..............................................................
Τα σπορ στη ζωή και το έργο του Μπέκετ
Του James Knowlson*
Γράφοντας σ'
έναν φίλο του το 1961, ο Σάμιουελ Μπέκετ περιγράφει μ' ένα χαρακτηριστικό
μείγμα λύπης και νοσταλγίας τη συνάντησή του με τον προπολεμικό αστέρα του
αγγλικού κρίκετ, Φρανκ Γούλεϊ, στο μπαρ ενός γηπέδου. Ο Γούλεϊ συνόδευε τον
84χρονο Γουίλφρεντ Ρόουντς, ίσως τον μεγαλύτερο παίκτη του κρίκετ όλων των
εποχών. Ηδη τότε, γράφει ο Μπέκετ, ο Ρόουντς ήταν τελείως τυφλός. Τον Γούλεϊ
τον θαύμαζε από μικρό παιδί και η στιγμή εκείνη χαράχτηκε στη μνήμη του,
συνοψίζοντας την οπτική του για τη ζωή: δεν μπορείς και δεν πρέπει να αγνοείς
την επερχόμενη φθορά, τον πόνο και την αρρώστια.
Εκ πρώτης
όψεως, ο αθλητισμός φαίνεται να είναι εκτός τόπου στον κόσμο του Μπέκετ. Οι
ήρωές του εμφανίζονται ως σωματικά ερείπια, ρεμάλια, αποτυχημένοι («Να
αποτύχεις ξανά, να αποτύχεις καλύτερα»). Στον μονόλογό του στο «Περιμένοντας
τον Γκοντό», ο Λάκι μιλάει για «σπορ κάθε λογής, φθινοπωρινά, χειμερινά,
θερινά, χειμερινό τένις όλων των ειδών, χόκεϊ όλων των ειδών», μόνο και μόνο
για να τονίσει ότι «παρά το τένις» ο άνθρωπος «συρρικνώνεται και μαραζώνει». Ο
Μπέκετ κοιτάζει πέρα από την ευφορία και τον θρίαμβο, στην παρακμή και την
εξασθένιση που μας περιμένει όλους, ακόμα και τους πρωταθλητές.
Πρωταθλητής
Στο πρώτο
διεθνές φεστιβάλ Μπέκετ, που έγινε τον περασμένο μήνα στο Ενισκίλεν της Βόρειας
Ιρλανδίας με στόχο να αναδείξει όλες τις πλευρές των ενδιαφερόντων του
συγγραφέα, υπήρχαν στο πρόγραμμα και μερικές αθλητικές εκδηλώσεις (αγώνες
δρόμου, ένα ματς κρίκετ), δίπλα στις θεατρικές παραστάσεις, τις αναγνώσεις
κειμένων πρόζας, τις συναυλίες και τις εκθέσεις. Ο Μπέκετ είχε φοιτήσει στη
Βασιλική Σχολή Portora, στην πόλη αυτή, από το 1920 ώς το 1923. Και, ενώ ήταν
καλός στα Αγγλικά και στα Γαλλικά, ήταν ακόμα καλύτερος στα σπορ: έπαιζε κρίκετ
και ράγκμπι στις πρώτες ομάδες του σχολείου, κέρδισε μετάλλια στην κολύμβηση
και στην πυγμαχία (κάνοντας έρευνα για τη βιογραφία του, συνάντησα έναν
ογδοντάρη άνδρα που θυμόταν ότι τον είχε νικήσει με νοκ άουτ ο Μπέκετ, ο
πρωταθλητής ελαφρών βαρών: έκτοτε δεν ξαναέπαιξε μποξ). Επιπλέον, έπαιζε γκολφ
και τένις, έτρεχε, αγαπούσε το ποδήλατο και τη μοτοσικλέτα. Και του άρεσε να
κάνει βουτιές από ψηλούς βράχους.
Παρακολουθούσε
πολλά από αυτά τα σπορ με ενδιαφέρον, ακόμα και πάθος, σε όλη τη ζωή του. Το
κρίκετ ήταν το πιο δυνατό του άθλημα (παραμένει ο μόνος βραβευμένος με Νομπέλ
που εμφανίζεται στο Wisden -το αλμανάκ του κρίκετ- ως παίκτης). Το εγκατέλειψε
όταν πήγε να ζήσει στη Γαλλία το 1937, αλλά ήταν πάντα καλά ενημερωμένος.
Εξακολούθησε να διαβάζει τις αθλητικές σελίδες των αγγλικών εφημερίδων
(Guardian και Times), καθώς και τη γαλλική αθλητική εφημερίδα L' Equipe, ενώ
του άρεσε να κουβεντιάζει για τα κατορθώματα των διάφορων αθλητών.
Μια μέρα που
γευματίζαμε στο ρεστοράν Iles Marquises στο Μονπαρνάς, ο Μπέκετ μού έδειξε
λάμποντας από ευχαρίστηση στον τοίχο πάνω από το τραπέζι μας φωτογραφίες των
μεγάλων πυγμάχων: Τζο Λούις, Ζορζ Καρπεντιέ και Τζακ Ντέμπσεϊ. Μιλούσαμε
συνήθως για ράγκμπι και κρίκετ, ενώ με άλλους φίλους μιλούσε για γκολφ.
Μετά την
αποφοίτησή του από το Trinity College του Δουβλίνου, τα σπορ επισκιάστηκαν από
τα πιο εγκεφαλικά του ενδιαφέροντα και από την όλο και εντονότερη αίσθηση της
συγγραφικής του κλίσης. Δεν έπαιξε κρίκετ ή ράγκμπι μετά το 1930, αλλά κατά τη
δεκαετία του '30 έπαιζε ακόμη γκολφ στο Παρίσι και, αργότερα, σε επισκέψεις του
στην Ιρλανδία, έβρισκε χρόνο να παρακολουθήσει αγώνες γκολφ με τον αδελφό του
και τον ανιψιό του.
Αν ζούσε
σήμερα, θα έμενε κολλημένος στην TV για να δει τις κούρσες των 100 και 200
μέτρων στους Ολυμπιακούς, την κολύμβηση και την ποδηλασία, αλλά, πάνω απ' όλα,
θα ζητωκραύγαζε για τη νίκη της Κέιτι Τέιλορ, το πρώτο χρυσό μετάλλιο της
Ιρλανδίας στην πυγμαχία. Μπορεί να έμενε στο Παρίσι, αλλά πάντα υποστήριζε την
Ιρλανδία στους αγώνες ράγκμπι με τη Γαλλία.
Σαν προπονητής
Το έργο του
Μπέκετ έχει μια δυνατή φλέβα ζωτικότητας και λεκτικού αθλητισμού, ενώ παρότι
μερικά από το όψιμα θεατρικά του έργα κινούνται αργά προς τη στασιμότητα,
υπάρχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη φυσικότητα, που επιβάλλει αυστηρή τάξη,
σχήμα, ρυθμό και ακρίβεια στην κίνηση, θυμίζοντας τους κανόνες σε σπορ υψηλού
επιπέδου. Ως σκηνοθέτης των δικών του έργων, μετρούσε τα βήματα και συντόνιζε
τις κινήσεις σαν τον πιο απαιτητικό προπονητή ή δάσκαλο μπαλέτου.
Ο Μο Φάραχ, ο
σομαλικής καταγωγής Βρετανός δρομέας που απέσπασε δύο χρυσά μετάλλια στους
Ολυμπιακούς, μίλησε πρόσφατα για το προπονητικό του πρόγραμμα: «Είναι μόνο
σκληρή δουλειά. Ενα μακρύ ταξίδι προσπάθειας και μόχθου». Αφιερωμένος με πάθος,
σχεδόν με μανία, στη δουλειά του, ο Μπέκετ μοχθούσε όσο και ο πιο φιλότιμος
αθλητής. Κάθε χρόνο, μόνο ένα χρυσό μετάλλιο απονέμεται σε κάθε μια από τις
κατηγορίες των Νόμπελ. Ο Μπέκετ κέρδισε το δικό του το 1969.
Λεκτικό σπριντ
Ο Μπέκετ είχε
μεγάλες απαιτήσεις από τους ηθοποιούς του. Το «Not I» είναι ένα παρατεταμένο
σπριντ: η ηθοποιός που ερμηνεύει το Στόμα γίνεται ένα μοναδικό «όργανο
μετάδοσης», εκτοξεύοντας λέξεις σε αδιάκοπη ροή. Ερμηνεύοντάς το, η Τζέσικα
Τάντι ήταν πολύ αργή, σύμφωνα με τον Μπέκετ, ολοκληρώνοντάς το σε 20 λεπτά. Η
Μπίλι Γουάιτλο, το 1973, τελείωσε το κείμενο σε 14 λεπτά ακριβώς. Και η Λίζα
Ντουάν, στο φεστιβάλ του Ενισκίλεν, έσπασε το ρεκόρ με 9 λεπτά και 40
δευτερόλεπτα.
«Οσο γρήγορα κι
αν πας δεν είναι αρκετό», είχε πει ο Μπέκετ στη Γουάιτλο, η οποία παρομοιάσε
την εμπειρία της με «του αθλητή που σπάει τα εμπόδια». Η Ντουάν λέει ότι
χρειάστηκε να γυμνάσει το στόμα της, να δουλέψει πάνω στην αναπνοή της, να
χαλαρώσει τους μυς του στήθους και του λαιμού της. Στον μονόλογο του Λάκι στο
«Περιμένοντας τον Γκοντό», ο Μπέκετ δημιούργησε ένα είδος αθλητικής πρόκλησης,
οικοδομώντας βαθμιαία τον μονόλογο από τον αρχικό αργό ρυθμό μέχρι το ξέφρενο
σπριντ, α λα Γιουσέιν Μπολτ, στο τέλος: η ερμηνεία του μονολόγου συχνά
καταλήγει σε αυθόρμητο χειροκρότημα, περισσότερο για τη φυσική ενέργεια που
απαιτεί παρά για το απελπισμένο του περιεχόμενο.
* Ο James
Knowlson έχει γράψει πολλά δοκίμια για τον Μπέκετ, καθώς και τη βιογραφία του
δραματουργού, με τίτλο «Damned to Fame: The Life of Samuel Beckett».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου