"Οι περιστάσεις της ζωής είναι πάντα πιο γόνιμες από την ανθρώπινη φαντασία..." – μέρος β’.

..............................................................

·       Οι περιστάσεις της ζωής είναι πάντα πιο γόνιμες από την ανθρώπινη φαντασία – μέρος β’.

                              Ονορέ ντε Μπαλζάκ (1799 – 1850)

             Από τις Σκηνές της ιδιωτικής ζωής ΙΙΙ

   -Κανένας κώδικας, καμιά ανθρώπινη ρύθμιση δεν δύναται να προλάβει το ηθικό έγκλημα που σκοτώνει με μια μόνο λέξη! Εδώ έγκειται το σφάλμα της κοινωνικής δικαιοσύνης. Εδώ έγκειται η διαφορά ανάμεσα στα ήθη της υψηλής κοινωνίας και στα ήθη του λαού· ο λαός είναι ειλικρινής, η υψηλή κοινωνία υποκριτική. Στο λαό ανήκει το μαχαίρι, στην υψηλή κοινωνία το δηλητήριο της γλώσσας και των ιδεών.

   - Πρωταρχική συνθήκη της εκδίκησης είναι η υποκρισία. Ένα ομολογημένο μίσος είναι ανίσχυρο.

- Είναι αδύνατο να κάνεις πολιτική χωρίς να έχεις έναν τίμιο άνθρωπο που να του τα λες όλα.

(«Συμβόλαιο γάμου», 1835)

   -Πρόκειται για τεχνητά μεγαλεία που κατακτήθηκαν με υπερθετικές μικρότητες.

   - Γιατί να αλλάξει η ανθρώπινη καρδιά, μήπως επειδή εσείς αλλάξατε ένδυμα; Σε όλες τις εποχές τα ανθρώπινα πάθη θα είναι τα ίδια.

(«Άλλο πορτρέτο γυναίκας», 1839-1842)

          Από τις Σκηνές της επαρχιακής ζωής

-Ο θυμός θα πρέπει να ήταν σπάνιος σε αυτόν τον άνθρωπο, αλλά τρομερός, αποπληκτικός όταν ξεσπούσε. Μολονότι βίαιος και ανίκανος για σκέψη, αυτός ο άνθρωπος δεν είχε κάνει τίποτα που να δικαιώνει τις ολέθριες υποσχέσεις που έδινε η φυσιογνωμία του.

- Οι άνθρωποι που καθοδηγούνται από το ένστικτο μειονεκτούν απέναντι στους ανθρώπους των ιδεών, επειδή προδίδονται εύκολα: οι εμπνεύσεις του ενστίκτου είναι υπερβολικά φυσικές και αποδεικνύονται εξαιρετικά πρόδηλες για να μη γίνουν αμέσως αντιληπτές. Ενώ οι αντιλήψεις του πνεύματος απαιτούν ίση διάνοια από τα δύο μέρη.

- Έκρυβε το επώδυνο μυστήριο του παρελθόντος του κάτω από μια φιλοσοφική ευθυμία: αλλά όταν βρισκόταν μόνος, οι κινήσεις του, ναρκωμένες από μια βραδύτητα υπολογισμένη μάλλον γεροντική, πρόδιδαν μια γεροντική έγνοια…

- Υπάρχουν άνθρωποι, καλοί και υπομονετικοί σαν κι αυτόν, που διαβαίνουν στη ζωή με μια πικρή σκέψη στην καρδιά και ένα τρυφερό και επώδυνο χαμόγελο, παίρνοντας στον τάφο το μυστικό το οποίο δεν επιτρέπουν να προδοθεί από περηφάνεια, έπαρση, πιθανώς από εκδίκηση, μια και μόνο ο Θεός είναι έμπιστος και παρηγορητής τους.

- Οι ανόητοι κερδίζουν περισσότερα από την αδυναμία τους σε σύγκριση με τα όσα κερδίζουν οι πνευματώδεις άνθρωποι από τη δύναμή τους. Παρακολουθούμε αδιάφοροι έναν μεγάλο άνδρα να συγκρούεται με τη μοίρα του, ενώ επικουρούμε έναν μπακάλη που χρεοκοπεί. Ξέρετε γιατί; Προστατεύοντας έναν ανόητο νιώθουμε ανώτεροι, ενώ δυσαρεστούμαστε όταν νιώθουμε απλώς ίσοι με μιαν ευφυΐα.

- Είχε αναγνωρίσει τη δυνατότητα ενός πνευματικού κόσμου, ενός κόσμου ιδεών. Αν οι ιδέες ζουν μια δική τους ζωή, πρέπει να έχουν μορφές ασύλληπτες από τις εξωτερικές μας αισθήσεις, αλλά συλληπτές από τις εσωτερικές μας αισθήσεις μέσα σε ειδικές συνθήκες. [...] Αυτά τα φαινόμενα δεν είναι πιο παράδοξα από τα φαινόμενα της μνήμης, και τα τελευταία είναι τόσο εκπληκτικά και ανεξήγητα όσο τα αρώματα των ανθέων, που ίσως να είναι οι ιδέες των φυτών.

- Ελάτε τώρα, αγαπητό παιδί, ένας αθώος άνθρωπος δεν θα με άφηνε να μιλήσω τόσο πολύ.

(«Ούρσουλα Μιρουέ», 1841)

   -Οι φιλάργυροι είχανε γι’ αυτό μια δική τους βεβαιότητα βλέποντας τα μάτια του γέρου, όπου το χρυσάφι έμοιαζε να έχει μεταδώσει την κιτρινίλα του.

   - Στα οικονομικά του δούναι και λαβείν ο κύριος Γκραντέ είχε κάτι από τον τίγρη και το βόα, ήξερε να σέρνεται χάμω, να κουλουριάζεται, να παραμονεύει καιρό τη λεία του και να εφορμά πάνω της· ύστερα άνοιγε τη μουσούδα από το πουγκί του, καταβρόχθιζε ένα σωρό σκούδα και ξάπλωνε ήσυχος, σαν φίδι που χωνεύει, ατάραχος, ψυχρός, μεθοδικός.

   - Φριχτή μοίρα του ανθρώπου! Δεν υπάρχει ούτε μία ευτυχία που να μη βασίζεται σε κάποια άγνοια!

   - Ένιωθε κιόλας τις συνέπειες από κείνη τη βαθιά ντροπή και την ιδιαίτερη συναίσθηση της χαράς μας, που μας κάνει να πιστεύουμε, και ίσως όχι αναίτια, ότι οι σκέψεις μας είναι χαραγμένες στο κούτελό μας και χοροπηδούν μπροστά στα μάτια του άλλου.

   - «Είναι αλήθεια, κύριε, πως τα κοράκια τρώνε ψοφίμια;» «Είσαι ζώο, Νανόν. Τρώνε ό,τι βρίσκουν, όπως όλςο ο κόσμος. Μήπως κι εμείς δεν τρώμε πεθαμένους; Τι άλλο είναι οι κληρονομιές;»

   - Οι φιλάργυροι δεν πιστεύουν στη μέλλουσα ζωή, το παρόν είναι το παν γι’ αυτούς. Η σκέψη αυτή ρίχνει φριχτό φως στην εποχή μας, όπου περισσότερο από κάθε άλλη φορά το χρήμα εξουσιάζει τους νόμους, την πολιτική και τα ήθη. Θεσμοί, βιβλία, άνθρωπο και θεωρίες, όλα συνωμοτούν για να υποσκάψουν την πίστη σε μια μελλοντική ζωή, πάνω στην οποία στηρίζεται το οικοδόμημα της κοινωνίας εδώ και χίλια οχτακόσια χρόνια. Το κιβούρι είναι τώρα μια αλλαγή που δεν την πολυφοβούνται. Το μέλλον που μας περίμενε μετά την νεκρώσιμη ακολουθία έχει μετατοπιστεί στο παρόν. Να φτάσουμε με κάθε μέσο, θεμιτό και αθέμιτο, στον επίγειο Παράδεισο με την πολυτέλεια και τις μάταιες απολαύσεις του, να κάνουμε πέτρα την καρδιά και βράχο το κορμί, για ν’ αποκτήσουμε πράγματα φρούδα, όπως υποφέρανε το μαρτύριο της ζωής αποσκοπώντας σε αιώνια αγαθά – αυτή είναι η γενική σκέψη! Σκέψη άλλωστε γραμμένη παντού, ακόμα και στους νόμους που ρωτάνε τον άνθρωπο: «Τι πληρώνεις;» αντί να του λένε: «Τι σκέφτεσαι;» Όταν η θεωρία αυτή περάσει από τους αστούς στο λαό, τι θ’ απογίνει η χώρα;

   - Το αίσθημα δίνει αξία στα πράγματα…

   - Τα άπλυτα της οικογένειας πρέπει να πλένονται μέσα στο σπίτι.

   - Γενικά ο δανειστής είναι ένα είδος μανιακού. Σήμερα είναι έτοιμος για συμβιβασμό, αύριο θέλει να τα κάνει όλα γυαλιά καρφιά και αργότερα παραγίνεται καλόβολος.

   - «Πατέρα μου, θα μου δώσεις την ευχή σου;» ρώτησε εκείνη. «Έχε το νου σου σε όλα. Θα μου δώσεις λογαριασμό στον άλλο κόσμο», της είπε, αποδείχνοντας με τα τελευταία του λόγια ότι ο χριστιανισμός πρέπει να είναι η θρησκεία των φιλάργυρων.

   - Η κολακεία δεν αναβλύζει ποτέ από μεγάλες ψυχές, είναι γνώρισμα των μικρόνοων, που καταφέρνουν να γίνονται ακόμα πιο μικροί, για να τρυπώνουν εύκολα στον κύκλο της ζωής του προσώπου που τους έλκει σα μαγνήτης. Η κολακεία κρύβει πάντα συμφέρον.

   («Ευγενία Γκραντέ»)

   

   -Σαν συνέπεια της απομόνωσής τους, και σπρωγμένοι από την ηθική ανάγκη να ενδιαφερθούν για κάτι, οι άγαμοι αναγκάζονται να υποκαθιστούν τις φυσικές συμπάθειες με τεχνητή στοργή, να αγαπούν σκυλιά, γάτες, καναρίνια, την υπηρέτριά τους ή τον διευθυντή τους.

   - Πάθος ασύγκριτα περιδεές και φιλύποπτο, η ζήλια δίνει μεγάλα δικαιώματα στη φαντασία· αλλά δεν προσφέρει πνευματική δύναμη, αντίθετα την αφαιρεί.

    - Υπάρχει τίποτα πληρέστερο από τη σιωπή; Είναι απόλυτη, δεν είναι άραγε ένας από τους τρόπους να μετέχεις του απόλυτου;

   - Ήταν μια τρομερή, μια αχρεία μάχη, όπως καθετί που πλήττει τη σκέψη, τον μόνο θησαυρό που ο Θεός θέτει εκτός παντός ελέγχου και τον διατηρεί  σαν κρυφό δεσμό ανάμεσα στους δυστυχισμένους και σ’ αυτόν.

(«Οι άγαμοι» - Πρώτη ιστορία: «Πιερέτα», 1839)

   -Τίποτα δεν είναι πιο δυσάρεστο για ένα πλάσμα συνεσταλμένο από φυσικού του, από το να το παρατηρούν περίεργα.

   - Οι εργένηδες έχουν αντί για αισθήματα συνήθειες.

   - Η μοναχική ζωή χαρίζει αυτό το σημαντικό ελάττωμα τελικά, ότι με το να εστιάζουν όλες τις ιδιότητες του ανθρώπου σε ένα και μόνο πάθος, τον εγωισμό, καταντά τους μοναχικούς είτε βλαβερούς είτε άχρηστους. Ζούμε σε μιαν εποχή όπου το μελανό σημείο των καθεστώτων είναι ότι έφτιαξαν τον άνθρωπο για την κοινωνία μάλλον παρά την κοινωνία για τον άνθρωπο. Επικρατεί αδιάκοπος ανταγωνισμός ανάμεσα στο άτομο και στο σύστημα που θέλει να τον εκμεταλλευτεί και το οποίο εκείνος με τη σειρά του πασχίζει να εκμεταλλευτεί για λογαριασμό του. Παλιότερα όμως, ο άνθρωπος, πιο ελεύθερος κατ’ ουσίαν, έδειχνε πιο γενναιόδωρος απέναντι στα κοινά. Ο κύκλος μέσα στον οποίο δρουν οι άνθρωποι διευρύνθηκε ανεπαίσθητα: όποιος μπορεί να καταλάβει τη σύνθεσή του αποτελεί μια θαυμαστή εξαίρεση.

   («Οι άγαμοι». Δεύτερη ιστορία: «Ο εφημέριος της Τουρ»)

   -Η κλίση είναι πιο ισχυρή απ’ όλα τα εμπόδια που μπορεί να αντιτάξει κανείς στις εκδηλώσεις της! Κλίση σημαίνει κλήση, πάει να πει κάλεσμα: είναι εκλογή του Θεού!

    - Το καλαμάρι είναι παντοδύναμο σήμερα. Το μελάνι αντικατέστησε το μπαρούτι και οι λέξεις τις σφαίρες.

   - …πήρε είδηση την ηλιθιότητα του γιου του· τον ανάθρεψε τότε με αρκετή σκληρότητα, ώστε να τον ρίξει σε μια ρουτίνα που να του χρησιμέψει για φρόνηση.

   - Η ατολμία μοιάζει με την κρυψίνοια, έχει όλο της το βάθος.

   - «Θα ζωγραφίσω το πορτρέτο σας!» «Όχι, όχι», απάντησε εκείνη, «έπληξα τόσο πολύ πάνω στη γη, ώστε δε θέλω να μείνω ούτε ζωγραφιστή!»

   («Οι άγαμοι», Τρίτη ιστορία: «Η Ραμπουιγέζα», 1842)

-Οι μισές συμπτώσεις συμβαίνουν γιατί τις επιζητούμε.

- Η αθλιότητά σου θα είναι ο παράδεισός μου.

- Το πάθος είναι εκ γενετής κωφάλαλο.

- Το να ασκείς κριτική με τον τρόπο των περισσότερων σημερινών επιφυλλιδογράφων σημαίνει να εκφράζεις ετοιμοπαράδοτες κρίσεις με λίγο πολύ πνευματώδη τόνο, όπως ένας δικηγόρος υπερασπίζεται στο ναό της Θέμιδος τις πιο ετερόκλητες υποθέσεις. Οι Γραφιάδες βρίσκουν πάντα ένα θέμα προς ανάπτυξη μέσα στο έργο που σχολιάζουν. Ασκούμενο με αυτό τον τρόπο, το επάγγελμα του κριτικού ταιριάζει στα νωθρά πνεύματα, σε ανθρώπους που στερούνται την ανώτερη ικανότητα της φαντασίας, ή που, όταν την κατέχουν, δεν τους μένει κουράγιο να την καλλιεργήσουν. Για την πένα τους, κάθε θεατρικό έργο, κάθε βιβλίο γίνεται ένα θέμα που δε στοιχίζει καμιά προσπάθεια στη φαντασία τους. Το σχόλιο, σκωπτικό ή σοβαρό, γίνεται υπακούοντας στη διάθεση της στιγμής. Όσο για την κρίση, όποια κι αν είναι, δικαιώνεται πάντα από το γαλλικό πνεύμα που είναι εξαιρετικά ευεπίφορο στα Υπέρ και στα Κατά. Η συνείδηση έχει τόσο μικρή συμμετοχή, αυτοί οι bravi υποστηρίζουν τόσο λίγο τη γνώμη τους, ώστε εγκωμιάζουν στο φουαγιέ ενός θεάτρου το έργο που κατατροπώνουν στα άρθρα τους. Έχει συμβεί να περνούν, εν ανάγκη, από τη μια εφημερίδα στην άλλη χωρίς να μπαίνουν στον κόπο να ειδοποιήσουν ότι οι απόψεις του νέου επιφυλλιδογράφου πρέπει να είναι διαμετρικά αντίθετες από κείνες του παλαιού. Γι’ αυτό η κυρία ντε λα Μπρωνταί γελούσε βλέποντας τον Λουστώ να γράφει για το ίδιο γεγονός ένα άρθρο με νομιμόφρον περιεχόμενο και ένα άρθρο με δυναστικό περιεχόμενο. Επικροτούσε τη δική του ρήση: είμαστε οι δικογράφοι της κοινής γνώμης… Η άλλη κριτική είναι ολόκληρη επιστήμη, απαιτεί μια πλήρη κατανόηση των έργων, μια καθαρή ματιά πάνω στις τάσεις της εποχής, την υιοθέτηση ενός συστήματος, την πίστη σε ορισμένες αρχές· δηλαδή μια νομολογία, μια αναφορά, μια δικαστική απόφαση. Αυτός ο κριτικός γίνεται ο Άρχων των ιδεών, ο κήνσωρ της εποχής του, ασκεί ένα ιερό λειτούργημα. Ενώ ο άλλος είναι ένας ακροβάτης που κάνει τούμπες για να κερδίσει το ψωμί του, όσο έχει πόδια εννοείται.

   (Οι Παρισινοί στην επαρχία. Δεύτερη ιστορία: Η μούσα της επαρχίας, 1844)

   -Σε έναν οργανωμένο άνθρωπο, τα πάθη που πηγάζουν από τον εγκέφαλο ζουν πάντα περισσότερο από τα πάθη που πηγάζουν από την καρδιά.

   - Η ιδιοφυΐα προβαίνει με δύο τρόπους: ή αρπάζει αυτό που της ανήκει μόλις το δει, όπως ο Ναπολέων και ο Μολιέρος, ή προσμένει να έρθουν να τη βρουν, όταν έχει κάνει υπομονετικά την εμφάνισή της. Ο νεαρός Γκαστόν ανήκε στην κατηγορία των ταλαντούχων ανθρώπων που το αγνοούν αυτό και αποθαρρύνονται.

   - Τέλος είχε εκείνη τη φοβία που καταλαμβάνει όλους σχεδόν τους συγγραφείς τη στιγμή που διαβάζουν σε κάποιον απαιτητικό ή δύσκολο κριτικό ένα έργο το οποίο πιστεύουν ότι είναι τέλειο: οι πρωτότυπες σκηνές φαίνονται φθαρμένες· οι πιο καλοβαλμένες φράσεις, οι πιο στρογγυλεμένες μοιάζουν αλλήθωρες ή κουτσές· οι εικόνες μορφάζουν ή αντιφάσκουν, το σφάλμα βγάζει μάτι.

   - Ο υποκόμης είχε υπερβολικά καλούς τρόπους για να του επιτρέψουν να πει πόσο εξαίρετο ήταν το γεύμα· η σιωπή του όμως ήταν εγκώμιο […], ο αληθινός φιλόκαλος δεν χειροκροτεί, απολαμβάνει.

    («Οι ανταγωνισμοί». Πρώτη ιστορία: «Η γεροντοκόρη», 1836)

   -Να το ξέρετε: απ’ όλες τις πληγές, οι ανίατες είναι εκείνες που γίνονται από τη γλώσσα και το μάτι, το χλευασμό και την περιφρόνηση.

    - Ένιωθε τα ανείπωτα ρίγη που προκαλεί ο sirocco των χρεών.

    - …του φάνηκε ότι το δέρμα του διαλύθηκε και το αίμα του χυνόταν από παντού.

(«Οι ανταγωνισμοί». Δεύτερη ιστορία:  «Συλλογή αρχαιοτήτων», 1837)