............................................................
Εμένα πάντως μου δίνουν την εντύπωση ότι τα καράβια του ζωγράφου έχουν μοναδικό προορισμό το ίδιο το ταξίδι στη θάλασσα, την ίδια τη θάλασσα, βαθιά κάτω από την ήρεμη, αστραφτερή, επιφάνειά της. Τα καράβια ταξιδεύουν στα μυστήριά της. Και η ίδια η όψη της θάλασσας του Τάσου Μαντζαβίνου επιτείνει και θεριεύει αυτά τα μυστήρια. Θηρίο, δράκος, σκύλος, είναι βασικά στοιχεία της τέχνης του. Ο ίδιος δεν ταξιδεύει ποτέ με καράβι, δεν θέλει να πατήσει το πόδι του σε πλεούμενο. Αυτά έπαιρναν τον καπετάνιο πατέρα του από το σπίτι όταν ο Τάσος ήταν μικρός και τον πήγαιναν στις άκρες των ωκεανών, υπακούοντας στην παράδοση του τόπου καταγωγής του, την Κεφαλλονιά. Μέσα σε ένα τέτοιο καράβι, αραγμένο στην Αλεξάνδρεια, ο καπετάν Σπύρος άφησε την τελευταία του πνοή, αλλά ζει παντού μέσα στο έργο του γιου του νυν και αεί, συχνά με τη φιγούρα του ανθρώπου που κρατά ένα κουπί, που για τον Τάσο σημαίνει ο άγιος ναυτικός. «Τη θάλασσα μην τηn πλησιάζεις, αν δεν έχεις πληγωθεί από αυτήν» λέει.
Ο δημιουργός πιστεύει ότι μιλά επί της ουσίας για τη θάλασσα: «Ολοι όσοι ζωγραφίζουν τη θάλασσα την έχουν δει πώς είναι τη νύχτα; Εγώ ζωγραφίζω τη θάλασσα όπως είναι τη νύχτα, σκοτεινή. Το έρεβος, αυτό που είναι πραγματικά η θάλασσα. Οποιος μιλά για τη θάλασσα, γράφει ή τραγουδά για αυτήν, μιλά για την επιδερμίδα της. Εγώ μιλώ για το βάθος της, για τη τρισδιάστατη θάλασσα, όχι τη δισδιάστατη, αυτήν που την προσεγγίζεις ως τουρίστας, ως διακοπή της ζωής σου, και πας λίγο στα βότσαλα και βρέχεις τα πόδια σου. Η θάλασσα τι είναι; Μια απεγνωσμένη έξοδος του ανθρώπου, η απελπισία του για το άγνωστο. Αυτό είναι».
Ο φόβος του για τα καράβια δεν τον εμποδίζει αλλά ίσως και να τον παρακινεί να ζωγραφίζει τα ξύλινα μοντέλα των καραβιών και των καϊκιών με έντονα χρώματα και να τα σημαιοστολίζει. Η παντιέρα των καραβιών του μάλιστα είναι, πιστεύω, η νότα της αισιοδοξίας του που ανεμίζει. Ο ίδιος μπορεί να πιστεύει ότι ολίγη μελαγχολία δεν βλάπτει - «γιατί να ζωγραφίζω όταν είμαι χαρούμενος, βλάκας είμαι;» με ρώτησε αφοπλιστικά σε ανύποπτο χρόνο -, αλλά αισθάνομαι ότι δεν με ψυχοπλακώνουν τα έργα του. Η μελαγχολία του Τάσου προκύπτει από το αυθόρμητο και διεισδυτικό βλέμμα του, τη λοξή και αναπάντεχη ματιά του, και μετουσιώνεται σε αισθητική, σε ομορφιά. Πάλι ο ίδιος λέει ότι του είναι αδιάφορη η καλλιέπεια και ότι τον ενδιαφέρει να ζωγραφίζει την ασχήμια. Δεν θέλει να είναι αρεστός αλλά να συγκινεί. Αλλά τελικά αυτό το κάνει τόσο πολύ ωραία και διαφορετικά που μας αρέσει πολύ.
Δείτε τις λουόμενες που ζωγράφισε ειδικά για «Το Βήμα» για να μιλήσει για τη θάλασσα. Πριν από λίγες μόλις ημέρες έλεγε ότι το θεωρεί ανόητο να αλείφεται κάποιος με διάφορα γλοιώδη υλικά και να εκτίθεται στον ήλιο. Το λέει και τώρα στο κείμενό του. Αυτό είναι το προφανές που θα ζωγράφιζε ένας δημιουργός που του ζητούσαν να εικονογραφήσει τη θάλασσα προχωρημένο Αύγουστο. Εκείνος όμως πήγε πίσω από το προφανές, στο πιο απόμερο και ιδιωτικό, σε μια κόγχη όπου οι λουόμενες ξεπλένουν από πάνω τους τη θάλασσα με την ελευθερία που τους δίνει η σχεδόν εν κρυπτώ μυσταγωγία του καλοκαιριού, που μπορεί να φτάσει ως και σε αποκαλύψεις απόκρυφων μερών του σώματος που καλύπτει το μαγιό.
Από τα πλέον αισιόδοξα χρωματικά και θεματικά έργα του Τάσου Μαντζαβίνου είναι αυτά που περιέχουν τα πολύχρωμα σινιάλα των καραβιών που ανεμίζουν με φόντο τον μπλάβο πόντο. Μου θυμίζουν το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου στο νησί μου, όπου όντως στολίζουν το καμπαναριό της Πέρα Παναγίας με αυθεντικά σινιάλα που κρεμούν από τη πρύμνη ως την πλώρη όταν στο καράβι έχουν γιορτή. Οντως οι πίνακες του ζωγράφου είναι γιορτή, με ανησυχίες, φόβους, χαρές, λύπες, τάματα ελπίδας, συγκινήσεις, σκέψεις, ομορφιές. Ολα αυτά και άλλα τόσα που σημαίνει η θάλασσα του Τάσου.
Τα έργα του Τάσου έχουν λόγο ύπαρξης. Ειδικά στα σχέδιά του ο λόγος, οι λέξεις, είναι μέρος της σύνθεσης και του νοήματος του έργου. Κάθε στιγμή το μεγάλο τετράδιό του είναι ανοιχτό σε νέα σχέδια και επιγραμματικά κείμενα. Το πλέον εκτεταμένο είναι αυτό που ακολουθεί και γράφτηκε σαν σχέδιο για να συνομιλήσει με τα έργα του για τη θάλασσα του Αυγούστου, την αιώνια θάλασσα του Μαντζαβίνου:
«Το Αιγαίο χώρος και μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Σύνορο. Νησιά και βραχονήσια που εξέχουν άγρια από τη θάλασσα. Μου φέρνουν στον νου τη Μυθολογία. Τα νησιά, οι βράχοι, οι μικροί, οι μεγάλοι, που εξέχουν ρυτιδιασμένοι, αιχμηροί, ονοματισμένοι από τα πανάρχαια μέχρι τα τωρινά χρόνια, με φοβιστικές εσοχές, άπειρα ίχνη, σπήλαια πειρατών όλων των εποχών, ο παμπάλαιος βυθός. Ο κύριος Κόντογλου έχει μιλήσει και ζωγραφίσει υπέροχα και μερακλίδικα γι' αυτήν την κλειστή και άγρια θάλασσα. Ζωγράφισε με ελάχιστη ύλη, με ανύπαρκτο σύμπλεγμα κατωτερότητας έναντι των ξένων ζωγράφων, αλλά με παμπάλαιο μέγα πνεύμα, σαν φυτό που γεννιέται από τα ξερά, άνυδρα, κακοτράχαλα νησιά και τον συντριπτικό ήλιο, γιομάτο χυμούς θρεπτικούς. Παραγωγή κοπιαστική, αργή, μέσα στην ξηρασία. Η νήσος χωρίς προικισμένα χώματα παράγει γενναία δένδρα και φυτά.
Κάθε νησί μια οχυρωμένη, κλειστή ύπαρξη απέναντι στους εχθρούς και τη φύση. Μερικοί αντί να πάρουν τα βουνά πήραν τις θάλασσες και φτιάξανε αρχοντικά, όχι ξεφτιλισμένα και ξιπασιάρικα, αλλά με γούστο δουλεμένο, δωρικό και έξω και μέσα, με μια εσωτερική οικονομία της αισθητικής, όλα με ρέγουλο. Οι αρχόντοι ήταν αρχόντοι και τα τσούρμα δεν ήσαν δούλοι, ήσαν δικοί τους.
Η Δήλος δεν ήταν μόνον ένα χρηματοφυλάκιο αλλά τόπος προσκυνήματος όπως τώρα η Τήνος. Μερικοί συμπλεγματικοί με παιδικά τραύματα περί του μαθήματος των αρχαίων Ελληνικών είτε λένε ότι δεν υπάρχει εσωτερική συνέχεια, είτε θέλουν να αποκόψουν την πρόσβασή μας στο πηγάδι της έμπνευσής μας.
Για τη θάλασσα μπορώ να μιλήσω από την ακτή. Οσον αφορά τα ταξίδια με καράβι μπορώ να τα νιώσω μέσα από τον Κόντογλου με τις καταπληκτικές του εικονογραφήσεις ή τις λεπτομερείς εικονογραφήσεις των παραμυθιών που κοίταζα και φαντασιωνόμουν που αφορούν θαλασσινά θέματα.
Η σχέση μου με τη θάλασσα είναι πνευματική, ψυχική, αποτελεί μέρος της παραμυθίας της ζωγραφικής μου. Τη βρίσκω συχνά στην παιδική μου ηλικία όταν έβαζα τα βαρκάκια στη γεμισμένη μπανιέρα με νερό και την οσμή μουλιασμένου ξύλου από το οποίο ήταν κατασκευασμένα από εμένα. Η δυσκολία να τα φτιάξω βρισκόταν στην καρένα.
Στον καθεδρικό ναό της γειτονιάς μου έβλεπα συνεχώς τον Αγιο Νικόλαο πάνω στο καράβι με τους φοβισμένους ναύτες και στα κορνιζάδικα πάντα υπήρχε μια αγριεμένη θάλασσα έτοιμη να κρεμαστεί σε κάποιο σαλόνι, γιατί οι θαλασσογραφίες ήταν must της εποχής.
Με τη θάλασσα μυστηριωδώς πάω αγκαζέ από παιδί μέχρι τώρα που είμαι μεσήλικας. Αποτελεί σημείο προσωπικής αναφοράς και τόπος αινιγματικός όσον αφορά το δέος μου γι' αυτήν και για ποιον λόγο με ελκύει, αφού μόνο δεμένο γίνεται να με βάλουν σε καράβι. Ισως ο φόβος και το δέος να με κάνουν να ζωγραφίζω καλύτερα ή να διατηρώ το σασπένς των συναισθημάτων μου γι' αυτήν ζωντανό ή να εντείνεται περισσότερο η αγριάδα των νησιών και των βράχων που εξέχουν συχνά από τη θάλασσα του Αιγαίου, δηλαδή να προσεγγίζω έτσι το αρχαίο βλέμμα.
Μου είναι απεχθές και βλάσφημο να τριγυρίζω στο Αιγαίο για να βρω με το ιδιωτικό σκάφος όρμους και ορμίσκους για μπάνιο και ηλιοθεραπεία. Ποτέ μου δεν κατάλαβα σε τι θεραπεύει ο συνθλιπτικός κατακίτρινος ήλιος της Ελλάδας».
Η άλλη θάλασσα του Τάσου Μαντζαβίνου
Ο ζωγράφος έχει αναπτύξει μια σχέση
πάθους με τη θάλασσα, η οποία αντιπροσωπεύει στα έργα του το έρεβος, το
μυστήριο, τον φόβο, την ελπίδα αλλά και την ομορφιά και την ειλικρίνεια
της τέχνης
του Νίκου Γ. Μαστροπαύλου
http://www.tovima.gr, 7/8/2016
Ο Τάσος Μαντζαβίνος λατρεύει και φοβάται τη θάλασσα. Είναι δηλαδή
παθιασμένος μαζί της. Το πρώτο πράγμα που με εντυπωσίασε στην τέχνη του
ήταν οι ηρωικές φιγούρες, κάτι μεταξύ φουστανελοφόρων κλεφτών της
Επανάστασης, λήσταρχων, στρατιωτικών αγίων, Μεγάλου Αλεξάνδρου και
Καραγκιόζη, αλλά εκείνο που με συνάρπασε, και λόγω καταγωγής και
κουλτούρας, ήταν τα καράβια που έφευγαν καπνίζοντας προς τον ορίζοντα
μέσα σε ένα σύννεφο πυκνών, νευρικών, γραμμών, με δυο-τρία θαλασσοπούλια
να διασκεδάζουν το αίσθημα της ερημίας και έναν φανοστάτη να
επισημαίνει το λιμάνι της αναχώρησης ή της επιστροφής. Ταξιδεύουν πάνω
στη βαθιά, μαύρη από τις συνεχόμενες γραμμές του μελανιού, θάλασσα. Πού
πηγαίνουν; Θα επιστρέψουν;
Εμένα πάντως μου δίνουν την εντύπωση ότι τα καράβια του ζωγράφου έχουν μοναδικό προορισμό το ίδιο το ταξίδι στη θάλασσα, την ίδια τη θάλασσα, βαθιά κάτω από την ήρεμη, αστραφτερή, επιφάνειά της. Τα καράβια ταξιδεύουν στα μυστήριά της. Και η ίδια η όψη της θάλασσας του Τάσου Μαντζαβίνου επιτείνει και θεριεύει αυτά τα μυστήρια. Θηρίο, δράκος, σκύλος, είναι βασικά στοιχεία της τέχνης του. Ο ίδιος δεν ταξιδεύει ποτέ με καράβι, δεν θέλει να πατήσει το πόδι του σε πλεούμενο. Αυτά έπαιρναν τον καπετάνιο πατέρα του από το σπίτι όταν ο Τάσος ήταν μικρός και τον πήγαιναν στις άκρες των ωκεανών, υπακούοντας στην παράδοση του τόπου καταγωγής του, την Κεφαλλονιά. Μέσα σε ένα τέτοιο καράβι, αραγμένο στην Αλεξάνδρεια, ο καπετάν Σπύρος άφησε την τελευταία του πνοή, αλλά ζει παντού μέσα στο έργο του γιου του νυν και αεί, συχνά με τη φιγούρα του ανθρώπου που κρατά ένα κουπί, που για τον Τάσο σημαίνει ο άγιος ναυτικός. «Τη θάλασσα μην τηn πλησιάζεις, αν δεν έχεις πληγωθεί από αυτήν» λέει.
Ο δημιουργός πιστεύει ότι μιλά επί της ουσίας για τη θάλασσα: «Ολοι όσοι ζωγραφίζουν τη θάλασσα την έχουν δει πώς είναι τη νύχτα; Εγώ ζωγραφίζω τη θάλασσα όπως είναι τη νύχτα, σκοτεινή. Το έρεβος, αυτό που είναι πραγματικά η θάλασσα. Οποιος μιλά για τη θάλασσα, γράφει ή τραγουδά για αυτήν, μιλά για την επιδερμίδα της. Εγώ μιλώ για το βάθος της, για τη τρισδιάστατη θάλασσα, όχι τη δισδιάστατη, αυτήν που την προσεγγίζεις ως τουρίστας, ως διακοπή της ζωής σου, και πας λίγο στα βότσαλα και βρέχεις τα πόδια σου. Η θάλασσα τι είναι; Μια απεγνωσμένη έξοδος του ανθρώπου, η απελπισία του για το άγνωστο. Αυτό είναι».
Ο φόβος του για τα καράβια δεν τον εμποδίζει αλλά ίσως και να τον παρακινεί να ζωγραφίζει τα ξύλινα μοντέλα των καραβιών και των καϊκιών με έντονα χρώματα και να τα σημαιοστολίζει. Η παντιέρα των καραβιών του μάλιστα είναι, πιστεύω, η νότα της αισιοδοξίας του που ανεμίζει. Ο ίδιος μπορεί να πιστεύει ότι ολίγη μελαγχολία δεν βλάπτει - «γιατί να ζωγραφίζω όταν είμαι χαρούμενος, βλάκας είμαι;» με ρώτησε αφοπλιστικά σε ανύποπτο χρόνο -, αλλά αισθάνομαι ότι δεν με ψυχοπλακώνουν τα έργα του. Η μελαγχολία του Τάσου προκύπτει από το αυθόρμητο και διεισδυτικό βλέμμα του, τη λοξή και αναπάντεχη ματιά του, και μετουσιώνεται σε αισθητική, σε ομορφιά. Πάλι ο ίδιος λέει ότι του είναι αδιάφορη η καλλιέπεια και ότι τον ενδιαφέρει να ζωγραφίζει την ασχήμια. Δεν θέλει να είναι αρεστός αλλά να συγκινεί. Αλλά τελικά αυτό το κάνει τόσο πολύ ωραία και διαφορετικά που μας αρέσει πολύ.
Δείτε τις λουόμενες που ζωγράφισε ειδικά για «Το Βήμα» για να μιλήσει για τη θάλασσα. Πριν από λίγες μόλις ημέρες έλεγε ότι το θεωρεί ανόητο να αλείφεται κάποιος με διάφορα γλοιώδη υλικά και να εκτίθεται στον ήλιο. Το λέει και τώρα στο κείμενό του. Αυτό είναι το προφανές που θα ζωγράφιζε ένας δημιουργός που του ζητούσαν να εικονογραφήσει τη θάλασσα προχωρημένο Αύγουστο. Εκείνος όμως πήγε πίσω από το προφανές, στο πιο απόμερο και ιδιωτικό, σε μια κόγχη όπου οι λουόμενες ξεπλένουν από πάνω τους τη θάλασσα με την ελευθερία που τους δίνει η σχεδόν εν κρυπτώ μυσταγωγία του καλοκαιριού, που μπορεί να φτάσει ως και σε αποκαλύψεις απόκρυφων μερών του σώματος που καλύπτει το μαγιό.
Από τα πλέον αισιόδοξα χρωματικά και θεματικά έργα του Τάσου Μαντζαβίνου είναι αυτά που περιέχουν τα πολύχρωμα σινιάλα των καραβιών που ανεμίζουν με φόντο τον μπλάβο πόντο. Μου θυμίζουν το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου στο νησί μου, όπου όντως στολίζουν το καμπαναριό της Πέρα Παναγίας με αυθεντικά σινιάλα που κρεμούν από τη πρύμνη ως την πλώρη όταν στο καράβι έχουν γιορτή. Οντως οι πίνακες του ζωγράφου είναι γιορτή, με ανησυχίες, φόβους, χαρές, λύπες, τάματα ελπίδας, συγκινήσεις, σκέψεις, ομορφιές. Ολα αυτά και άλλα τόσα που σημαίνει η θάλασσα του Τάσου.
Τα έργα του Τάσου έχουν λόγο ύπαρξης. Ειδικά στα σχέδιά του ο λόγος, οι λέξεις, είναι μέρος της σύνθεσης και του νοήματος του έργου. Κάθε στιγμή το μεγάλο τετράδιό του είναι ανοιχτό σε νέα σχέδια και επιγραμματικά κείμενα. Το πλέον εκτεταμένο είναι αυτό που ακολουθεί και γράφτηκε σαν σχέδιο για να συνομιλήσει με τα έργα του για τη θάλασσα του Αυγούστου, την αιώνια θάλασσα του Μαντζαβίνου:
«Το Αιγαίο χώρος και μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Σύνορο. Νησιά και βραχονήσια που εξέχουν άγρια από τη θάλασσα. Μου φέρνουν στον νου τη Μυθολογία. Τα νησιά, οι βράχοι, οι μικροί, οι μεγάλοι, που εξέχουν ρυτιδιασμένοι, αιχμηροί, ονοματισμένοι από τα πανάρχαια μέχρι τα τωρινά χρόνια, με φοβιστικές εσοχές, άπειρα ίχνη, σπήλαια πειρατών όλων των εποχών, ο παμπάλαιος βυθός. Ο κύριος Κόντογλου έχει μιλήσει και ζωγραφίσει υπέροχα και μερακλίδικα γι' αυτήν την κλειστή και άγρια θάλασσα. Ζωγράφισε με ελάχιστη ύλη, με ανύπαρκτο σύμπλεγμα κατωτερότητας έναντι των ξένων ζωγράφων, αλλά με παμπάλαιο μέγα πνεύμα, σαν φυτό που γεννιέται από τα ξερά, άνυδρα, κακοτράχαλα νησιά και τον συντριπτικό ήλιο, γιομάτο χυμούς θρεπτικούς. Παραγωγή κοπιαστική, αργή, μέσα στην ξηρασία. Η νήσος χωρίς προικισμένα χώματα παράγει γενναία δένδρα και φυτά.
Κάθε νησί μια οχυρωμένη, κλειστή ύπαρξη απέναντι στους εχθρούς και τη φύση. Μερικοί αντί να πάρουν τα βουνά πήραν τις θάλασσες και φτιάξανε αρχοντικά, όχι ξεφτιλισμένα και ξιπασιάρικα, αλλά με γούστο δουλεμένο, δωρικό και έξω και μέσα, με μια εσωτερική οικονομία της αισθητικής, όλα με ρέγουλο. Οι αρχόντοι ήταν αρχόντοι και τα τσούρμα δεν ήσαν δούλοι, ήσαν δικοί τους.
Η Δήλος δεν ήταν μόνον ένα χρηματοφυλάκιο αλλά τόπος προσκυνήματος όπως τώρα η Τήνος. Μερικοί συμπλεγματικοί με παιδικά τραύματα περί του μαθήματος των αρχαίων Ελληνικών είτε λένε ότι δεν υπάρχει εσωτερική συνέχεια, είτε θέλουν να αποκόψουν την πρόσβασή μας στο πηγάδι της έμπνευσής μας.
Για τη θάλασσα μπορώ να μιλήσω από την ακτή. Οσον αφορά τα ταξίδια με καράβι μπορώ να τα νιώσω μέσα από τον Κόντογλου με τις καταπληκτικές του εικονογραφήσεις ή τις λεπτομερείς εικονογραφήσεις των παραμυθιών που κοίταζα και φαντασιωνόμουν που αφορούν θαλασσινά θέματα.
Η σχέση μου με τη θάλασσα είναι πνευματική, ψυχική, αποτελεί μέρος της παραμυθίας της ζωγραφικής μου. Τη βρίσκω συχνά στην παιδική μου ηλικία όταν έβαζα τα βαρκάκια στη γεμισμένη μπανιέρα με νερό και την οσμή μουλιασμένου ξύλου από το οποίο ήταν κατασκευασμένα από εμένα. Η δυσκολία να τα φτιάξω βρισκόταν στην καρένα.
Στον καθεδρικό ναό της γειτονιάς μου έβλεπα συνεχώς τον Αγιο Νικόλαο πάνω στο καράβι με τους φοβισμένους ναύτες και στα κορνιζάδικα πάντα υπήρχε μια αγριεμένη θάλασσα έτοιμη να κρεμαστεί σε κάποιο σαλόνι, γιατί οι θαλασσογραφίες ήταν must της εποχής.
Με τη θάλασσα μυστηριωδώς πάω αγκαζέ από παιδί μέχρι τώρα που είμαι μεσήλικας. Αποτελεί σημείο προσωπικής αναφοράς και τόπος αινιγματικός όσον αφορά το δέος μου γι' αυτήν και για ποιον λόγο με ελκύει, αφού μόνο δεμένο γίνεται να με βάλουν σε καράβι. Ισως ο φόβος και το δέος να με κάνουν να ζωγραφίζω καλύτερα ή να διατηρώ το σασπένς των συναισθημάτων μου γι' αυτήν ζωντανό ή να εντείνεται περισσότερο η αγριάδα των νησιών και των βράχων που εξέχουν συχνά από τη θάλασσα του Αιγαίου, δηλαδή να προσεγγίζω έτσι το αρχαίο βλέμμα.
Μου είναι απεχθές και βλάσφημο να τριγυρίζω στο Αιγαίο για να βρω με το ιδιωτικό σκάφος όρμους και ορμίσκους για μπάνιο και ηλιοθεραπεία. Ποτέ μου δεν κατάλαβα σε τι θεραπεύει ο συνθλιπτικός κατακίτρινος ήλιος της Ελλάδας».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου