...............................................................
«Εμπρός για μία άλλη χώρα»
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου έχει
επινοήσει μια κωμική περσόνα
βγαλμένη από τα κόκαλα των Ελλήνων τα ιερά
που την ερμηνεύει
σαν άλλος Μπάστερ Κίτον, Σαρλό, κύριος Ιλό
φωτ. ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
Τον πρωτοσυναντήσαμε πριν από
τρία χρόνια, εποχή επικίνδυνη για τη χώρα και το ευρωπαϊκό της νόμισμα,
να παραμιλάει: «Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή, θα πεις κι ένα
τραγούδι».... Τον αγαπήσαμε τότε σαν άνθρωπο οικείο, συγγενή, ομοιοπαθή.
Ανήσυχος, μπερδεμένος, τρυφερός και αγανακτισμένος, αβέβαιος και
εύθραυστος μετά από αλλεπάλληλους ψεκασμούς, θεραπευόταν στο Ασυλο
Ανιάτων Ολικώς Υστερούντων (ΑΑΨΟΥ) το οποίο και τον βράβευσε ως «Τρόφιμο
της Χρονιάς».
Ο Φωκίων Καπνίδης από σήμερα το απόγευμα επιστρέφει στην Οδό Φρυνίχου
του Θεάτρου Τέχνης, αναβαθμισμένος, ψύχραιμος, με βαρύ εθνικό χρέος
στους ώμους, αποφασισμένος για πράξεις, όχι αστεία… Ναι, ο Φωκίων
δοκιμάζεται στον στίβο της πολιτικής, κατεβαίνει στις εκλογές μ’ ένα
ολοκληρωμένο σχέδιο για τη σωτηρία της χώρας.
Το ίδρυμα στο οποίο είναι επιφανές μέλος, το Ασυλο Ανιάτων Ολικώς
Υστερούντων, γιορτάζει την έξοδο από τα μνημόνια κλείνοντας τις πύλες
του και ταυτόχρονα πανηγυρίζει μια θριαμβευτική είσοδο... Στο Διάστημα;
Στις Αγορές; Στα Δυτικά Βαλκάνια; Σ’ αυτά και σε πολλά άλλα ερωτήματα θα
επιχειρήσει να απαντήσει ο Φωκίων σε μια εκδήλωση που έχει,
αναπόφευκτα, προεκλογικό χαρακτήρα.
«Τους ζυγούς λύσατε», ο τίτλος της καινούργιας παράστασης του Βασίλη
Παπαβασιλείου, ευφρόσυνες ασκήσεις θεατρικής ακριβείας, το sequel νέων
περιπετειών του Φωκίωνα Καπνίδη.
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου έχει επινοήσει μια κωμική
περσόνα βγαλμένη από τα κόκαλα των Ελλήνων τα ιερά που την ερμηνεύει σαν
άλλος Μπάστερ Κίτον, Σαρλό, κύριος Ιλό. Σ’ αυτή τη δεύτερη κάθοδό του o
Φωκίων είναι πια πολιτικός αρχηγός, σοβαρός, κουστουμαρισμένος που
διεκδικεί το πρωθυπουργικό αξίωμα. Και απ’ ό,τι φαίνεται έχει ρεύμα.
Δίνει τον προεκλογικό αγώνα στο σύνηθες ελληνικό σκηνικό, ανάμεσα σε
μπαλόνια, κονκάρδες, ντουντούκες και πλήθη λαού...
• Ο Φωκίων έρχεται να μας συναντήσει ξανά. Τι μεσολάβησε όσο απουσίαζε από τα πράγματα;
Το ΑΑΨΟΥ αντιμετώπισε ένα μεγάλο πρόβλημα, που έχρηζε άμεσης
αντιμετώπισης. Τα μέλη έπρεπε ν’ αποφασίσουν είτε να ζητήσουν - τιμής
ένεκεν για τη διαθεσιμότητά τους ως ακούσια πειραματόζωα - συνταξιοδότηση
από την Κομισιόν είτε να κάνουν κόμμα. Ε, δεν καταδέχτηκαν τη λύση της
συνταξιοδότησης, είπαν ένα γενναίο «όχι» στις Βρυξέλλες και κατέβηκαν
στον πολιτικό στίβο.
• Τι οδήγησε το ίδρυμα στο μη περαιτέρω;
Κάτι που αναστάτωσε τους πάντες. Ενα ωραίο πρωί διαδίδεται πως το
ΑΑΨΟΥ θα κλείσει, θα συμπεριληφθεί στον κατάλογο των ελληνικών
περιουσιακών στοιχείων της χώρας μαζί με πολλά άλλα, μνημεία,
ακρογιάλια, θέατρα κ.λπ., στο υπερταμείο δηλαδή. Κοίτα, αυτοί είχαν έναν
δικό τους στις Βρυξέλλες, πιθανώς πρώην ψεκασμένο αλλά ως γνωστόν πρώην
ψεκασμένος ισόβια ψεκασμένος…
Αναζητώντας λοιπόν πληροφόρηση επικοινώνησαν μαζί του και έμαθαν πως
οι Ευρωπαίοι κρίνουν τους τροφίμους του ΑΑΨΟΥ διατηρητέους, καθώς αυτοί
οι ίδιοι δεν χρειάζονται πλέον. Εκφράζοντας την απορία πώς γίνεται να
μας κλείνουν και συγχρόνως να μας διατηρούν, ο δικός τους από τις
Βρυξέλλες έδωσε την εξής απάντηση: Το ΑΑΨΟΥ, ως επιτυχημένο πείραμα ενός
θεσμικού οργανισμού, κατόρθωσε το ακατόρθωτο, να συνδέσει δηλαδή
στοιχεία όπως εικονική πραγματικότητα και επιστημονική μεθοδικότητα.
Η Ευρώπη εν όψει του αγώνα που γίνεται πια σ’ αυτό το μέτωπο, αγώνα
που αφορά όλες τις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου, διά του ΑΑΨΟΥ αποκτά ένα
asset το οποίο της επιτρέπει να κάνει βήματα και προς τον τομέα
τεχνητής νοημοσύνης. Επιλέγει δηλαδή τους τροφίμους του ΑΑΨΟΥ ως
πρωτοπόρους, γι’ αυτό άλλωστε παραδέχεται πως δικαιωματικά μπορούν να
έχουν τιμητική συνταξιοδότηση. Και είναι άκρως αξιοσημείωτη η επιλογή
των ΑΑΨΟΥιτών να μη δεχτούν συνταξιοδότηση, καθώς μιλάμε για μια χώρα με
στυλοβάτες δύο γεροντοκόρες που σκέπουν την ύπαρξή της: τη Συνταξία και
τη Δημοσία...
• Τι προτείνει λοιπόν ο Φωκίων;
Οπως όλοι έχουμε καταλάβει, η υπόθεση της Ελλάδος δεν είναι κοινή,
δεν είναι δίκαιο να τη συνδέουμε με προγράμματα, κανονικότητες και άλλα
τέτοια. Η Ελλάδα ζητάει μια δεύτερη ευκαιρία. Οχι για άλλη μια χώρα,
αλλά για μία άλλη χώρα… Τι προτείνει ο Φωκίων; Θα ακούσετε τον λόγο του.
Αναγγέλλει την υλοποίηση του σχεδίου της δεύτερης ευκαιρίας. Εννοείται
πως κατεβαίνει στον στίβο της πολιτικής με ισχυρό σχέδιο για το μέλλον
μιας και η ανάγκη για σχέδιο βρίσκεται στη βάση της θέσης του φιλοσόφου:
θάνατος είναι η απουσία σχεδίου... Στον ρόλο του Φωκίωνα, στο βάθος,
λανθάνει μια πολιτική διάσταση με την αρχαία έννοια, δηλαδή την
παιδαγωγική.
• Ο εύθραυστος Φωκίων όπως τον θυμόμαστε από την πρώτη του εμφάνιση, διαθέτει το σθένος να υπηρετήσει τον ρόλο;
Φυσικά όπως και για οτιδήποτε κάνει. Ο Φωκίων δεν ζητάει την εξουσία,
μόνο την κυβέρνηση. Δεν πιστεύει στην καθεστωτική αντίληψη της
εξουσίας. Η εξουσία ποτέ δεν κατέχεται. Η εξουσία μάς κατέχει, ασκείται.
Η απόσταση από αυτό που κουβαλάς ως εξουσία σε κάνει άνθρωπο. Η ταύτιση
μαζί της σε ακυρώνει, σε βουλιάζει σε μια κακομοιριά, αφού όλο κάτι σου
λείπει από το σώμα της εξουσίας κι όλο το κυνηγάς. Ο Φωκίων, μην
ξεχνάμε, έχει καταβολές. Απ’ όλους τους τροφίμους του ΑΑΨΟΥ μόνον αυτός
είχε την ευκαιρία να συναντήσει τον γιατρό Τάκη Μπιλιλή, σου θυμίζω πως
τον χάσαμε, αυτοκτόνησε, την επομένη των εκλογών του Σεπτεμβρίου 2015.
• Πέρασαν κιόλας τρία χρόνια…
Ο Τάκης όμως δεν ξεχάστηκε, ουσιαστικά είναι ο λανθάνων
πρωταγωνιστής. Ο Φωκίων δεν θα μπορούσε μόνος του να το ξεκινήσει όλο
αυτό. Χάρη σ’ αυτόν κατάφερε να τρυπήσει τον τοίχο της αφασίας του.
Ξέρεις, υπάρχουν δύο είδη αφασίας: η κοινή και η ιδιοφυής. Και στις δύο
περιπτώσεις πέφτεις πάνω σε έναν τοίχο. Η διαφορά στην περίπτωση της
ιδιοφυούς αφασίας είναι ότι τρυπάς τον τοίχο και περνάς απέναντι.
• Πού;
Στο άγνωστο χωρίς να τρομάζεις. Διαπερνάς τον τοίχο όταν συναντιέσαι
με τον άλλον, όταν βρίσκεσαι απέναντί του. «Και ψυχή ει μέλλει γνώσεσθαι
αυτήν, εις ψυχήν αυτή βλεπτέον», δηλαδή «Και μια ψυχή, αν σκοπεύει να
γνωρίσει τον εαυτό της, πρέπει να κοιτάξει προσεκτικά μιαν άλλη ψυχή».
Κοίτα, η πρώτη λέξη που χάνεται στην κοινή αφασία και η τελευταία που
επανέρχεται με την αποκατάσταση της υγείας του ασθενούς είναι η λέξη
«εγώ», μια αντωνυμία για δολοφόνους...
Αν στο διάστημα που μεσολαβεί μέχρι την επάνοδο υπερισχύσει η
καθηλωτική δύναμη του εγώ, τότε χάνεις το ταξίδι που θα έκανες τρυπώντας
τον τοίχο. Σου έχω ξαναπεί πως ο ποιητής, ο Γιώργος Σεφέρης, είναι
αποκαλυπτικός για όλα όσα συζητάμε περί Ελλάδος και πρωθυπουργών: «Εγώ
είμαι ο τόπος σου ίσως να μην είμαι κανείς αλλά μπορώ να γίνω αυτό που
θέλεις». Αλλά τι σημαίνει «να γίνω;». Τι σημαίνουν πρόσωπα, προσωπεία
και περσόνες; Η λατινική ετυμολογία της λέξης παραπέμπει στο personare,
έννοια που εγώ θα την ονόμαζα διηχείον, δηλαδή «να ακουστεί κάτι διά
μέσου». Αλλά για να ακουστώ πρέπει να έχω μία περσόνα. Εξ ου και η
έννοια του νομικού προσώπου κ.λπ.
Μεταξύ στερεώματος και Διαστήματος
• Ο Φωκίων προτείνει ρηξικέλευθα πράγματα; Φέρει κάποια ιδεολογία; Είναι αριστερός, σοσιαλδημοκράτης, κεντρώος, συντηρητικός;
Μα υπάρχει Ελλην χωρίς ιδεολογία; Δηλαδή Ελλην χωρίς ψευδή συνείδηση;
Σε διάφορες περιόδους της Ιστορίας οι Ελληνες υπήρξαν διά της
ιδεολογίας τους και μόνο, πραγματικής ή φανταστικής. Ο Φωκίων άφησε τη
ζωή να δουλέψει επάνω του. Το σχέδιό του έρχεται τώρα να συναντήσει το
πεδίο της πράξης και όχι των λόγων σε κεντρικές επιτροπές και άλλα
τέτοια. Δεν λιποτακτεί προ της απόφασης. Λέει: «Ψηφίστε με, για να
ληφθούν εκείνες οι αποφάσεις που αφορούν όλους μας». Ο,τι ισχύει δηλαδή
όταν προ των εκλογών έχεις απέναντί σου ως παίγνιο το ομοίωμα της
αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
• Υποψήφιος πρωθυπουργός χωρίς μιντιακή υποστήριξη;
Δεν το καταδέχτηκε αυτό. Επενδύοντας στην άμεση επαφή μάς θυμίζει τι
σημαίνει πολιτισμός φυσικής συμπαρουσίας. Δηλαδή, να είστε εκεί όταν
είμαι κι εγώ εκεί. Αμα δεν είστε, χάσατε… Υπάρχει κι αυτή η ιστορία με
τον Κράους για την αρρώστια που λέγεται δημοσιογραφία, ιστορία που
σήμερα, έτσι όπως εξελίσσεται η υπόθεση του Τύπου, βάζει σε σκέψεις. Ο
Καρλ Κράους, ανατρεπτικός συντάκτης, εκδότης και πωλητής του σπουδαίου
περιοδικού «Ο πυρσός», που τυπωνόταν στη Βιέννη από το 1899 ώς το 1936,
ήταν ένας κακός άνθρωπος, δηλαδή ένας δημιουργικός άνθρωπος. Γιατί
πρέπει να ξέρεις πως τη στιγμή της γέννας ο άνθρωπος πονάει. Και η θέα
του προσώπου που συσπάται, μορφάζει, μπορεί να δημιουργήσει την
παρεξήγηση ότι πρόκειται περί κακού ανθρώπου.
Δεν είναι κακός, απλώς γεννάει, δημιουργεί. Λέει λοιπόν: «Πέρασα από
το κιόσκι και είδα τους τίτλους των εφημερίδων: «Διορίστηκαν νέοι
τομεάρχες στην Κροατία. Στο 12ο διαμέρισμα άνεργος στραγγάλισε τη
γυναίκα του και μετά αυτοκτόνησε. Στο Πράτερ άνοιξε καινούργια πίστα για
πατινάζ»». Και καταλήγει: «Δεν αγόρασα εφημερίδα. Κι έγινα σοφότερος
κατά τις ειδήσεις που δεν διάβασα».
• Πώς θα σχολίαζε άραγε ο Κράους τις ελληνικές εφημερίδες;
Ποιους δημοσιογράφους, ποιους συντάκτες, ποια σύνταξη ειδήσεων... Στα
ελληνικά πράγματα δεσπόζει μόνο η άλλη σύνταξη, η γνωστή. Ο νέος πρώτα
θέλει να γίνει συνταξιούχος και μετά να πάει φαντάρος. Ποια σημερινή
δημοσιογραφία να σχολιάσεις όταν χρόνια πριν ο μέγας Ανδρέας από το
Μεσολόγγι, όπου παρίστατο για την επέτειο της Εξόδου, αναφώνησε το
ιστορικό: «Πού το πάτε, κύριε Ρίγκαν;».
Και την επομένη βγαίνει η ιστορική «Ελευθεροτυπία» με έναν...
ιστορικό τίτλο στην πρώτη σελίδα: «Χαστούκι Ανδρέα στον Ρίγκαν»! Και μου
λέει τότε συνάδελφός σου από την «Ελευθεροτυπία», σοκαρισμένος κι αυτός
από τον τίτλο, αυτήκοος μάρτυς της βαρυσήμαντης δήλωσης Ανδρέα από το
μαρτυρικό Μεσολόγγι: «Επαθα κι εγώ πλάκα με τον τίτλο. Σκέψου πως πριν
από το... χαστούκι είχαν προηγηθεί τελετές, στεφάνια από δημάρχους,
δημοτικοί χοροί και τραγούδια, παρελάσεις με άλογα». Κάπως έτσι ο
Ανδρέας... χαστούκισε τον Ρίγκαν. Τότε που επικρατούσε ο εξωστρεφής
διονυσιασμός της μεταπολίτευσης - κουβέντα δεν γινόταν περί Απόλλωνος...
• Απολαμβάνουμε πάντως την πληροφορία στον απέραντο ιντερνετικό κόσμο...
Στον κόσμο που μ’ όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της μεταβατικότητας
ονομάζεται γελοιοκρατία. Μια συνιστώσα της είναι το ότι ζούμε πατώντας
σε δυο βάρκες. Στη βάρκα του στερεώματος και στη βάρκα του Διαστήματος. Η
βάρκα του στερεώματος έχει να κάνει με λειτουργίες που συνδέονται με
την άμεση αισθητηριακή πρόσληψη των πραγμάτων. Η άλλη αφορά τη συσκευή
που κρατάς στα χέρια σου.
Ομως η συναναστροφή με την τεχνολογία του Διαστήματος εθίζει τον
άνθρωπο σ’ ένα δομικό του στοιχείο, την έλλειψη βαρύτητας, την ίδια
στιγμή που, μέχρι νεωτέρας διαταγής, ο άνθρωπος ως φυσική ύπαρξη
διέπεται από τον νόμο της βαρύτητας. Πώς διαχειρίζεται κανείς τέτοια
αντινομία; Αυτό είναι το κλειδί του σύγχρονου ιλίγγου. Ολες οι εικόνες
και οι λέξεις σε μια τρελή περιδίνηση.
Πείνα στον Τρίτο Κόσμο, «όχι» που γίνονται «ναι», ο Τραμπ
πλανητάρχης, πόλεμοι, υφαλοκρηπίδες… Εδώ ο κωμικός θεός οργιάζει. Κι ενώ
το καράβι της ανθρωπότητας έχει κάνει μια μεγάλη στροφή, οι Ευρωπαίοι
δεν γεννούν πια, σχήματα, παραστάσεις που μέχρι πρότινος λειτουργούσαν
ως εχέγγυα στην πρόσληψη του κόσμου, καταρρέουν. Ε πόσο ν’ αντέξει ο
άνθρωπος βομβαρδιζόμενος από τις κατακτήσεις του Διαστήματος; Οδεύουμε
προς τεχνητές νοημοσύνες, δηλαδή απαλλαγή από το βάρος της φυσικής
νοημοσύνης.
Το θέατρο είναι η τέχνη του χρόνου
• «Τους ζυγούς λύσατε», ένα κείμενο κωμικό αλλά και τραγικό;
Ναι, γιατί ο τρόπος του σατιρικού αναθέματος αναγνωρίζει πως ο στόχος
που επιλέγει έχει μία αξία όσο κι αν διαφθείρεται, ποδοπατείται,
ευτελίζεται στην πράξη των ανθρώπων. Αν ο Ροΐδης ή ο Παπαδιαμάντης δεν
αναγνωρίσουν την αξία αυτού που σατιρίζουν, δεν μπορούν να κάνουν τη
δουλειά τους. Οπως και η παρωδία στην ουσία δεν είναι παρά ομολογία
πίστεως στην αξία του πρωτοτύπου. Δεν παρωδείς κάτι ανάξιο. Αυτό που
επιχειρούμε πλέον είναι ασκήσεις θεατρικού ακτιβισμού με την καλή
έννοια. Ενας ακτιβισμός που είτε αφορά τον «Ρουβίκωνα» είτε εμένα
πρόκειται για την επανάσταση ως ξεφτίλα. Μα κωμικός δεν είναι ο θεός που
έφτιαξε τον κόσμο; Γι’ αυτό ο χριστιανισμός μερίμνησε να σβήσει το
γέλιο.
Στη χριστιανική πινακοθήκη δεν γελάει κανένας από τους αγίους, ο
μόνος που γελάει είναι ο διάβολος. Στην Ελλάδα, ευτυχώς, μας σώζει το
απόθεμα παγανισμού, ειδωλολατρίας που κουβαλάμε. Ετσι εξηγείται που δεν
μπορέσαμε ποτέ να γίνουμε κανονικοί Ορθόδοξοι Βαλκάνιοι όπως οι Σλάβοι.
Μας κατατρύχει η κατάρα της εσωτερικότητας. Καλά εντάξει, μην
ανησυχούμε... Κανένας δεν μπορεί να κατηγορήσει τους Ελληνες για βάθος.
Αυτό όχι. Ο Νίτσε το είχε πει σωστά: Οι αρχαίοι Ελληνες έγιναν
επιπόλαιοι λόγω μεγάλου βάθους. Και οι σύγχρονοι έγιναν επιπόλαιοι λόγω
απίστευτης ρηχότητας. Είναι το ζήτημα της συμμετρίας μεταξύ ατομικής και
συλλογικής εμπειρίας. Πώς να σηκώσεις αυτό το μαρμάρινο -που λέει κι ο
ποιητής- κεφάλι, όταν ξυπνάς το πρωί; Πώς να επιχειρήσεις το ταξίδι προς
την επικράτεια του ανάλαφρου, για να υπάρξεις αύριο;
• Και πάλι μόνος στη σκηνή...
Στο θέατρο πηγαίνουμε ώστε διά της παρουσίας των άλλων να έχουμε
πιστοποιητικό ότι υπάρχουμε ως μόνοι. Ως μόνοι δίνουμε τις εξετάσεις.
Υπό αυτή την έννοια, εκεί, μέσα στη θερμοκρασία της σύναξης, ξέρουμε ότι
στη συγκίνησή μας μπορούμε να έχουμε κι ένα μάρτυρα. Ο θεατής πηγαίνει
στο θέατρο για να καταναλώσει και γίνεται παραγωγός. Αυτή είναι η μεγάλη
ανατροπή. Δεν καλείς κάποιον στις 9 το βράδυ χωρίς λόγο. Σ’ αυτό το
ανεπαισθήτως ερωτικό ραντεβού κάτι θα συμβεί μεταξύ σας. Στα πρώτα λεπτά
μιας παράστασης ο θεατής είναι ελαφρώς καχύποπτος, το κωμικό βρίσκεται
υπό αίρεσιν γιατί ακόμα δεν ξέρει πού το πάει αυτός στη σκηνή. Λέει:
«Κάτσε να σιγουρευτώ, μη γελάσω και το μετανιώσω». Ο λογιστικός εαυτός
που κουβαλάει από την εμπειρία της κάθε ημέρας δεν ακυρώνεται αυτομάτως
με την είσοδο στην αίθουσα. Προηγείται κάποια εργασία. Γι’ αυτό λέμε πως
το θέατρο είναι η τέχνη του χρόνου.
Info: Θέατρο Τέχνης (Φρυνίχου 14, Πλάκα, Τηλ.:
2103222464). «Τους ζυγούς λύσατε». Κείμενο-σκηνοθεσία-ερμηνεία: Βασίλης
Παπαβασιλείου. Καλλιτεχνική συνεργάτις- εκτέλεση παραγωγής: Νικολέτα
Φιλόσογλου. Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ. Ηχητική επιμέλεια: Λαέρτης
Μαλκότσης. Σκίτσα: Θανάσης Δήμου. Κάθε Σάββατο και Κυριακή, στις 18.00
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου