"Εγκώμιο της αυτομόρφωσης" έγραψε ο ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ (www.lifo, 25.10.2017)

.............................................................

Εγκώμιο της αυτομόρφωσης

Η άνετη συσσώρευση πτυχίων και τίτλων στην εποχή μας, γίνεται σε βαθμό που νομίζεις πως βρίσκεσαι στην πιο «σπουδαγμένη» χώρα του κόσμου.

 

έγραψε ο ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ (www.lifo, 25.10.2017)

Ζούμε σε καιρούς που η γνώση συνδέεται αυτόματα με τη συσσώρευση πτυχίων και τίτλων. Τα πιστοποιημένα προσόντα κυκλοφορούν γύρω μας με τόση άνεση, που νομίζεις πως βρίσκεσαι στην πιο «σπουδαγμένη» χώρα, σε ένα έθνος ταγμένο με φανατισμό στην εκπαίδευση των τέκνων του.

Δεν λέω ότι αυτό είναι fake news ή μία ακόμα συλλογική αυτοκολακεία, απ' αυτές που τις συνηθίζουμε εδώ. Ούτε θέλω να καταφύγω στις στερεότυπες λαϊκές σοφίες του τύπου «η ζωή είναι το πανεπιστήμιο» και ο «δρόμος δίνει το καλύτερο πτυχίο». Θέλω μόνο να ξαναθυμηθούμε τις άτυπες διαδρομές που χρωματίζουν τη βιογραφία των ανθρώπων. Σκέφτομαι συγκεκριμένα τη σχέση που μπορεί να έχει η μόρφωση με την επιθυμία και τη δημιουργική φαντασία, όχι μόνο με την ανάγκη. Αυτό που καμιά φορά το λέμε, «να έχεις όρεξη για κάτι». Προσοχή όμως: η δημιουργική φαντασία που δεν σε αφήνει να βολευτείς στην αδιάφορη κατανάλωση πληροφοριών έχει και αυτή τη δική της πειθαρχία. Δεν είναι το γνωστό χάος των περιστασιακών μας «θέλω» αλλά σημαίνει να επικεντρώνεσαι σε αυτά που αγαπάς. Δεν είναι δηλαδή ένα ανάλαφρο δοκιμαστήριο ρόλων για αμήχανα άτομα αλλά μια δέσμευση που μας ακολουθεί για χρόνια.

Από την άλλη, αυτομόρφωση δεν μπορεί να είναι και η απεγνωσμένη προσπάθεια να διακριθείς ή να διαφέρεις σε μια κοινωνία «ομοίων». Αυτό το στοιχείο της διανοουμενίστικης ξιπασιάς και μιας σχετικής πόζας ήταν και είναι πάντα το λιγότερο ενδιαφέρον στοιχείο στην προσπάθεια που κάνει κανείς για εμπειρίες και γνώσεις έξω από τα επίσημα κανάλια της εκπαίδευσης. Πολύ πιο σημαντική μού φαίνεται πως είναι η μεγάλη εσωτερική ελευθερία που σου προσφέρει η αυτομόρφωση. Το γεγονός, ας πούμε, ότι κάτω από τα πόδια σου ανοίγονται κι άλλοι κόσμοι και ότι με τον χρόνο σού γίνονται απαραίτητοι.

Το κλειδί της αυτομόρφωσης είναι όμως πάντα η διάθεση για το επιπλέον, γι' αυτό το βιβλίο που δεν θα το βρεις στη βιβλιογραφία που θα σου δώσει ο καθηγητής ή στις πρώτες, απλές πληκτρολογήσεις στο google. Δεν πρόκειται, φυσικά, για κάτι απόκρυφο, προορισμένο για μυημένους (αυτά είναι ανοησίες).

Νομίζω ότι αυτό ακριβώς το στοιχείο χάνεται σε μεγάλο βαθμό. Εγώ, τουλάχιστον, το συναντώ όλο και πιο σπάνια γύρω μου. Κυριαρχεί, αντίθετα, η άχαρη νοοτροπία της ρηχής προσαρμογής στα στάδια ενός βιογραφικού. Οτιδήποτε δεν είναι πτυχίο ή ένα «αποδεικτικό» καθοδόν για πτυχία και τίτλους, αντιμετωπίζεται αδιάφορα. Και οι άνθρωποι περιμένουν υπερβολικά πολλά ως έτοιμα πακέτα πληροφορίας με κωδικούς πρόσβασης και εύκολους αλγόριθμους. Δεν τους ενδιαφέρει το ψάξιμο και η περιπέτεια της ανακάλυψης. Και όχι πάντα γιατί δεν έχουν χρόνο μα κυρίως γιατί δεν έχουν διάθεση.

Το κλειδί της αυτομόρφωσης είναι όμως πάντα η διάθεση για το επιπλέον, γι' αυτό το βιβλίο που δεν θα το βρεις στη βιβλιογραφία που θα σου δώσει ο καθηγητής ή στις πρώτες, απλές πληκτρολογήσεις στο google. Δεν πρόκειται, φυσικά, για κάτι απόκρυφο, προορισμένο για μυημένους (αυτά είναι ανοησίες) αλλά για κάτι που το ξετυλίγεις σε όλη σου τη ζωή, χωρίς να μάθεις ποτέ τον λόγο.

Είναι άσχημο να ακούω τα ίδια μου τα λόγια να ηχούν σαν γκρίνια και παράπονο. Να καταλήγουν σε εκείνο το αναπόδεικτο αξίωμα της μέσης ηλικίας, το «α, ξέρετε, παλιά ήταν καλύτερα». Με τα «παλιά» συντρέχουν, ως γνωστόν, μεγάλες δόσεις εξιδανίκευσης και εκ των υστέρων συγκινημένης κατασκευής. Η αλήθεια είναι ότι μετά το 1974 και για κάποια χρόνια (μέχρι και τη δεκαετία του '80) πολλοί ταύτισαν την αυτομόρφωση με το παπαγάλισμα των κλασικών του μαρξισμού ή με τον χειρισμό κάποιας ιδεολογικής γλώσσας. Άνθρωποι που είτε δεν πήγαν καν πανεπιστήμιο ή δεν πήραν τελικά το πτυχίο μπόρεσαν να αποκτήσουν μεγάλο εύρος γνώσεων μέσα από την πολιτική και τις «ιδεολογικές μάχες κατά του εχθρού». Η πρόσβαση σε τσιτάτα αλλά και σε αναλύσεις έγινε διακριτικό γνώρισμα της συμβολικής τους υπεροχής ανάμεσα στους συνομηλίκους τους.

Νομίζω πως η αυτομόρφωση αυτής της επιθετικής πολιτικοποίησης παρακίνησε κάποιους να πάνε παραπέρα, να ανακαλύψουν τι λένε και οι «αντίπαλοι», να διαβάσουν και εξωτικά ή αιρετικά μαθήματα. Πέρα από τις ψευτοβεβαιότητες και την παιδιάστικη αλαζονεία που τη συνόδευε εκείνα τα χρόνια, η αυτομόρφωση βοήθησε έναν κόσμο νέων να κατευθυνθεί προς τα γράμματα, την τέχνη, το θέατρο. Ξεπερνώντας σιγά-σιγά τον ιδεολογικό και θεωρητικό στόμφο, μπορούσε κάποιος να ενδιαφερθεί για καινούργιους κόσμους της ζωής

 Προφανώς, αν επιστρέφω σήμερα στην ανάγκη της αυτομόρφωσης, δεν εννοώ τη μεταπολιτευτική προϊστορία της ούτε τις αρχαίες ιδεολογικές τιτανομαχίες. Για μένα, η αυτομόρφωση είναι μία από τις όψεις μιας πραγματικά φιλελεύθερης κουλτούρας των ατόμων. Τη βλέπω ως αντίβαρο στη συρρίκνωση της φαντασίας και στους πανικούς της εποχής που στεγνώνουν τη γλώσσα.

Φυσικά, η αυτομόρφωση δεν σε κάνει πιο ανταγωνιστικό ούτε όμως και περισσότερο αλληλέγγυο και συνεργατικό άνθρωπο. Δεν προωθεί το ένα ή άλλο κοινωνικό σχέδιο. Μοιάζει ωστόσο με ένα υπόλοιπο ανιδιοτέλειας σε έναν κόσμο όπου η ιδιοτέλεια παράγει οικονομικές αξίες και κλονίζει κοινωνικές σχέσεις την ίδια στιγμή. Δεν μπορεί, βέβαια, να υποκαταστήσει τις θεσμικές και συλλογικές πειθαρχίες – τα αναγκαία μαθήματα της πρακτικής ζωής. Μπορεί, όμως, να κάνει ξανά τη γνώση χαρούμενη και πιο γενναιόδωρη.

Εκτός των άλλων, οι «αυτομορφωνόμενοι» μαθαίνουμε κάτι πολύτιμο: να μην πλήττουμε από τον ίδιο μας τον εαυτό. Πηγαίνοντας προς τη σοφία των άλλων, κόβουμε δρόμο και απολαμβάνουμε περισσότερο τη διαδρομή από τον στόχο.

Εμπλουτίζουμε, εντέλει, μια βιογραφία και όχι απαραίτητα τα μπούλετς ενός βιογραφικού.

Πηγή: www.lifo.gr