Μια «συνωμοσιολογική θεωρία» γράφει ο Κύρκος Δοξιάδης ("Εφημερίδα των Συντακτών", 11.1.2022)

 .............................................................

            Μια «συνωμοσιολογική θεωρία»

γράφει ο Κύρκος Δοξιάδης ("Εφημερίδα των Συντακτών", 11.1.2022)

Στις μέρες μας, ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα που τίθενται με την πανδημία και την αντιμετώπισή της είναι η πολιτική λειτουργία της επιστήμης. Ζήτημα που εγείρει καίρια ερωτήματα, ιδίως στη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική θεωρία. Θα ασχοληθώ κατ’ ευθείαν με τους συγκεκριμένους όρους με τους οποίους θέτει το πρόβλημα η παγκόσμια υγειονομική κρίση, από τη σκοπιά της αριστερής θεωρίας και πολιτικής.

Κάτι που καθίσταται ολοφάνερο στην περίπτωση του κορονοϊού είναι πως η επιστήμη ως πρακτική, ιδίως στο πεδίο των λεγόμενων θετικών επιστημών, ελέγχεται πλήρως από πολιτικο-οικονομικούς μηχανισμούς. Που σημαίνει, εφόσον ζούμε στον καπιταλισμό, κυρίως από το μεγάλο κεφάλαιο. Ας το θέσουμε ωμά, όσο και αν μας ενοχλεί: Η σωτηρία της ανθρωπότητας από την πανδημία εξαρτάται από την ερευνητική πολιτική των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών.

Τούτο προξενεί την εξής αντιφατική κατάσταση: Από τη μια, η παγκόσμια ανθρώπινη κοινότητα, της Αριστεράς συμπεριλαμβανομένης, είναι υποχρεωμένη να αποζητεί την αρωγή του μεγάλου κεφαλαίου προκειμένου να καταστεί εφικτή η αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας. Και από την άλλη, αυτό το ίδιο το μεγάλο κεφάλαιο, ήτοι οι φαρμακοβιομηχανίες, παράγει φάρμακα ή και εμβόλια, που σημαίνει ασκεί και εφαρμόζει επιστημονική έρευνα, όχι με γνώμονα τη σωτηρία της ανθρωπότητας ή την παγκόσμια δημόσια υγεία, αλλά με το γνωστό κίνητρο που εξ ορισμού πάντα έχει το κεφάλαιο, ιδίως την εποχή του νεοφιλελευθερισμού: το κέρδος.

Οι δυσκολίες στην εξεύρεση θεραπείας ή και εμβολίου δεν οφείλονταν σε κάποια εγγενή αντικειμενική αδυναμία της βιολογικής και ιατρικής επιστήμης, αλλά στο γεγονός ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, που ελέγχουν εξ ολοκλήρου τη σχετική επιστημονική έρευνα, είχαν προσανατολίσει ολόκληρες τις επενδύσεις τους στην έρευνα για κατασκευή φαρμάκων που είναι εμπορικά προσοδοφόρα, δηλαδή φαρμάκων που ανακουφίζουν από τα συμπτώματα, και όχι για ριζικές θεραπείες και εμβόλια που εξαλείφουν τις ασθένειες. Διότι στα πρώτα υπάρχει εξασφαλισμένη ζήτηση από τους ασθενείς για μεγάλα χρονικά διαστήματα ή και εφ’ όρου ζωής, ενώ για τα δεύτερα, κατά κανόνα ισχύει η άπαξ ζήτηση από κάθε ασθενή. Οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες ευθύνονται για τη μεγαλύτερη δοκιμασία που περνάει η ανθρωπότητα μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Καθώς και για τη διαιώνισή της – με την επιμονή τους στη σκληρή πολιτική των πατεντών που εξακολουθούν να διατηρούν.

Τούτη η αντίφαση έχει να κάνει με την ιδιαιτερότητα της επιστήμης όσον αφορά τη σχέση της με την κοινωνία και την πολιτική. Έστω και απολύτως πολιτικά και οικονομικά ελεγχόμενη, η επιστημονική γνώση διατηρεί μια ριζική αυτονομία από τα όποια ταξικά ή άλλα συμφέροντα. Αν είναι όντως επιστημονική και εφαρμόζεται σωστά, σώζει ζωές – τελεία και παύλα. Κάτι που δεν ισχύει με άλλους τομείς της κοινωνικής πρακτικής, όπως η ιδεολογία. Η πρακτική αποτελεσματικότητα της ιδεολογίας εξαντλείται στα εκάστοτε ταξικά και ευρύτερα κοινωνικά συμφέροντα που εξυπηρετεί, στο πλαίσιο των σχέσεων και θεσμών εξουσίας όπου εντάσσεται. Ως Αριστερά, μπορείς να είσαι εναντίον μιας ιδεολογίας αν αυτή εξυπηρετεί τα συμφέροντα του μεγάλου κεφαλαίου, αλλά δεν μπορείς να είσαι εναντίον της επιστήμης, έστω και αν ισχύει κάτι παρόμοιο και με δαύτην.

Ίδιον μιας αποτελεσματικής Αριστεράς, που σημαίνει μιας Αριστεράς που εφαρμόζει ορθά την ιστορικο-υλιστική προσέγγιση, είναι να μπορεί να εκμεταλλεύεται προς όφελός της τις αντιφάσεις του συστήματος. Η κατάσταση με την πανδημία και την εγκληματική ολιγωρία των φαρμακοβιομηχανιών παρέχει μοναδική ευκαιρία για την Αριστερά να καταγγείλει τον καπιταλισμό με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Καταδεικνύοντας πως ο τελευταίος ευθύνεται για την πορεία της ανθρωπότητας προς την καταστροφή – όχι μόνο λόγω των οικονομικών κρίσεων και της κλιματικής αλλαγής, αλλά με τον πολύ πιο άμεσο τρόπο της αδυναμίας αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης, για τη δημιουργία της οποίας φέρει ο ίδιος μακράν το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης. Μαζί με τις καταγγελίες περί ευθυνών, δεδομένου ότι η ευθύνη του συνεχίζεται στο παρόν με την επιμονή των φαρμακευτικών εταιρειών στις πατέντες, ανοίγεται πεδίον δόξης λαμπρόν για την Αριστερά να διοργανώσει ολόκληρο αντικαπιταλιστικό αγώνα με κεντρικό αίτημα την κατάργηση των πατεντών.

Τούτο όμως θα προϋπέθετε κάτι. Ότι σύσσωμες οι δυνάμεις της Αριστεράς θα συμφωνούσαν πως τα εμβόλια –που παράγονται σε εργαστήρια από επιστήμονες και όχι από τα αφεντικά τους– σώζουν ζωές. Με άλλα λόγια, ότι δεν θα υπήρχε αντιεμβολιαστικό κίνημα. Ή έστω ότι θα περιοριζόταν στους πασιφανώς ακροδεξιούς. Η διάχυση των αντιεμβολιαστών σε ολόκληρο το ιδεολογικο-πολιτικό φάσμα, συμπεριλαμβανομένου σημαντικού τμήματος της Αριστεράς, αποβαίνει σωτήρια για τον καπιταλισμό. Αυτά.

* καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών