Ο άντρας και η γυναίκα στην "Ανθρώπινη Κωμωδία" του Ονορέ ντε Μπαλζάκ - δ' μέρος

 ..............................................................

Ονορέ ντε Μπαλζάκ (1799 - 1850)

· Ο άντρας και η γυναίκα στην "Ανθρώπινη Κωμωδία" του Ονορέ ντε Μπαλζάκ - δ' μέρος

·         Από τις σκηνές της παρισινής ζωής, ΙΙ

   -Τη γυναίκα μου πρέπει να τη θαυμάζει ολόκληρο το Παρίσι. Ολόκληρο το Παρίσι θέλω να φθονεί την ευτυχία μου!

   - Κάθε μέρα προσθέτει και ένα νέο νήμα σε αυτό το ισχυρό, ανθεχτικό, λεπτό υφάδι που τυλίγει τις πιο λεπτές επιφυλάξεις, παγιδεύει τα πιο φευγαλέα πάθη, τα δεσμεύει και κρατάει έναν άνθρωπο δεμένο χειροπόδαρα, ψυχή τε και σώματι. Η Τούλια γνώριζε καλά τον Κυρσί, ήξερε πού να τον πληγώσει, ήξερε πώς να τον γιατρέψει.

(Ένας πρίγκηπας της Βοημίας, 1839-1845)

   -Σε καμιά γυναίκα δεν αρέσει να εγκωμιάζουν ενώπιόν της μιαν άλλη γυναίκα· όλες σε αυτή την περίπτωση επιφυλάσσονται, για να δηλητηριάσουν το εγκώμιο.

   - Έχοντας παντρευτεί έναν ηλίθιο, σκεφτόταν βέβαια ότι η ζωή θα μπορούσε να είναι διαφορετική, μολονότι όμως υποψιαζόταν το καλύτερο, δεν ήθελε να το γνωρίσει.

   - Πλησίαζε στην ηλικία που οι άνδρες έχουν υπέρογκες απαιτήσεις από τις γυναίκες. Οι πρώτες άσπρες τρίχες φέρνουν τα τελευταία πάθη, τα πιο βίαια, επειδή συνδέονται με μια δύναμη που λήγει και μιαν αδυναμία που άρχεται. Τα σαράντα είναι η εποχή της τρέλας, η ηλικία που ο άνδρας θέλει να αγαπηθεί μόνο για λογαριασμό του, γιατί τότε ο έρωτάς του δεν αυτοϋποστηρίζεται, όπως στα πρώτα βήματα που μπορούμε να είμαστε χαρούμενοι, αγαπώντας αδιακρίτως με τον τρόπο των Χερουβείμ. Στα σαράντα ζητάμε τα πάντα, τόσο μεγάλος είναι ο φόβος μας ότι δεν θα πάρουμε τίποτα, ενώ στα είκοσι πέντε έχουμε τόσα πολλά ώστε δεν ξέρουμε να ζητήσουμε. Στα είκοσι πέντε πορευόμαστε με τόση δύναμη ώστε την ξοδεύουμε ατιμώρητα· αλλά στα σαράντα θεωρούμε την κατάχρηση δύναμη.

   - Ω, όταν είμαστε στα σαράντα οι γυναίκες πάντα μας εξαπατούν, δεν μπορούμε πια να εμπνεύσουμε έρωτα.

   (Οι υπάλληλοι, 1836)

   -Ο Βιτάλ είναι ένας άνδρας μεταξύ των τριάντα και σαράντα ετών, με μια πηγαία ευδιαθεσία η οποία ενθαρρύνεται από την πίεση των φιλόδοξων σκέψεών του. Έχει το χάρισμα του μέσου αναστήματος, προνόμιο των δυνατών οργανισμών. Αρκετά παχύς, φροντίζει πολύ τον εαυτό του, και το μέτωπό του αποψιλώνεται· αλλά ενισχύει αυτή τη φαλάκρα, για να αποχτήσει την έκφραση ανθρώπου βυθισμένου σε στοχασμούς. Από τον τρόπο που τον κοιτάζει και τον ακούει η γυναίκα του βλέπουμε ότι πιστεύει στην ευφυΐα και στη δόξα του συζύγου της.

   (Οι ακούσιοι κωμωδοί, 1845)

·         Από τις σκηνές της παρισινής ζωής, ΙΙΙ

   -Οι μεγάλες προίκες σήμερα ωθούν σε μεγάλες βλακείες χωρίς καμιά ντροπή.

   - Μονάχα ο φόβος της κόλασης μάς προστατεύει από την οικογενειακή κλοπή, που διαπράττεται κάθε στιγμή μέσα στους κόλπους των νοικοκυριών και κατατρώγει τις καλύτερες περιουσίες. Όλοι έχετε έναν πόλεμο μέσα στα σπίτια σας.

   - Σύμφωνα με έναν ποιητή μας, ο έρωτας είναι το προνόμιο που έχουν δύο πρόσωπα να προκαλούν μεγάλη λύπη μεταξύ τους για το τίποτα.

   (Οι μικροαστοί)

Η αντίθετη όψη της ιστορίας του σήμερα.

-Είχε κατακυριευθεί από μια βαθιά περιέργεια, αλλά η περιέργειά του ωχριούσε μπροστά σε μιαν ανεξήγητη επιθυμία, τον μαγνήτιζε η κυρία ντε Λα Σαντερί, ένιωθε μια σφοδρή λαχτάρα να συνδεθεί μαζί της, να της αφοσιωθεί, να της αρέσει, να καταστεί άξιος των εγκωμίων της· επιτέλους είχε καταληφθεί από πλατωνικό έρωτα, προαισθανόταν ανήκουστες αρετές μέσα σε αυτή την ψυχή, ήθελε να τη γνωρίσει ολοκληρωτικά. Ανυπομονούσε να διεισδύσει στα μυστικά της ύπαρξης αυτών των αγαθών καθολικών. Τέλος, σε αυτή τη μικρή σύνοδο πιστών, το μεγαλείο της θρησκείας συνδεόταν τόσο καλά με ό,τι το μεγαλειώδες διαθέτει η γαλλίδα γυναίκα, ώστε αποφάσισε να κάνει τα πάντα να ενταχθεί κι αυτός. Αυτά τα αισθήματα ήταν πολύ βεβιασμένα στον πολυάσχολο Παριζιάνο· αλλά ο Γκοντφρουά, όπως είδαμε, βρισκόταν στην κατάσταση του πνιγμένου που αρπάζεται από τα πιο αδύναμα κλαδιά, πιστεύοντας πως είναι στέρεα, και είχε μια οργωμένη καρδιά, έτοιμη να δεχθεί κάθε σπορά.

   - Όλες οι γυναίκες, ακόμα και οι θρησκόληπτες, έχουν τις ίδιες πονηριές.

   -Αυτή η γυναίκα έδειχνε να μην είχε υπάρξει ποτέ νέα, το βλέμμα της δεν μιλούσε ποτέ για το παρελθόν.

   (Πρώτο επεισόδιο: Η κυρία ντε Λα Σαντερί)

       Από τις σκηνές της στρατιωτικής ζωής

   -Ντροπιασμένοι που είπαν τόσα πράγματα με μια ματιά, δεν τόλμησαν να ξανακοιταχτούν.

   - Το υπέροχο με τις γυναίκες που δεν σκέφτονται ποτέ, ακόμα και την πιο επιζήμια πράξη, είναι ότι τις παρασέρνει το συναίσθημα· είναι φυσικές ακόμα και στην απόκρυψή τους, και μόνο σ’ αυτές το έγκλημα διαπράττεται χωρίς χυδαιότητα, τις περισσότερες φορές δεν ξέρουν πώς έγινε.

   (Οι Σουάνοι ή η Βρετάνη το 1799, 1827)

       Από τις σκηνές της αγροτικής ζωής

-Επιδιδόμουνα σε κάθε λογής ευτέλειες. Είχα αυτά τα εφήμερα πάθη που αποτελούν ντροπή για τα σαλόνια του Παρισιού, όπου ο καθένας πηγαίνει γυρεύοντας έναν αληθινό έρωτα, κουράζεται από το κυνηγητό, πέφτει σε μιαν ελευθεροφροσύνη ανεχτή και τελικά ξαφνιάζεται με το αληθινό πάθος, όπως ο κόσμος ξαφνιάζεται με μια καλή πράξη. Αντέγραφα τους άλλους, πλήγωνα συχνά αρχάριες ψυχές με τα ίδια πλήγματα που με πέθαιναν κρυφά. Παρά τα ψευδοπροσχήματα που με έφερναν σε δύσκολη θέση, υπήρχε μέσα μου μια ασίγαστη λεπτότητα στην οποία πάντα υπάκουα.

   -Από την ημέρα που οι καρδιές μας συνεννοήθηκαν, τα πράγματα ένα γύρο είχαν πάρει μια νέα όψη· τίποτα δεν μας ήταν αδιάφορο. Παρότι ο αληθινός έρωτας είναι πάντα ο ίδιος, οφείλει να πάρει μορφές από τις ιδέες μας και να είναι έτσι διαρκώς όμοιος και διαφορετικός από τον εαυτό του σε ον για το οποίο το πάθος γίνεται έργο μοναδικό, όπου εκφράζονται οι συμπάθειές του. Εξάλλου ο φιλόσοφος, ο ποιητής, γνωρίζουν μόνοι αυτοί τη βαθύτητα αυτού του ορισμού για τον έρωτα, που απέβη κοινόχρηστος: έρως είναι ο εγωισμός εις διπλούν. Αγαπάμε τον εαυτό μας στο πρόσωπο του άλλου.

- Ερωτεύθηκα από τα νύχια ως την κορφή.

   (Ο αγροτικός γιατρός, 1832-1833)

   -Όταν σε μια ζωή μαζεμένη και μοναχική όπως της Βερονίκης εμφανίζεται ένα πρόσωπο καθημερινά, αυτό το πρόσωπο δεν μπορεί να είναι αδιάφορο: ή τη μισεί, και η αποστροφή που επιβεβαιώνεται από την εμβάθυνση στο χαρακτήρα της την καθιστά ανυπόφορη, ή την συνήθεια να την βλέπει αποστρέφει, θα λέγαμε, τα μάτια από τα σωματικά κουσούρια. Το πνεύμα αναζητεί αντισταθμίσματα. Αυτή η φυσιογνωμία απασχολεί την περιέργεια, άλλωστε τα χαρακτηριστικά εμψυχώνονται, εκδηλώνονται κάποιες φευγαλέες ομορφιές. Επιτέλους, άπαξ και οι πρώτες εντυπώσεις παρέλθουν, η προσήλωση γίνεται τόσο πιο έντονη όσο η ψυχή εμμένει, σάμπως να πρόκειται για ένα δικό της δημιούργημα. Αγαπάμε. Αυτή είναι η αιτία που όμορφα πλάσματα παθιάζονται για πλάσματα άσχημα σε πρώτη ματιά. Η εξωτερική μορφή, λησμονημένη από στοργή, δεν φαίνεται πλέον σε ένα πλάσμα που αντιμετωπίζεται μόνο σαν ψυχή. Άλλωστε η ομορφιά, τόσο απαραίτητη σε μια γυναίκα, προσλαμβάνει στον άνδρα έναν τόσο αλλόκοτο χαρακτήρα, ώστε υπάρχουν τόσες διαφωνίες ανάμεσα στις γυναίκες αναφορικά με την ομορφιά όσο ανάμεσα στους άνδρες αναφορικά με την ομορφιά των γυναικών.

   - Οι γυναίκες αναγνωρίζουν τα ίχνη του έρωτα σε έναν άνδρα, όπως και οι άνδρες βλέπουν σε μια γυναίκα αν, όπως λέμε, πέρασε από κει ο έρωτας.

   - Η κυρία Γκραλέν, στην οποία αυτό το όνομα δεν έλεγε τίποτα, κοίταξε τον άνδρα και παρατήρησε στη μορφή του, που ήταν εξαιρετικά γλυκιά, ενδείξεις μιας κρυφής εμπάθειας. Τα άταχτα δόντια αποτύπωναν στο στόμα, τα χείλη του οποίου είχαν ένα αιματώδες κόκκινο, μια έκφραση γεμάτη ειρωνεία και θρασύτητα· τα σκούρα και προεξέχοντα μήλα έδειχναν κι εγώ δεν ξέρω τι το ζωώδες.

