"Απόδραση από το Αϊβαλί" Της Μαίρης Αδαμοπούλου (ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στα "ΝΕΑ", Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2012)

.............................................................

ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΔΕΛΦΗ ΤΟΥ, ΑΓΑΠΗ

Απόδραση από το Αϊβαλί

Της Μαίρης Αδαμοπούλου

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στα "ΝΕΑ", Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2012

 

Hταν ένας από τους 3.000 άνδρες που συνέλαβαν οι Τούρκοι στο Αϊβαλί το 1922 και τους έστειλαν στα τάγματα εργασίας στα βάθη της Ανατολής. Hταν ένας από τους 24 που κατάφερε να επιζήσει ύστερα από 14 μήνες αιχμαλωσίας. Η οδυνηρή περιπέτεια του μετέπειτα ακαδημαϊκού Ηλία Βενέζη έγινε ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα: «Το νούμερο 31328». Πόσοι όμως γνωρίζουν τον σκληρό αγώνα που έδωσε η αδελφή του, η Αγάπη, με τη συμπαράσταση ενός τούρκου αξιωματικού, για να τον σώσει από την εξορία;

Δέκα ημέρες γεμάτες αγωνία, εξευτελισμούς, εικόνες καταστροφής, πόνο και απογοήτευση χώρεσαν στα χειρόγραφα της Αγάπης Μολυβιάτη-Βενέζη που αποφάσισε να καταγράψει όσα έζησε μένοντας στο Αϊβαλί, με συντροφιά μόνο τον πατέρα της, επτά χρόνια μετά τον θάνατο του αδελφού της τηρώντας την υπόσχεση που του έδωσε. Μνήμες μιας τραγωδίας που μετατράπηκαν στην αρχή σε βιβλίο, «Το χρονικό των δέκα ημερών», και εν συνεχεία σε ιστορικό ντοκιμαντέρ, «Γράμματα χωρίς παραλήπτη», και τα οποία επανακυκλοφορούν σε νέες βελτιωμένες εκδόσεις από το Ιδρυμα Ιστορικών Μελετών με αφορμή τη συμπλήρωση 90 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

«Θρήνος γενικός και συμφορά ολοκληρωτική. Απ' όλες τις πόρτες και τα παράθυρα ξεχύνονταν φωνές σπαραγμού, κλάματα παιδιών, λυγμοί γερόντων. Ολη η πόλη είχε μεταβληθεί σε μια κόλαση φωτιάς, από την οποία δεν επρόκειτο να βγει κανείς ζωντανός. Είχε επέλθει το τέλος. Τέλος οριστικό, βέβαιο και κατάπικρο», γράφει η Αγάπη Μολυβιάτη-Βενέζη. Την ίδια ώρα «η διαταγή για παράδοση του άρρενος πληθυσμού από 18 έως 50 ετών για εκπλήρωση δήθεν στρατιωτικών υποχρεώσεων σκέπασε με την απειλή της και το δικό μας σπιτικό», καθώς ο μεγάλος αδελφός της Ηλίας είχε μόλις συμπληρώσει τα 17 του χρόνια.

Ο νεαρός Ηλίας επιχείρησε να διαφύγει, αλλά δεν τα κατάφερε. Η Αγάπη με το που μαθαίνει ότι ο αδελφός της συνελήφθη αρπάζει το μαύρο σάλι της γιαγιάς και τυλίγεται από την κορυφή έως τα νύχια για να φαίνεται ηλικιωμένη. «Ανοιξα την πόρτα χωρίς να με δει κανείς και αλλόφρονη από την απελπισία και τον πόνο ρίχτηκα στους δρόμους, με κυρίαρχη σκέψη να τρέξω, να παρακαλέσω, να σώσω τον αδελφό μου. Κι αν ήταν να χαθεί να χαθώ κι εγώ μαζί του».

Στους δρόμους του Αϊβαλιού οι τούρκοι στρατιώτες αρπάζουν μωρά από τις αγκαλιές των μανάδων τους, κακοποιούν μέχρι θανάτου τους άνδρες, σκυλιά ουρλιάζουν, γυναίκες βιάζονται καταμεσής του δρόμου. Εκείνη γλιτώνει χάρη στο σάλι της γιαγιάς, καθώς οι στρατιώτες τη θεωρούν γριά. Νηστική, διψασμένη, με τον πυρετό να την ψήνει και τον φόβο να την τρομοκρατεί περνά πάνω από ένα εικοσιτετράωρο στους δρόμους. Ωσπου καταρρέει σε μια γωνιά.

 

Η ιστορία πίσω από το «31328»

Στην προσπάθεια της Αγάπης Μολυβιάτη-Βενέζη να βρει τον αδελφό της (συγγραφέα και μετέπειτα ακαδημαϊκό) Ηλία Βενέζη στο φλεγόμενο Αϊβαλί, το 1922, ένας τούρκος αξιωματικός θα της τείνει χείρα βοηθείας. Ο Κεμαλετίν τη βοηθά να σηκωθεί, να βρει το βήμα της, το σπίτι της, την οικογένειά της. Είναι εκείνος που θα την οδηγήσει έως τον αιχμάλωτο Ηλία. Θα την κρύψει μαζί με τον πατέρα της στο σπίτι του, θα τη βοηθήσει να αναρρώσει και θα κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να απελευθερώσει τον αδελφό της, με κίνδυνο να κατηγορηθεί για προδοσία.

Κρατά κι ένα μυστικό, που δεν θα το αποκαλύψει παρά τη στιγμή του αποχωρισμού. Ο Κεμαλετίν έχει χάσει τους γονείς και τις τρεις αδελφές του από τον ελληνικό Στρατό. Εχει υποσχεθεί ότι θα κάνει τα ίδια στους Ελληνες. Οταν όμως συναντά στον δρόμο του την Αγάπη, διαπιστώνει ότι μοιάζει πολύ στη μικρή του αδελφή Ζεχρά και δεν αντέχει να τραβήξει το σπαθί του για να τη σκοτώσει. Ολα τούτα είχαν μείνει για δεκαετίες σφαλισμένα στο κουτί των αναμνήσεων της Αγάπης Μολυβιάτη-Βενέζη, ώσπου ο αδελφός της λίγο προτού πεθάνει τής ζήτησε να τα καταγράψει. Κι εκείνη, που κινδύνευσε να χάσει πολλές φορές τη ζωή της μέσα σε εκείνες της δέκα ημέρες στο Αϊβαλί, δεν μπορούσε να μην κρατήσει την υπόσχεσή της. Μόνο που στο τέλος της αφήγησής της προσέθεσε και τις επιστολές που δεν κατάφερε να στείλει ποτέ στον τούρκο σωτήρα της διότι δεν είχε τη διεύθυνσή του.

Η περιπέτεια της Αγάπης Μολυβιάτη-Βενέζη δεν χώρεσε μόνο σε ένα βιβλίο, το οποίο έχει μεταφραστεί στα τουρκικά και έχει τιμηθεί με το βραβείο Ειρήνης και Φιλίας Ιπεκτσί. Μεταφέρθηκε και στη μεγάλη οθόνη μέσω του 42λεπτου ντοκιμαντέρ «Γράμματα χωρίς παραλήπτη» που σκηνοθέτησε ο Ηλίας Δημητρίου πάνω σε μια ιδέα της ιστορικού Ειρήνης Σαρίογλου (επιμελήτρια και του βιβλίου), με πρωτότυπη μουσική της Ευανθίας Ρεμπούτσικα, έργο που διακρίθηκε στο Φεστιβάλ Αρχαιολογικών Ταινιών «Αγών».

Ο γιος της συγγραφέως, πρέσβης επί τιμή, Πέτρος Μολυβιάτης, καταθέτει τη μαρτυρία του ότι ο Ηλίας μέσω γραπτών σημειωμάτων (έπασχε από καρκίνο στο λάρυγγα) στο τέλος της ζωής του ζήτησε από την Αγάπη να καταγράψει το χρονικό εκείνων των δέκα ημερών. Η κόρη τού Ηλία Βενέζη, Αννα, αναφέρει ότι ο πατέρας της είχε στο γραφείο του το τσίγκινο βραχιολάκι με το νούμερο 31328. Ο τούρκος ιστορικός Αϊχάν Ακτάρ, υποστηρίζει ότι η ανταλλαγή των πληθυσμών άφησε ανεπούλωτες πληγές. Μιλούν ακόμη ο σημερινός ένοικος της οικίας Βενέζη στο Αϊβαλί, ο Σουλεϊμάν Σαϊράτς, και ο αρχισυντάκτης του περιοδικού «Economist» Μπρουκς Κλαρκ (που έχει συμπεριλάβει στο βιβλίο του «Δύο φορές ξένος» υλικό από το «Χρονικό των δέκα ημερών»). Δεν λείπει όμως και ο Κεμαλετίν, καθώς οι ερευνητές του ΙΔΙΣΜΕ κατάφεραν να εντοπίσουν το μνήμα του στην Κωνσταντινούπολη.