ΜΟΛΙΕΡΟΥ Αμφιτρύων / σκηνοθ.: Λευτέρης Βογιατζής - κριτική της Άννυς Κολτσιδοπούλου ("Καθημερινή", 26/8/2012)

..........................................................

ΜΟΛΙΕΡΟΥ
Αμφιτρύων
σκηνοθ.: Λευτέρης Βογιατζής
θέατρο: Εθνικό Θέατρο / Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

η φωτογραφία του σκηνικού της Εύας Μανιδάκη είναι από την

παράσταση του Αμφιτρύωνα στο θέατρο Βράχων του Βύρωνα 31/8/2012 ("LIFO, Mobile Diaries)

 

Λάμψη σκηνοθετική και υποκριτική

 

Απαράμιλλη προσέγγιση καθ’ ύψος - πλάτος - βάθος, κωμική, μελαγχολική, ανθρώπινη

Της Αννυς Κολτσιδοπουλου

Οταν το 1668 ο Μολιέρος έγραψε τον «Αμφιτρύωνα», είχε με έργα όπως ο «Ταρτούφος», ο «Δον Ζουάν», ο «Μισάνθρωπος» απαντήσει στο ιδεολογικό αίνιγμα που συνιστούσε η στάση του: Πώς δηλαδή ένα θεατρικό ον -που χαρίζει το ταλέντο και την υγεία του σε σκονισμένες και πεινασμένες επαρχιακές τουρνέ, γυρίζει στο Παρίσι της αυστηρά ιεραρχημένης υποτέλειας γύρω από έναν μονάρχη-άξονα, επιδιώκει και αποκτά την εύνοιά του, γράφει αυλικά θεάματα κολακείας, πουλιέται, πουλάει κι εκεί- στην ακμή της αυλικής του καριέρας εκσφενδονίζει έργα-καταπέλτες ενάντια στο περιβάλλον που τον προστατεύει και τον ζει; Απάντηση: Ενας κουρασμένος, άρρωστος, συστηματικά κερατωμένος και πολλαπλά υπονομευμένος δοκιμάζει τα όρια της προστασίας αλλά και τα δικά του. Μαζί προσφέρει κι ένα «κλασικό παράδειγμα του φαύλου κύκλου ανάμεσα στη (βασιλική) προστασία και τη (βασιλική) εκμετάλλευση-καταπίεση». Ο φαύλος αυτός κύκλος σπάει (πάντα μονομερώς) και τότε ο ένας Ζαν Μπαπτίστ (Μολιέρος) αντικαθίσταται από έναν άλλον Ζαν Μπαπτίστ (Λουλί).

Στον «Αμφιτρύωνα», ο Μολιέρος διασαλεύει την τάξη των πραγμάτων, αλλά δεν την επαναφέρει. Το «θεραπευτικό» σχήμα μόνο στη λογική των εξουσιαστών (Δία / βασιλιά Ηλιου) ισχύει. Στη λογική και στο συναίσθημα των ανθρώπων -δούλων ή αφεντάδων- η Αλκμήνη δεν παύει να κοιμήθηκε με έναν άλλον (κι ας ήταν ο -μεταμορφωμένος σε Αμφιτρύωνα- Δίας), και ο γενναίος στρατηγός Αμφιτρύων δεν παύει να κερατώθηκε διπλά κι ας ήταν ο ίδιος ο Δίας που του έκλεψε γυναίκα και μορφή. Εκεί ακριβώς, γύρω από το μη θεραπευτικό σχήμα του Αμφιτρύωνα και των ρωγμών του, γυρίζει το σπουδαίο γαϊτανάκι της απαράμιλλης σκηνοθεσίας του Βογιατζή.

Γαϊτανάκι-καρουσέλ

Στο κέντρο της ορχήστρας, πράγματι, ένα γαϊτανάκι-καρουσέλ (Εύα Μανιδάκη) ξυπνάει παιδικές μνήμες, παρ’ όλο τον συμπαγή, βαρύ ίσκιο του και την εν συνεχεία μεταμόρφωσή του σε πεσμένο φαλλό ή κανόνι. Πάνω του, ξαπλωμένη η βασική προδομένη (η Αλκμήνη της έξοχης Αμαλίας Μουτούση), αφού θρηνήσει, θ’ αποφασίσει τον χωρισμό. Οι περιστρεφόμενες φιγούρες-χαρακτήρες του έργου θυμίζουν υπαινικτικά πορσελάνινες ή ξύλινες κούκλες -ιδίως η φρόνιμη Αλκμήνη- ντυμένες στα πράσινα, στα σατέν και στα κάντρι (Αγγελος Μέντης). Ισορροπούν πάνω στα μονοπόδαρα σκαμνάκια τους, σέβονται τις συμμετρίες, προσέχουν τις κινήσεις τους. Ο Ερμής (Χρήστος Λούλης) άνετος, σαν να γεννήθηκε πάνω σε ξυλοπόδαρα, ανοίγει την παράσταση ανάβοντας δαυλούς. Κατεβαίνει μόνον όταν παίρνει τη μορφή του Σωσία, κάτι που το γλεντάει σαδιστικά και αθεόφοβα! Οι ηθοποιοί με φωνή και μουσικά όργανα παράγουν μουσική (Δημήτρης Καμαρωτός), ήχους φύσης αλλά και μηχανισμών, με ασκημένη δεξιοτεχνία και την υπενθύμιση πως είμαστε γρανάζια στους μηχανισμούς της εξουσίας. Στην κορυφή του καρουσέλ στρογγυλοκάθεται ακκιζόμενη η σέξι Νύχτα (Στεφανία Γουλιώτη), την οποία ο Ερμής παρακαλάει για... επιμήκυνσή της μέχρι να ευοδωθεί το σχέδιο του αφέντη του. Αυτή μπαίνει για καλά στο παιχνίδι, μέχρι και τον υποβολέα κάνει στα δρώντα πρόσωπα μιας τσιρκολάνικης πρόβας σε αρχαίο θέατρο, με κίονες αλλά και με αυλαία! Η παράσταση έχει μια έρπουσα δυναμική κάτω από τον μανδύα του παιγνίου, της ευταξίας και της κυκλικής αρμονίας. Ηδη το στήσιμό της και... εις ύψος ξεφεύγει από τις αναμενόμενες κλίμακες, όπως τα ίδια τα έργα του Μολιέρου από τις νόρμες του κλασικισμού. Στέκει με γνώση και υποδόριες αναφορές στην επικαιρότητα όπως και σε θεατρικά και κινηματογραφικά αποθησαυρίσματα, που κάποια ταίριαζαν περισσότερο σε κλειστό χώρο.

Το μεταφραστικό/ποιητικό κατόρθωμα της Χρύσας Προκοπάκη υπό την αγρυπνία Βογιατζή (πάντρεμα σχολαστικής ευστοχίας με απόλαυση κι ελαφράδα) απογειώθηκε διδαγμένο εξαίρετα στον εξαίρετο δεκατριαμελή θίασο. Το συναπάντημα Ερμή - Σωσία, με τη μεταφυσική προβληματική τής πιο εφιαλτικής κρίσης ταυτότητας στην παγκόσμια δραματουργία, έλαμψε σκηνοθετικά και υποκριτικά προκαλώντας κλαυσίγελω. Ο Ημελλος, ανακαλώντας Ελληνες κωμικούς με προτίμηση στον Ευθυμίου, ήταν η ενσάρκωση και μαζί το σχόλιο μιας μακράς γενεαλογίας δούλων μα κι... ελεύθερων καληώρα. Δίας (Νίκος Κουρής) και Αμφιτρύων (Γιώργος Γάλλος) έδωσαν το μέτρο της ρητορικής δεινότητας, δολιότητας και κομπλεξικής οίησης ο πρώτος, του αρσενικού εγωκεντρισμού αλλά και της ανθρώπινης ήττας ο δεύτερος. Η Σαουλίδου πλούτισε την Κλεάνθη με ζηλευτές δόσεις κωμικού μέτρου και ο χορός των στρατηγών θριάμβευσε στη διπροσωπία και την έντρομη υποτέλεια.

Σπάνια τόσο λεπτοδουλεμένος στοχασμός κατέκτησε τόσο χώρο και κοινό.