(Ο παπάς του χωριού, 1837 – 1845)

   -Υποχωρώ στην επιθυμία σου. Το προνόμιο της γυναίκας που αγαπούμε περισσότερο απ’ ό,τι μας αγαπά είναι να μας κάνει να ξεχνάμε τους κανόνες της ορθοφροσύνης. Για να μη δούμε στα μέτωπά σας να σχηματίζεται μια ρυτίδα, για να διασκεδάσουμε τη θιγμένη έκφραση των χειλιών σας που η παραμικρή άρνηση τα θλίβει, διατρέχουμε ως εκ θαύματος τις αποστάσεις, δίνουμε το αίμα μας, ξοδεύουμε το μέλλον μας. Σήμερα ζητάς το παρελθόν μου, ορίστε πάρ’ το.

   - Ο έρωτας, όπως και η ζωή, έχει μια εφηβεία στη διάρκεια της οποίας νιώθει αυτάρκεια.

   - Ο έρωτας φρίττει με ό,τι διαφέρει από αυτόν.

   - Τα μάτια της μιλούσαν· αλλά το στόμα της, που μισάνοιγε σαν ένα ρόδο στον αέρα, θα ήταν κλειστό στην επιθυμία.

   - Άραγε ο έρωτας δεν είναι μέσα στα άπειρα πεδία της ψυχής ό,τι είναι μέσα σε μια όμορφη πεδιάδα ένας μεγάλος ποταμός στην κοίτη του οποίου ρέουν οι βροχές, τα ρυάκια και οι χείμαρροι, όπου πέφτουν τα δέντρα και τα άνθη, η άμμος της όχθης και οι κορυφές των βράχων; Το ποτάμι πλαταίνει τόσο από τις μπόρες όσο και από το σιγανό νερό των καθαρών πηγών. Μάλιστα, όταν αγαπάμε, όλα καταλήγουν στον έρωτα.

   - Ανάμεσά μας ένα ψέμα θα ήταν τερατωδία.

   - Γιατί ο Θεός θα δημιουργούσε πλάσματα πιο όμορφα από τα άλλα, αν δεν ήθελε να υποδείξει ότι πρέπει να τα αγαπάμε;

   - Θέλω να επιστρέψω στη ζωή, θα αναγεννηθώ κάτω από το βλέμμα σας.

(Το κρίνο στην κοιλάδα, 1835)

*Σημείωση: Από το "Σημειωματάριο της Ανθρώπινης Κωμωδίας / Ο Κωστής Παπαγιώργης ανθολογεί Ονορέ ντε Μπαλζάκ" Εκδόσεις Μπάστας Πλέσσας, 1995)

Στον πρόλογο της έκδοσης ο Κωστής Παπαγιώργης γράφει μεταξύ άλλων: "...Δεν καλείται ο αναγνώστης να γνωρίσει τον Μπαλζάκ διαβάζοντας έναν τόμο που παραθέτει σπαράγματα από την Ανθρώπινη Κωμωδία ούτε είναι νόστιμο να διεξέρχεσαι έναν χαώδη κατάλογο από "χαρακτηριστικά" αποσπάσματα. Μονάχα η επιείκεια των έμπειρων αναγνωστών - που θυμούνται πάντα λιγότερα απ' όσα διαβάζουν - είναι σε θέση να συγκατανεύσει σε αυτό το ανθολόγιο το οποίο, αυθαιρέτω δικαιώματι, καταγράφει μπαλζακικές σκέψεις σαν κι εκείνες που σημειώνουμε βιαστικά σε ένα τετράδιο, όταν διαβάζουμε το μεγάλο έργο. Κάθε επίπονη ανάγνωση δεν διαθέτει άραγε το ιδιωτικό της σημειωματάριο, μια αποσπασματική μνήμη που διασώζει από το έργο όχι κατ' ανάγκη ό,τι αξίζει, αλλά απλά και μόνο ό,τι της πάει;..." Έτσι κι εγώ προτείνω και ξεχωρίζω εδώ ένα "ανθολόγιο ανθολογίου" με θέμα "Ο άνδρας και η γυναίκα στην "Ανθρώπινη Κωμωδία". Ένα κομμάτι δηλαδή από τον καθρέφτη μιας κοινωνίας των κλονισμών της Γαλλικής Επανάστασης, των Ναπολεόντειων πολέμων και της Παλινόρθωσης. Αν καθρεφτίζεται και η δική μας ζωή στο σήμερα μένει σε σας να το κρίνετε...