...............................................................
ΣΥΡΙΖΑ: κίνδυνος ενός νέου "επώδυνου" συμβιβασμού;
Ύστερα από πολλούς μήνες διαδικασιών και αναμονής ολοκληρώθηκε τελικά το σχέδιο προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και δόθηκε σε διαβούλευση «όχι μόνο στο εσωτερικό του κόμματος» αλλά και σε όλους όσοι «ενδιαφέρονται για την υπόθεση της σύγχρονης κοινωνικής Αριστεράς» (Αλέξης Χαρίτσης, «Αυγή», 14.3.21).
Δεν μπορούμε σε ένα σύντομο άρθρο να σχολιάσουμε όλα τα κεφάλαια και όλες τις προτάσεις του εν λόγω σχεδίου προγράμματος που αφορούν τις πολυποίκιλες πτυχές της κρίσης. Ως προς το σύνολό του, ωστόσο, μια πρώτη εκτίμηση είναι δυνατή. Πρόκειται για ένα μεταρρυθμιστικό, τεκμηριωμένο και φιλόδοξο πρόγραμμα που βασίζεται στην πεποίθηση των συντακτών ότι κάτω από τις πιέσεις των πολλαπλών κρίσεων του ύστερου καπιταλισμού, ο νεοφιλελευθερισμός έχει υποστεί ανεπανόρθωτους κλονισμούς, ότι αμφισβητείται κοινωνικά εξαιτίας των καταστροφών που έχει επιφέρει και ότι ένεκα των αδιεξόδων που έχει ο ίδιος δημιουργήσει είναι υποχρεωμένος τελικά να προβεί σε ουσιαστικές διορθωτικές κινήσεις εισάγοντας στον κορμό του στοιχεία κεϊνσιανισμού προσαρμοσμένα στις νέες προκλήσεις.
Εν προκειμένω, την αναβάθμιση του κρατικού παρεμβατισμού ως ρυθμιστή των μακροοικονομικών μεγεθών, την αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας, τη χαλάρωση της δημοσιονομικής πειθαρχίας, την αμοιβαιότητα του δημόσιου χρέους, όπως και προληπτικά μέτρα ενάντια στις πιο καταστροφικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης (μείωση της εξάρτησης από τον πλανητικό καταμερισμό της εργασίας και των αλυσίδων εφοδιασμού, επαναπατρισμός στρατηγικών μονάδων παραγωγής κ.ά.).
Υποτίθεται ότι το σύνολο αυτών των διορθωτικών κινήσεων δύναται να επιφέρει μια ριζική αλλαγή του ισχύοντος παραγωγικού μοντέλου με στόχους την ανάκαμψη της οικονομίας και της εγχώριας παραγωγής, τη βιώσιμη ανάπτυξη φιλικής προς το περιβάλλον, την καταπολέμηση των ανισοτήτων, τη μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος υπέρ των αδύναμων, την αποφυγή αποκλεισμών από την ψηφιακή μετάλλαξη της οικονομίας, την αναβάθμιση της δημόσιας υγείας και παιδείας, την εμβάθυνση των δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου – και όλα τα άλλα ρητορικά συμφραζόμενα.
Ο κρατικός παρεμβατισμός δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, αποτελεί καίριο εργαλείο του καπιταλισμού εν μέσω δομικών κρίσεων, όχι μόνο ως μέσο διάσωσης αλλά και ως αποφασιστικός μοχλός ανακύκλωσης και επέκτασης του κεφαλαίου. Συχνά επισημαίνεται το παράδειγμα του «μεγάλου ιστορικού συμβιβασμού» κεφαλαίου/εργασίας (φορντισμός) κεϊνσιανής έμπνευσης, βάσει του οποίου επετεύχθησαν, μετά την κρίση του 1929, από τη μια η μετάβαση του καπιταλισμού από το ανταγωνιστικό του στάδιο στη μονοπωλιακή του επέκταση και από την άλλη η οικοδόμηση του κράτους πρόνοιας που εξασφάλισε την ευημερία της «ένδοξης τριακονταετίας» (1945-1970).
Ξεχνάμε, ωστόσο, να υπογραμμίσουμε ότι αυτός ο ιστορικός συμβιβασμός με επίκεντρο τον κρατικό παρεμβατισμό επιβλήθηκε όχι μόνο εκ των εγγενών αναγκών ανακύκλωσης του κεφαλαίου αλλά και κάτω από τις ριζοσπαστικές και μαζικές κινητοποιήσεις των τότε μεγάλων εργατικών κομμάτων και συνδικαλιστών οργανώσεων – πτέρυγες των οποίων είχαν ήδη σφυρηλατηθεί στις γραμμές των αντιστασιακών αγώνων. Δυστυχώς, σήμερα εκλείπουν παρόμοιες συλλογικότητες των υποτελών τάξεων ικανές να απειλήσουν το κεφάλαιο και να του επιβάλουν υποχωρήσεις και συμβιβασμούς τέτοιου βεληνεκούς. Επομένως, η αντιμετώπιση της τρέχουσας μετάλλαξης του καπιταλισμού σε ψηφιακό καπιταλισμό υπό την αιγίδα του αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού απαιτεί την επινόηση άλλου είδους ριζοσπαστικών κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών και άλλου είδους κινητοποιήσεων και μορφών αγώνα.
Την επομένη της έκρηξης της πανδημίας σκληροί νεοφιλελεύθεροι ηγέτες έσπευσαν να φορέσουν, για δυο μέρες, κεϊνσιανά κοστούμια. Τη μεθεπόμενη, τα πέταξαν στον κάλαθο των αχρήστων. Ωστόσο, οι πολιτικές και επικοινωνιακές μεταμφιέσεις δίνουν και παίρνουν.
Ο νεοφιλελευθερισμός φοράει πλέον έντονη πράσινη προβιά. Εννοιες όπως «βιώσιμη πράσινη ανάπτυξη», «πράσινο κοινωνικό συμβόλαιο», «βιώσιμο παραγωγικό μοντέλο», «ανθεκτικότητα» των κοινωνιών απέναντι στις προκλήσεις της «νέας εποχής» (4η βιομηχανική επανάσταση, ρομποτική, ψηφιακή οικονομία), «κυκλική κοινωνική οικονομία», «νεοφυείς επιχειρήσεις» (start-up), «αποκεντρωμένες ενεργειακές κοινότητες», «αναβάθμιση των κοινών», «συμμετοχική δημοκρατία» και πολλοί άλλοι συνειρμοί του είδους, ανήκουν πια στο πολιτικό, ιδεολογικό και επικοινωνιακό οπλοστάσιο του νεοφιλελευθερισμού. Τίποτα στον άμεσο και έμμεσο ορίζοντα δεν προμηνύει μια οποιαδήποτε ουσιαστική υποχώρηση του νεοφιλελευθερισμού. Το αντίθετο μάλλον.
Ο νεοφιλελευθερισμός χρησιμοποιεί έκδηλα τη συσσώρευση όλων αυτών των κρίσεων –υγειονομική, οικονομική, κοινωνική, πολιτική, οικολογική, προσφυγική– ως ευκαιρία για την κλιμάκωση και επέλαση νέων σκληρών μέτρων κατά των υποτελών τάξεων, των μικρομεσαίων συμπεριλαμβανομένων. Οδηγούμαστε προς την επιβολή ενός άκρως αυταρχικού ψηφιακού νεοφιλελευθερισμού. Στη Γαλλία η επέλαση τέτοιων νέων σκληρών μέτρων έχει πάρει διαστάσεις άνευ προηγουμένου. Στη Γερμανία, με την αναμενόμενη πτώση των Χριστιανοδημοκρατικών, τη συνεχή συρρίκνωση των Σοσιαλδημοκρατών, εντείνονται καθημερινά οι φωνές άμεσης επαναφοράς του Συμφώνου Σταθερότητας και της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Τα της Ελλάδας τα ξέρουμε. Στην Ιταλία, ο μεγαλοτραπεζίτης Ντράγκι επαγρυπνεί. Το γκρουπ Visegrad παραμένει άκαμπτο. Στην Ισπανία, το μέλλον του κυβερνητικού συνασπισμού Σοσιαλιστών και Podemos κρέμεται σε μια εύθραυστη κλωστή.
Πολλές ενδείξεις μαρτυρούν ότι κατά πάσα πιθανότητα το Ταμείο Ανάκαμψης, που πολλοί έσπευσαν να το θεωρήσουν «θετικό βήμα», θα συνοδευτεί γρήγορα από νέες επιτηρήσεις, νέες εποπτείες και νέα μνημόνια – με άλλες ονομασίες. Ακόμα και η απόπειρα να συνδεθεί το εν λόγω Ταμείο με τον σεβασμό του κράτους δικαίου από τα κράτη-μέλη κατέληξε σε ντροπιαστικό φιάσκο. Για να μην αναφερθούμε στην εγκληματική ευρωπαϊκή διαχείριση του προσφυγικού και στο ευρωπαϊκό φιάσκο των εμβολιασμών.
Ως αντι-παράδειγμα σε αυτήν τη ζοφερή εικόνα, αναφέρεται η πρωτοβουλία του Μπάιντεν, στην Αμερική, διπλασιασμού του ωριαίου μεροκάματου από 7 σε 14 δολάρια. Το επιχείρημα θα ήταν πενιχρό αν δεν προερχόταν από οικονομολόγους της Αριστεράς – όχι γιατί το μέτρο δεν είναι θετικό, αλλά γιατί αγνοείται το πώς διαμορφώνεται σήμερα η αμερικάνικη πολιτική, ιδιαίτερα δε στους κόλπους των Δημοκρατικών. Εύθραυστη, η νίκη τους εγκυμονεί τεράστια προβλήματα και κυρίως πολλά πισωγυρίσματα στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική τους.
Αυτών δεδομένων, θα ήταν σκόπιμο, πιστεύω, από την πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ να συζητηθεί επειγόντως και αυτή η πολύ εφικτή υπόθεση εργασίας, δηλαδή η εκδοχή όπου όλες αυτές οι αισιόδοξες προσδοκίες υποχώρησης, χαλάρωσης και μεταρρύθμισης του ισχύοντος νεοφιλελευθερισμού θα αποδειχτούν σύντομα άτοπες και άστοχες. Και τούτο, για να μην πιαστεί εξ απρόοπτου και αποδεχτεί εκ νέου νέους «επώδυνους συμβιβασμούς» και ως εκ τούτου να περιπέσει στον ρόλο μιας εναλλακτικής διακυβέρνησης διαχείρισης της κρίσης.
*Καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου