ΟΙ ΔΕΚΑΤΡΕΙΣ ΑΡΕΤΕΣ / ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΦΡΑΓΚΛΙΝΟΣ Απομνημονεύματα,1771-1790

...........................................................

 

ΟΙ ΔΕΚΑΤΡΕΙΣ ΑΡΕΤΕΣ

«Περίπου την ίδια εποχή συνέλαβα την τολμηρή και σοβαρή πρόθεση, να επιδιώξω την ηθική μου τελείωση. Ήθελα να κατορθώσω να ζω δίχως να διαπράττω ποτέ κανένα σφάλμα. Ήθελα να υπερβώ κάθε τι το εκπορευόμενο από την παρακίνηση της φυσικής έφεσης, της συνήθειας ή της κοινωνίας. Επειδή ήξερα, ή πίστευα ότι ήξερα, τι είναι το σωστό και το λάθος, δεν έβλεπα γιατί δεν θα μπορούσα να κάνω πάντα το ένα και να παραλείπω το άλλο.

Όμως σύντομα διαπίστωσα ότι είχα μπροστά μου μια αποστολή κατά πολύ δυσκολότερη απ' όσο την είχα φανταστεί. Ενόσω επιστράτευα όλη μου την επιμέλεια για να φυλαχτώ από το ένα σφάλμα, ένα άλλο ερχόταν συχνά να με αιφνιδιάσει. Η συνήθεια έπαιρνε το πάνω χέρι μέσω της απροσεξίας και η έφεση ήταν συχνά ισχυρότερη από τη λογική [...]

Για τον λόγο αυτό επινόησα την ακόλουθη μέθοδο. Στις απαριθμήσεις των αρετών και των ηθικών προσόντων, όσες συνάντησα κατά τις μελέτες μου, βρήκα τον κατάλογό τους περισσότερο ή λιγότερο εκτεταμένο, ανάλογα με το αν οι εκάστοτε συγγραφείς είχαν συνοψίσει περισσότερες ή λιγότερες έννοιες κάτω απ' το ίδιο όνομα. Η λιτότητα, για παράδειγμα, περιοριζόταν από τον ένα μόνο στο φαγητό και το ποτό, ενώ από άλλους διευρυνόταν τόσο, ώστε σήμαινε τον μετριασμό κάθε άλλης απόλαυσης, επιθυμίας και πόθου, κάθε ροπής ή πάθους σωματικού ή πνευματικού, αγγίζοντας μάλιστα και αυτό το πνεύμα και την φιλοδοξία μας.

Αποφάσισα λοιπόν, χάριν σαφηνείας, ότι είναι καλύτερο να χρησιμοποιώ περισσότερες λέξεις συνδεδεμένες με λιγότερες ιδέες, αντί για λίγες λέξεις με πολλές ιδέες. Έτσι συνόψισα κάτω από δεκατρείς αρετές όλα όσα μου φαίνονταν εκείνη την εποχή αναγκαία ή επιθυμητά, και πρόσθεσα στη κάθεμιά τους ένα σύντομο επιμύθιο, που εξέφραζε την πλήρη έκταση που προσέδιδα στο περιεχόμενό της.

Οι ονομασίες των αρετών μαζί με τις εξηγήσεις τους ήταν:

1. Λιτότητα. – Μην τρως μέχρι σκασμού, μην πίνεις μέχρι μέθης.
2. Σιωπή. – Λέγε μόνο ό,τι μπορεί να οφελήσει τους άλλους ή εσένα τον ίδιο· απόφευγε ασήμαντες συνομιλίες.
3. Τάξη. – Κάθε τι πρέπει να έχει τη θέση του, και κάθε μια από τις υποθέσεις σου την ώρα της.
4. Αποφασιστικότητα. – Βάλε σκοπό σου να εκτελείς όσα οφείλεις να κάνεις· ολοκλήρωνε δίχως παραλείψεις ό,τι έβαλες σκοπό.
5. Ολιγάρκεια. – Μην ξοδεύεσαι παρά μόνο για να κάνεις κάτι καλό σε άλλους ή στον εαυτό σου: τουτέστιν μην κάνεις σπατάλες.
6. Φιλοπονία. – Φείδου χρόνου· κατάγινε πάντοτε με κάτι το χρήσιμο, απόφευγε κάθε ανώφελη δραστηριότητα.
7. Φιλαλήθεια. – Μη καταφεύγεις σε επιβλαβείς εξαπατήσεις· να σκέπτεσαι άδολα και δίκαια, και όταν μιλάς, να μιλάς ανάλογα.
8. Δικαιοσύνη. – Μη βλάπτεις κανέναν κάνοντάς του κακό ή παραλείποντας τις ευεργετικές πράξεις που αποτελούν χρέος σου.
9. Μετριοπάθεια. – Απόφευγε τα άκρα· φυλάξου από το να παίρνεις τις προσβολές περισσότερο σοβαρά και να τις αισθάνεσαι περισσότερα βαθιά, απ' όσο κατά την κρίση σου αξίζουν.
10. Καθαριότητα. – Μην ανέχεσαι ακαθαρσία στο σώμα, τα ρούχα ή την κατοικία σου.
11. Αταραξία. – Μη θορυβείσαι για μικροπράγματα ή για συνηθισμένα ή αναπόφευκτα ατυχήματα.
12. Εγκράτεια. – Να επιδίδεσαι σπανίως σε γενετήσιες περιπτύξεις, μόνο για λόγους υγείας ή τεκνοποιητικούς, ποτέ μέχρι αναισθησίας ή αδυναμίας ή εις βάρος της δικής σου ή ξένης ψυχικής ηρεμίας ή καλής φήμης.
13. Ταπεινοφροσύνη. – Να μιμείσαι τον Ιησού και τον Σωκράτη.

Επειδή η πρόθεσή μου ήταν να κάνω κτήμα μου όλες αυτές τις αρετές, θεώρησα σωστό να μην διασκεδάσω την προσοχή μου, αποπειρώμενος να τα κάνω όλα μονομιάς, αλλά να στρέφω κάθε φορά και για συγκεκριμένο διάστημα το βλέμμα μου μόνο σε μία απ' αυτές, και μόνο αφού την κατακτούσα να προχωρώ σε μία άλλη και ούτω καθεξής, μέχρις ότου εξαντλήσω και τις δεκατρείς [...]

Με την πεποίθηση ότι, κατά την συμβουλή του Πυθαγόρα από τα "Ψήγματα χρυσού", θα ήταν απαραίτητη μια καθημερινή εξέταση, επινόησα την ακόλουθη μέθοδο για να δοκιμάζω τον εαυτό μου: Πήρα ένα μικρό τετράδιο και αφιέρωσα σε κάθε μία των αρετών από μια σελίδα, χώρισα την κάθε σελίδα με ερυθρή μελάνη ώστε να έχει επτά στήλες, μία ανά ημέρα της εβδομάδας, και σημάδεψα κάθε στήλη με τα αρχικά της ημέρας. Διαίρεσα αυτές τις στήλες οριζοντίως με δεκατρεις κόκκινες γραμμές και έθεσα στην αρχή κάθε γραμμής τα αρχικά μιας από τις αρετές, ώστε μετά από επισταμένη εξέταση να μπορώ καθημερινά να σημειώνω εκεί και στην εκάστοτε στήλη μ' έναν μαύρο σταυρό κάθε σφάλμα που τυχόν θα μου επέρριπτα, ως προς την εκάστοτε αρετή.

Πήρα την απόφαση να αφιερώσω την προσοχή μου διαδοχικά σε κάθε μία από αυτές τις αρετές επί μία ολόκληρη εβδομάδα. Έτσι την πρώτη εβδομάδα προσηλώθηκα κυρίως στην προσπάθεια να αποφύγω κάθε αθέτηση, όσο παραμικρή κι αν ήταν αυτή, του κανόνα της λιτότητας, εγκαταλείποντας τις υπόλοιπες αρετές στη συνήθη τους τύχη και σημειώνοντας μόνο κάθε βράδυ τα παραπατήματα της ημέρας. Αν την πρώτη εβδομάδα κατόρθωνα μ' αυτό τον τρόπο να κρατήσω δίχως μαύρους σταυρούς την πρώτη μου γραμμή, που είχα αφιερώσει στη λιτότητα, τότε υπέθετα ότι ο εθισμός μου στην άσκηση αυτής της αρετής είναι τόσο ενισχυμένος και το αντίβαρό της τόσο εξασθενημένο, ώστε μπορούσα πια να αποτολμήσω να στρέψω την προσοχή μου στην αμέσως επόμενη και να επιδιώξω να κρατήσω την επόμενη εβδομάδα και τις δύο γραμμές χωρίς σταυρούς.

Αν μ' αυτόν τον τρόπο έφτανα ώς την τελευταία, τότε θα ήταν δυνατό σε δεκατρείς εβδομάδες να συμπληρώσω έναν πλήρη κύκλο και σε μια χρονιά τέσσερις. Και όπως αυτός που έχει να παραμερίσει τα ζιζάνια από τον κήπο του δεν προσπαθεί να απομακρύνει μονομιάς όλα τα αγριόχορτα, πράγμα που θα ξεπερνούσε τις δυνάμεις και τις δυνατότητές του, αλλά δουλεύει κάθε φορά σε μια μονάχα βραγιά και μόνον αφού τελειώσει μαζί της καταπιάνεται με τη δεύτερη, έτσι κι εγώ, με το να απαλλάσσω σιγά σιγά τις γραμμές μου από τα μαύρα σημάδια, ευελπιστούσα ότι θα δρέψω την ενθαρρυντική ικανοποίηση της προόδου στο αγώνισμα της αρετής, ώσπου στο τέλος, και μετά από κάμποσους κύκλους καθημερινών δοκιμασιών επί δεκατρείς εβδομάδες τη φορά, να είμαι στην ευτυχή θέση να αντικρίζω το τετράδιό μου καθαρό.»

ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΦΡΑΓΚΛΙΝΟΣ
Απομνημονεύματα,1771-1790

Ίσως το πρώτο μεγάλο έργο της αμερικανικής λογοτεχνίας, μια συναρπαστική κατάδυση στο πνεύμα της αστικής ηθικής αλλά και στη διαμόρφωση ενός κόσμου τόσο αντίθετου από τις δικές μας, τωρινές αλλά και πατροπαράδοτες, κοινωνικές και αξιακές παραστάσεις.

(Πηγή: Βέρνερ Ζόμπαρτ, Ο Αστός, μτφρ. ΚΚ, Νεφέλη 1998)