.............................................................
(Ἀθήνα 1889-1944)
Τὸ δρομάκι τὸ παλιό,
ποὺ εὐωδᾶν οἱ κρίνοι
Τὸ δρομάκι τὸ καλὸ
σὲ μιὰ πόρτα κλείνει...
Μέσα κεῖ ποὺ φύσημα
δὲ σὲ φτάνει ἀνέμου,
Μακρινὸς κι ἀθώρητος
κάθεσαι, ἀκριβέ μου...
Ἦρθα ἀπόψε, ἀπὸ νωρὶς
γιὰ νὰ σ᾿ ἀνταμώσω:
μὰ ἤμουν ἀπ᾿ τὶς εὐωδιές,
λαγγεμένος τόσο...
μὲ τὰ μάτια ἔτσι τυφλά,
σὰν ἀπὸ κραιπάλη,-
ποὺ δὲ σ᾿ ηὗρα πουθενὰ
καὶ θὰ φύγω πάλι...
(Ναπ. Λαπαθιώτης, "Τραγούδι")
Στὸν κύκλο τῶν λυπημένων ποιητῶν τοῦ μεσοπολέμου ὁ Ναπολέων Λαπαθιώτης συνιστᾶ μιὰ ἀξιοσημείωτη παρουσία. Ποιητὴς μὲ σπάνια αἴσθηση τῆς φόρμας καὶ τοῦ ρυθμοῦ, μὲ φανερὰ ἔντονη τὴν ἀγωνία του γιὰ τὴν τελειότητα καὶ μὲ σύμφυτη τὴν ἐπιμονή του στὸ ἰδιάζον κλίμα τῆς μελαγχολίας, ποὺ τύχαινε νὰ εἶναι καὶ ὁ κανόνας τῆς ἐποχῆς, μᾶς χάρισε μιὰ σειρὰ ποιημάτων ποὺ γοητεύουν ἀκόμα μὲ τὴ χάρη τους. Τὰ ποιήματα αὐτά, τὰ ὁποῖα δημοσίευε σὲ διάφορα περιοδικά, συγκέντρωσε κι ἐξἐδωσε σὲ αὐτοτελῆ τόμο μὲ τίτλο “Ποιήματα” τὸ 1939.
Ἀνήσυχο πνεῦμα μὲ χαρακτῆρα διακριτικῆς λεπτὀτητας ἀναζήτησε τὶς νεωτερικὲς τάσεις τοῦ ἔμμετρου λόγου μέσα στὴν ἐπεξεργασμένη λογικὰ καὶ αἰσθητικὰ προσπάθεια τοῦ ποιητικοῦ ἐργαστηρίου καὶ ὄχι στὶς ἀκατέργαστες καὶ ἄμορφες ἐξορύξεις τοῦ ἀσυνείδητου, ποὺ πρέσβευε ὁ ὑπερρεαλισμός. Οἱ στίχοι του, ποὺ κατὰ τὸν Φαῖδρο Μπαρλᾶ ἦταν “σμιλεμένοι στὴν ἐντέλεια”, μᾶς ἀποκαλύπτουν ὄχι μόνο τὴν φορμαλιστικὴ δεξιοτεχνία, ἀλλὰ καὶ τὸ ἄλγος μιᾶς συνεχοῦς καὶ ἀδιάκοπης ἐπαναγραφῆς τῶν ποιημάτων. Ἀτελείωτες προσπάθειες, δηλαδή, γιὰ τὸ τέλειο. Στὰ ἡμερολόγιά του συναντοῦμε καταγραμμένη αὐτὴν τὴν ἀδιάπτωτη ἔγνοια του γιὰ τὴν ὅσο τὸ δυνατὸν καλύτερη προσέγγιση κι ἐπιτυχία τῆς τελειότερης ποιητικῆς μορφῆς. Ὁ ἴδιος ὁμολογεῖ ὅτι τὸ δούλεμα τοῦ στἰχου καὶ ἡ ἐκλογὴ μιᾶς λέξης συνιστοῦσαν τὶς καθημερινές του ἐμμονές.
Τὰ ποιήματά του φέρουν φορτία εὐγενῶν θλίψεων, ἀπογοητεύσεων καὶ ἀπέραντης μοναξιᾶς. Τὰ συναισθήματά του ἀναδεικνύονται μέσα ἀπὸ μιὰ διάχυτη μουσικότητα. Ἕνας ἀόρατος παλμὸς τρυπώνει μέσα στὶς λέξεις καὶ τὶς διεγείρει γιὰ νὰ καταδηλώσουν τὸ μέγιστο τοῦ ἐννοιολογικοῦ φορτίου τους. Τὸ τραγουδιστὸ κυμάτισμα τῶν στίχων του φτάνει πολλὲς φορὲς μέχρι καὶ τὴν εὔηχη ἁπλότητα τοῦ δημοτικοῦ τραγουδιοῦ. Ὁ Ναπολέων Λαπαθιώτης κατηγορήθηκε γιὰ μονότροπη ἔκφραση θεμάτων καὶ ρυθμοῦ (Τέλλος Ἄγρας), ἀλλὰ ὑπάρχουν πολλὲς ἀντιρρήσεις ἐπ᾽ αὐτοῦ, καθὼς ἐπισημαίνεται εὔστοχα ἡ “παρθενική του τρυφερότητα” (Μιχ. Μερακλής), ἡ μετουσίωση τοῦ “αἰσθηματισμοῦ σὲ πλούσιο συναίσθημα” (Ἄρης Δικταῖος), ποὺ εἶναι καταστάσεις ποὺ τὸν φέρνουν κοντὰ στὴν ἐξομολόγηση τοῦ “ἐκφραστικοῦ ἀνικανοποίητου” (Τάσος Κόρφης), κάτι, δηλαδή, ποὺ μόνον ὡς μονότροπο δὲν μπορεῖ νὰ ἐννοηθεῖ.
Ἐκεῖνο ὅμως ποὺ ἔχει ἰδιαίτερη σημασία εἶναι ὅτι οἱ τρόποι τῶν ποιημάτων αὐτῶν ἦταν ἀπαύγασμα τοῦ γενικοῦ κλίματος τῆς ἐποχῆς, πρὸς τὸ ὁποῖο ὁ Λαπαθιώτης ἀνταποκρίθηκε ἐνεργά, ἐνῶ δὲν ἔπαυε νὰ εἶναι ὁμόλογη ὡς πρὸς αὐτὸ καὶ ἡ ἐγγενὴς προσωπικότητά του. Ὁ μεσοπόλεμος εἶχε διαμορφώσει αὐτὴν τὴν σημαδιακὴ ἀτμόσφαιρα παραίτησης ἀπὸ κάθε αἰσιόδοξο προσανατολισμὸ τῶν καλλιτεχνῶν, ἐνῶ, παράλληλα, ἡ μέγγενη τῆς μελαγχολίας, τὸ ἀόριστο σκοτεινὸ καὶ ἄπιαστο ψυχολογικὸ μοτίβο στὴν τέχνη, εἶχαν ἐπηρεάσει καὶ ὁδηγήσει στὸν θάνατο πολλοὺς ποιητές. Ἡ “γοητεία τῆς σκιᾶς τοῦ Καρυωτάκη” (Ν. Λαπαθιώτης), ἡ ἀνεξιχνίαστη διάθεση ὑπακοῆς στὸ “ἴδιο πάντα θανατερὸ σπέρμα” (Τ. Παπατσώνης) καὶ πλῆθος ἄλλων συμπληρωματικῶν παραγόντων ξεγέλασαν καὶ τὸν Λαπαθιώτη καὶ τὸν ἐξανάγκασαν ἀρχικὰ στὴν ἐγκατάλειψη τῶν βιοτικῶν φροντίδων καὶ τελικά στὴν αὐτοκτονία. Ἡ ποίησή του ἐξελίχθηκε σύμφωνα μὲ αὐτὴν τὴν μαύρη του ἐσωτερικὴ πορεία: ἡμιφεγγὴς καὶ ἀδυσώπητη. Διάχυτη ἀπὸ αὐτὴν τὴν εὔφλεκτη ἁρμονία ποὺ πυροδοτεῖ ὁ ἐπερχόμενος θάνατος.
Η. Κ.
ΜΟΝΟΚΟΝΤΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ ΛΑΠΑΘΙΩΤΗ
(Ἀθήνα 1889-1944)
Τὸ δρομάκι τὸ παλιό,
ποὺ εὐωδᾶν οἱ κρίνοι
Τὸ δρομάκι τὸ καλὸ
σὲ μιὰ πόρτα κλείνει...
Μέσα κεῖ ποὺ φύσημα
δὲ σὲ φτάνει ἀνέμου,
Μακρινὸς κι ἀθώρητος
κάθεσαι, ἀκριβέ μου...
Ἦρθα ἀπόψε, ἀπὸ νωρὶς
γιὰ νὰ σ᾿ ἀνταμώσω:
μὰ ἤμουν ἀπ᾿ τὶς εὐωδιές,
λαγγεμένος τόσο...
μὲ τὰ μάτια ἔτσι τυφλά,
σὰν ἀπὸ κραιπάλη,-
ποὺ δὲ σ᾿ ηὗρα πουθενὰ
καὶ θὰ φύγω πάλι...
(Ναπ. Λαπαθιώτης, "Τραγούδι")
Στὸν κύκλο τῶν λυπημένων ποιητῶν τοῦ μεσοπολέμου ὁ Ναπολέων Λαπαθιώτης συνιστᾶ μιὰ ἀξιοσημείωτη παρουσία. Ποιητὴς μὲ σπάνια αἴσθηση τῆς φόρμας καὶ τοῦ ρυθμοῦ, μὲ φανερὰ ἔντονη τὴν ἀγωνία του γιὰ τὴν τελειότητα καὶ μὲ σύμφυτη τὴν ἐπιμονή του στὸ ἰδιάζον κλίμα τῆς μελαγχολίας, ποὺ τύχαινε νὰ εἶναι καὶ ὁ κανόνας τῆς ἐποχῆς, μᾶς χάρισε μιὰ σειρὰ ποιημάτων ποὺ γοητεύουν ἀκόμα μὲ τὴ χάρη τους. Τὰ ποιήματα αὐτά, τὰ ὁποῖα δημοσίευε σὲ διάφορα περιοδικά, συγκέντρωσε κι ἐξἐδωσε σὲ αὐτοτελῆ τόμο μὲ τίτλο “Ποιήματα” τὸ 1939.
Ἀνήσυχο πνεῦμα μὲ χαρακτῆρα διακριτικῆς λεπτὀτητας ἀναζήτησε τὶς νεωτερικὲς τάσεις τοῦ ἔμμετρου λόγου μέσα στὴν ἐπεξεργασμένη λογικὰ καὶ αἰσθητικὰ προσπάθεια τοῦ ποιητικοῦ ἐργαστηρίου καὶ ὄχι στὶς ἀκατέργαστες καὶ ἄμορφες ἐξορύξεις τοῦ ἀσυνείδητου, ποὺ πρέσβευε ὁ ὑπερρεαλισμός. Οἱ στίχοι του, ποὺ κατὰ τὸν Φαῖδρο Μπαρλᾶ ἦταν “σμιλεμένοι στὴν ἐντέλεια”, μᾶς ἀποκαλύπτουν ὄχι μόνο τὴν φορμαλιστικὴ δεξιοτεχνία, ἀλλὰ καὶ τὸ ἄλγος μιᾶς συνεχοῦς καὶ ἀδιάκοπης ἐπαναγραφῆς τῶν ποιημάτων. Ἀτελείωτες προσπάθειες, δηλαδή, γιὰ τὸ τέλειο. Στὰ ἡμερολόγιά του συναντοῦμε καταγραμμένη αὐτὴν τὴν ἀδιάπτωτη ἔγνοια του γιὰ τὴν ὅσο τὸ δυνατὸν καλύτερη προσέγγιση κι ἐπιτυχία τῆς τελειότερης ποιητικῆς μορφῆς. Ὁ ἴδιος ὁμολογεῖ ὅτι τὸ δούλεμα τοῦ στἰχου καὶ ἡ ἐκλογὴ μιᾶς λέξης συνιστοῦσαν τὶς καθημερινές του ἐμμονές.
Τὰ ποιήματά του φέρουν φορτία εὐγενῶν θλίψεων, ἀπογοητεύσεων καὶ ἀπέραντης μοναξιᾶς. Τὰ συναισθήματά του ἀναδεικνύονται μέσα ἀπὸ μιὰ διάχυτη μουσικότητα. Ἕνας ἀόρατος παλμὸς τρυπώνει μέσα στὶς λέξεις καὶ τὶς διεγείρει γιὰ νὰ καταδηλώσουν τὸ μέγιστο τοῦ ἐννοιολογικοῦ φορτίου τους. Τὸ τραγουδιστὸ κυμάτισμα τῶν στίχων του φτάνει πολλὲς φορὲς μέχρι καὶ τὴν εὔηχη ἁπλότητα τοῦ δημοτικοῦ τραγουδιοῦ. Ὁ Ναπολέων Λαπαθιώτης κατηγορήθηκε γιὰ μονότροπη ἔκφραση θεμάτων καὶ ρυθμοῦ (Τέλλος Ἄγρας), ἀλλὰ ὑπάρχουν πολλὲς ἀντιρρήσεις ἐπ᾽ αὐτοῦ, καθὼς ἐπισημαίνεται εὔστοχα ἡ “παρθενική του τρυφερότητα” (Μιχ. Μερακλής), ἡ μετουσίωση τοῦ “αἰσθηματισμοῦ σὲ πλούσιο συναίσθημα” (Ἄρης Δικταῖος), ποὺ εἶναι καταστάσεις ποὺ τὸν φέρνουν κοντὰ στὴν ἐξομολόγηση τοῦ “ἐκφραστικοῦ ἀνικανοποίητου” (Τάσος Κόρφης), κάτι, δηλαδή, ποὺ μόνον ὡς μονότροπο δὲν μπορεῖ νὰ ἐννοηθεῖ.
Ἐκεῖνο ὅμως ποὺ ἔχει ἰδιαίτερη σημασία εἶναι ὅτι οἱ τρόποι τῶν ποιημάτων αὐτῶν ἦταν ἀπαύγασμα τοῦ γενικοῦ κλίματος τῆς ἐποχῆς, πρὸς τὸ ὁποῖο ὁ Λαπαθιώτης ἀνταποκρίθηκε ἐνεργά, ἐνῶ δὲν ἔπαυε νὰ εἶναι ὁμόλογη ὡς πρὸς αὐτὸ καὶ ἡ ἐγγενὴς προσωπικότητά του. Ὁ μεσοπόλεμος εἶχε διαμορφώσει αὐτὴν τὴν σημαδιακὴ ἀτμόσφαιρα παραίτησης ἀπὸ κάθε αἰσιόδοξο προσανατολισμὸ τῶν καλλιτεχνῶν, ἐνῶ, παράλληλα, ἡ μέγγενη τῆς μελαγχολίας, τὸ ἀόριστο σκοτεινὸ καὶ ἄπιαστο ψυχολογικὸ μοτίβο στὴν τέχνη, εἶχαν ἐπηρεάσει καὶ ὁδηγήσει στὸν θάνατο πολλοὺς ποιητές. Ἡ “γοητεία τῆς σκιᾶς τοῦ Καρυωτάκη” (Ν. Λαπαθιώτης), ἡ ἀνεξιχνίαστη διάθεση ὑπακοῆς στὸ “ἴδιο πάντα θανατερὸ σπέρμα” (Τ. Παπατσώνης) καὶ πλῆθος ἄλλων συμπληρωματικῶν παραγόντων ξεγέλασαν καὶ τὸν Λαπαθιώτη καὶ τὸν ἐξανάγκασαν ἀρχικὰ στὴν ἐγκατάλειψη τῶν βιοτικῶν φροντίδων καὶ τελικά στὴν αὐτοκτονία. Ἡ ποίησή του ἐξελίχθηκε σύμφωνα μὲ αὐτὴν τὴν μαύρη του ἐσωτερικὴ πορεία: ἡμιφεγγὴς καὶ ἀδυσώπητη. Διάχυτη ἀπὸ αὐτὴν τὴν εὔφλεκτη ἁρμονία ποὺ πυροδοτεῖ ὁ ἐπερχόμενος θάνατος.
Η. Κ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου