοβουλία του Σταύρου Θεοδωράκη θα μπορούσε ως κοινωνική κίνηση «υποπολιτικής» να προσδιορίσει νέα αντικείμενα πολιτικής «από κάτω», εάν δεν είχε τις εξαρτήσεις της από το εγχώριο επικοινωνιακό σύστημα. Στα στόματα όλων των Ελλήνων πολιτών αποτυπώνεται η ρήση: «Είναι το κόμμα των ΜΜΕ». Δεν μπορούμε, προς το παρόν, να ερευνήσουμε κάτι τέτοιο. Μέχρι τη διεξαγωγή των εκλογών (ευρωεκλογών και αυτοδιοικητικών) θα μας δοθεί η ευκαιρία να μιλήσουμε για τις «εκλεκτικές συγγένειες» του «κόμματος» Ποτάμι με το επικοινωνιακό σύστημα. Εκείνο που τελικά μπορεί ο λογικός «κοινός νους» να επισημάνει είναι το εξής: Το Ποτάμι διαμορφώθηκε ως «υποπολιτική» κίνηση κάτω από δύσκολες συνθήκες για την ελληνική κοινωνία. Η νεωτερική ελληνική πολιτική σκηνή δεν μπορεί να παίξει κανέναν ρόλο ως ανάχωμα, επειδή είναι ανήμπορη και ανίκανη. Τελικά η ελληνική κοινωνία ως πολιτική συλλογικότητα καλείται να επιλύσει ένα ακόμη πρόβλημα: πώς μπορεί η κλασική πολιτική να αντιμετωπίσει «υποπολιτικές» διαδικασίες όπως είναι το Ποτάμι, ή μήπως είναι φρόνιμο να αφήσει η κοίτη του να την παρασύρει; Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε τα εξής: Πρώτον, η πολιτική κρίση στην ελληνική κοινωνία καταγράφεται ανάγλυφα στην «περίπτωση του Θεοδωράκη». Το Ποτάμι ως «υποπολιτική» κίνηση θα μπορούσε ενδεχομένως μακροπρόθεσμα να επαναπροσδιορίσει την πολιτική στην ελληνική κοινωνία. Δεύτερον, η κοινωνική αυτή ομάδα δεν μπορεί ούτε τον εαυτό της να διαχειριστεί σε επίπεδο ταυτότητας και συνείδησης και ωστόσο προβάλλει αξιώσεις και απαιτήσεις, να συγκριθεί ως πολιτικό κόμμα. Ο ιμπρεσιονισμός των μελών της την κατέστησε αφερέγγυο συλλογικό υποκείμενο. Η νεωτερική πολιτική στην ελληνική κοινωνία έχει να διανύσει ακόμη, έστω και σε συνθήκες κρίσης, μακρύ αναστοχαστικό δρόμο. Οι κινήσεις της «υποπολιτικής» μπορούν να περιμένουν.
…………………………………………………………………………………………………………………………………….
* Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου