.............................................................
*ιστορικός Πανεπιστημίου Αθηνών
Tο διακύβευμα στην ιταλική κρίση
AP Photo/Gregorio Borgia
Αν και προσώρας ξεπεράστηκε με
συμβιβασμό η ιταλική κρίση, πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις. Διότι το
ζήτημα που έθεσε αφορά την ίδια τη λειτουργία της δημοκρατίας και την
άσκηση της λαϊκής κυριαρχίας στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της
παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Μπορεί να μη μας αρέσουν τα δύο κόμματα
που ανέλαβαν να σχηματίσουν κυβέρνηση και ούτε η συμμαχία τους.
Ποιος μπορεί όμως να είναι ο εκτός συστήματος νομοθέτης που
αποφασίζει την εξαίρεση, αν θα κυβερνήσουν ή όχι; Ποια είναι τα όρια της
ιταλικής λαϊκής κυριαρχίας μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο; Το ίδιο ερώτημα
μπήκε και στην Ελλάδα μετά τις εκλογές του 2015, και πολλές φορές.
Ποια είναι τα όρια της λαϊκής κυριαρχίας; Το ίδιο ερώτημα θα
συνεχίσει να τίθεται και θα επαναληφθεί και με άλλες, μελλοντικές
ευκαιρίες, σε ακόμη μεγαλύτερες ή μικρότερες χώρες, και με διαφορετικές
μορφές. Δεν αφορά μόνο τη συμμετοχή στην Ε.Ε.
Τι σημαίνουν οι πρόσφατες προειδοποιήσεις της Λαγκάρντ προς τον
Ερντογάν να μην παραβιάσει το άβατο της Κεντρικής Τράπεζας; Ανεξαρτήτως
της γνώμης που έχουμε για τον Τούρκο πρόεδρο, πρόκειται για εκλεγμένο
πρόεδρο. Η διευθύντρια όμως του ΔΝΤ, ακόμη κι αν της πιστώσουμε τις
ευγενέστερες προθέσεις, είναι διορισμένη. Από πού αντλεί τη νομιμοποίηση
να προστατεύει ένα «άβατο», αυτό της Κεντρικής Τράπεζας, σε μια
Δημοκρατία;
Επίτηδες χρησιμοποιώ το παράδειγμα της Τουρκίας επειδή δεν είναι στην
Ε.Ε. Υπόκειται όμως και αυτή στις δεσμεύσεις της παγκόσμιας οικονομίας,
η οποία έχει δημιουργήσει μια μορφή συγκυριαρχίας μέσα από την απόσπαση
θεσμών, όπως οι κεντρικές τράπεζες που καθορίζουν την κυκλοφορία του
νομίσματος, από τη δικαιοδοσία της Δημοκρατίας.
Μπορεί να θέλουν να προστατέψουν τις καταθέσεις από την αρπακτικότητα
διεφθαρμένων πολιτικών, αλλά αυτό δεν αλλάζει το συμπέρασμα ότι
πρόκειται για απόσπαση μέρους της εθνικής κυριαρχίας.
Και, βέβαια, για κατίσχυση μιας αντίληψης που θεωρεί την πολιτική εξ
ορισμού διεφθαρμένη όταν αποφασίζει για οικονομικά θέματα, τα οποία
ανήκουν σε ξεχωριστή νομικοπολιτική τάξη, που καθορίζεται από άλλες
ιεραρχίες, όπως οι κεντρικές τράπεζες, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και
άτυπες ομάδες από οικονομικούς και πολιτικούς ηγέτες, όπως το G8, το G20
κ.λπ.
Το υπόστρωμα και στην ελληνική και στην ιταλική και στην τουρκική
περίπτωση είναι το εξής: Η δημοκρατία δεν μπορεί να ασκηθεί παρά μόνο
στα εθνικά πλαίσια, η οικονομία (αλλά και άλλες βασικές δομές) δεν
μπορεί να υπάρξει παρά σε ένα πεδίο παγκόσμιο ή μεγάλων
παγκοσμιοποιημένων οργανισμών.
Σ’ αυτή τη διαπίστωση, μιας εγκαθιδρυμένης διαρχίας, βασίζονται και
οι δισταγμοί για την πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης που θα αντλεί
νομιμοποίηση από έναν ευρωπαϊκό δήμο. Από αυτή την άποψη, οι συγκρούσεις
θα είναι συνεχείς και στα μικρά και στα μεγάλα, και θα βάζουν όρια στα
προγράμματα των κομμάτων αλλά και στην ελευθερία των πολιτών.
Αλλά δεν πρόκειται για τους κακούς θεσμούς από τη μια και τον καλό
λαό από την άλλη, ή για την ένοχη οικονομία αφενός, την αθώα πολιτική
αφετέρου. Γιατί και στους πολίτες υπάρχει ο αντίστοιχος διχασμός ανάμεσα
στο «ζώον πολιτικόν» και στον «homo economicus». Υπάρχει, δηλαδή, μια
διπλή συνείδηση, ανάμεσα στην ιδιότητα του πολίτη αφενός και αφετέρου
στα υποκείμενα που είναι καταθέτες, αγοραστές, πωλητές, φορολογούμενοι
κ.λπ. Συχνά υποτιμούμε αυτή τη διάσταση. Βλέπουμε ότι και στην Ελλάδα
και στην Ιταλία και σε άλλες χώρες, οι λαοί ψηφίζουν ριζοσπαστικά.
Αλλά για να αχθεί εις πέρας ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα απαιτούνται
θυσίες. Εχουν οι λαοί τη θέληση και το σθένος να τις υποστούν; Οι Ιταλοί
ψήφισαν τα δύο κόμματα ως διαμαρτυρία στις ευρωπαϊκές πολιτικές
λιτότητας. Από την άλλη, όμως, έτρεχαν στις τράπεζες με τον φόβο για την
τύχη του νομίσματος. Με την ευκαιρία αυτή, ας σκεφτούμε άλλωστε την
ελληνική αμφιθυμία, το καλοκαίρι του 2015, που εξηγεί και το «όχι» του
δημοψηφίσματος, και την αναδίπλωση στις Βρυξέλλες, και την επιψήφιση της
κυβέρνησης τον ίδιο Σεπτέμβριο.
Τι κάνουμε; Οι παραινέσεις και τα συνθήματα «αγνοήστε τους και
εφαρμόστε το πρόγραμμά σας» ή «κακώς ψήφισαν και παρασύρθηκαν από τον
λαϊκισμό», σημαίνουν κυριολεκτικά «αγνοήστε την παγκόσμια οικονομία» ή
«καταργήστε τις εκλογές να τελειώνουμε με τον παράλογο συναισθηματισμό»
είναι απλοϊκές απαντήσεις στο πρόβλημα. Γιατί σήμερα η οικονομία δεν
μπορεί παρά να είναι παγκόσμια, αλλά δεν έχει εφευρεθεί κανένας τρόπος η
δημοκρατία να μην είναι περιορισμένη στα εθνικά πλαίσια.
Δεν υπάρχει, δηλαδή, και δεν έχει προοπτικές να υπάρξει παγκόσμια
λαϊκή κυριαρχία και παγκόσμια δημοκρατία. Συνέπεια, η κυριαρχία των
ισχυρών της οικονομίας χωρίς δημοκρατικό έλεγχο.
Βρισκόμαστε άλλη μια φορά στην κεντρική αντίφαση της εποχής μας.
Δημοκρατία σε εθνικά πλαίσια και παγκοσμιοποιημένη οικονομία, διαρχία
στο κράτος και διπλή συνείδηση των πολιτών. Η διεθνής ρύθμιση των
χρηματοπιστωτικών ροών και η φορολόγησή τους δεν προχωρά. Οι διεθνείς
παράδεισοι πολλαπλασιάζονται. Η στρατηγική μιας μεγάλης και σοβαρής
Αριστεράς πρέπει να βασίζεται στη διαρκή επίγνωση της αντίφασης αυτής.
*ιστορικός Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου