Θυμός, ενθουσιασμός, ανησυχία και αναζήτηση μιας νέας αφετηρίας
γράφει ο Γρηγόρης Ιωαννίδης ("Εφημερίδα των Συντακτών", 1.3.2021)
Στη μάλλον απίθανη περίπτωση που θα γινόταν ποτέ σήμερα δεκτό το αίτημα ενός κλάδου να μετατραπεί σε «κλειστό», η συζήτηση θα πρέπει να στηρίζεται περισσότερο στην εμπειρία του παρελθόντος παρά στη θυμική ανάφλεξη του σήμερα. Οσοι επαναφέρουν αυτό το θέμα, ας μελετήσουν και τη σκοτεινή πλευρά της υπόθεσης.
Σοβαροί λόγοι οδήγησαν πριν από εκατό χρόνια στη θεσμική καθιέρωση της «άδειας ασκήσεως επαγγέλματος» για τους Ελληνες και τις Ελληνίδες ηθοποιούς, όπως και άλλοι, εξίσου σοβαροί, συνόδευσαν πριν από σαράντα την κατάργησή της.
Ο βασικότερος λόγος για την αμφιταλάντευση, όπως είπαμε, δεν ήταν άλλος από την απόπειρα στην πρώτη περίπτωση, μέσω της άδειας και της μετατροπής του θεατρικού επαγγέλματος σε «κλειστό», να απομακρυνθούν από τον χώρο παρείσακτοι και τυχοδιώκτες, αστοιχείωτοι αεριτζήδες και φορείς ελευθερίων ηθών, ώστε το θέατρο να αυξήσει το κύρος του και να βελτιώσει τη εικόνα του – πράγμα επιτακτικό πια στην περίπτωση του Μεσοπολέμου.
Και να απελευθερωθεί στη δεύτερη περίπτωση από τα δεσμά μιας τυπικής διαδικασίας που πλέον έμοιαζε τόσο αναχρονιστική όσο και αντικαλλιτεχνική – αίτημα εξίσου επιτακτικό στην περίπτωση της Μεταπολίτευσης.
Η αναδρομή που επιχειρήσαμε δεν εξυπηρετεί βέβαια μια άσχετη με την πρόσφατη επικαιρότητα ιστορία. Τα τελευταία δραματικά γεγονότα στον χώρο, τόσο πολλά, τόσο πυκνά και τόσο κλιμακωτά στη σημασία και την ηθική τους διάσταση, οδήγησαν αρκετούς να θυμηθούν την καταχωνιασμένη εδώ και σαράντα χρόνια «άδεια» και να την επαναφέρουν σήμερα με τη διαδικασία του κατεπείγοντος στις συζητήσεις του ΣΕΗ.
Οι νεότεροι ασφαλώς δεν έχουν αντίστοιχη μνήμη ή εμπειρία για να αντιληφθούν πλήρως την εν λόγω διεκδίκηση. Σε αυτούς η ιδέα δεν ακούγεται διόλου κακή. Μοιάζει κατ’ αρχάς να προστατεύει το επάγγελμά τους, θέτοντας όρια. Μειώνει τον αριθμό των ερασιτεχνών που καταλαμβάνουν θέσεις από τους επαγγελματίες. Και –διόλου άσχετο– αυξάνει το κύρος των σχολών, των οποίων αποκλειστικά οι απόφοιτοι θα δικαιούνται μια επαγγελματική σχέση με το θέατρο.
Συντεχνιακά επομένως, συνδικαλιστικά και εκπαιδευτικά η άδεια έρχεται να προστατέψει όσους θέλουν να ασχοληθούν σοβαρά με τον χώρο, αλλά και τον σοβαρό χώρο από όσους θέλουν να ασχοληθούν μαζί του.
Εκείνο που σε αυτή την περίπτωση μπαίνει κάτω από το χαλί της μνήμης είναι η κατά καιρούς κατάχρηση της άδειας και η μετατροπή της από εργαλείο προστασίας του εργαζόμενου σε μοχλό εκμετάλλευσης, πίεσης και εκβιασμού του, καθώς η αφαίρεσή της σήμαινε ούτε λίγο ούτε πολύ την επαγγελματική του αδρανοποίηση, την αποπομπή του από το εργασιακό σώμα.
Κι ακόμη χειρότερα, αρκετοί θυμούνται τον τρόπο με τον οποίο σε εποχές η ίδια αυτή άδεια χρησιμοποιήθηκε σαν μέσον εκφοβισμού από τη μεριά των αρχών – οι παλιότεροι ανακαλούν τις εισβολές της αστυνομίας στα θέατρα «ύποπτου» ιδεολογικά ρεπερτορίου με το πρόσχημα ελέγχου των αδειών των ηθοποιών του θιάσου. Και για να είμαστε ειλικρινείς, ακόμα και από την άποψη της προστασίας των εργασιακών δικαιωμάτων, είναι ζήτημα το τι ακριβώς θα επιτύγχανε η επαναφορά της άδειας. Οποιος δίσταζε να αντιταχθεί στους συστηματικά και πολιτικά ισχυρούς χωρίς αυτήν, πόσο άραγε περισσότερο θαρραλέος ή διεκδικητικός θα ήταν υπό τη δαμόκλειο σπάθη της;
Οσοι λοιπόν επαναφέρουν το θέμα της άδειας, ας μελετήσουν και τη σκοτεινή πλευρά της υπόθεσης. Στη μάλλον απίθανη περίπτωση που θα γινόταν ποτέ σήμερα δεκτό το αίτημα ενός κλάδου να μετατραπεί σε «κλειστό» –όταν η ντιρεκτίβα είναι να ανοίξουν και οι πλέον ερμητικοί–, η συζήτηση θα πρέπει να στηρίζεται περισσότερο στην εμπειρία του παρελθόντος παρά στη θυμική ανάφλεξη του σήμερα.
Μα έχω ωστόσο την εντύπωση πως για αρκετούς το θέμα της άδειας δεν τελειώνει εδώ… Υπάρχει κάτι άλλο που οδηγεί τη συζήτηση, μια ανησυχία που αφορά βαθύτερα τον χώρο και τη θέση του. Είναι, με δυο λόγια, η ανησυχία για το τι θα μείνει σαν κέρδος ή ζημία όταν ο σημερινός κουρνιαχτός υποχωρήσει και το θέατρό μας επιστρέψει πίσω στην «κανονικότητα».
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σταθούμε. Οι περισσότεροι διαβλέπουν στη σημερινή αναστάτωση την ευκαιρία μιας νέας αφετηρίας. Ελπίζουν πως το σοκ από τις αποκαλύψεις είναι τέτοιο που οι επαγγελματίες του χώρου θα συνειδητοποιήσουν την ανάγκη για ριζική, επαναστατική επανεξέταση του εργασιακού συστήματος. Και αν κρίνουμε μάλιστα από τον θυμό και τον ενθουσιασμό που περισσεύουν στους διαδρόμους του διαδικτύου –όπου το θέατρο κυριολεκτικά «βράζει»–, το γενικό κλίμα μοιάζει πράγματι επαναστατικό…
Το ερώτημα είναι αν τα δύο αυτά υλικά της «επανάστασης», ο θυμός και ο ενθουσιασμός, αφορούν αποκλειστικά τον χώρο. Μήπως παραέξω η ορμή καταλαγιάζει ή δεν αντιστρέφεται κιόλας… Για πόσους, αλήθεια, «εκτός του χώρου» τα όσα αποκαλύπτονται τελευταία στο θέατρο δεν δίνουν παρά την απόδειξη της προκατάληψης που έτρεφαν ούτως ή άλλως για τη σκηνή και τον κόσμο της ακόμα και πριν από τις τελευταίες νοσηρές αποκαλύψεις;
Αυτό είναι που ανησυχεί περισσότερο. Μήπως με την ευκαιρία των αποκαλύψεων αναζωπυρωθούν παλιά κοινωνικά αντανακλαστικά εναντίον του δήθεν «ακόλαστου» και «αποσυνάγωγου» μίμου, που για δεκαετίες έπρεπε να δεθεί στο άρμα κάθε εθνικής ιδέας για να απομακρυνθεί σαν αντάλλαγμα τελικά από την ανυποληψία... Μήπως πίσω από τους τοίχους της κοινωνικής μας δικτύωσης, ένας άλλος, πολύ μεγαλύτερος κόσμος προσλαμβάνει διαφορετικά τα καθέκαστα. Και σε όσους με περηφάνια βλέπουν το θέατρο να σέρνει σήμερα τον χορό της κάθαρσης, αναλογούν αρκετοί που περιορίζουν τα σκάνδαλα στον χώρο όπου παραδοσιακά η κοινωνία έχει εναποθέσει την υποκρισία της…
Αυτή ακριβώς η ανησυχία –που ενισχύεται από το ύποπτο ενδιαφέρον των μέσων και την πρόθεση πολλών να αρωματίσουν τα «σκάνδαλα» με μια αίσθηση αποφοράς για τον ίδιο τον χώρο– φέρνει στο προσκήνιο το θέμα της άδειας τελευταία. Δεν είναι το άμεσα επαγγελματικό όσο η αίσθηση πως απειλούνται ξανά και μαζικά η τιμή και η υπόληψη του θεατρικού κόσμου.
Μα ας μη χάνουμε το θάρρος μας γι’ αυτό. Χωρίς αμφιβολία ό,τι γίνεται είναι για το καλό. Από την άλλη, δεν το κρύβω πως έχω περιέργεια να δω το πώς θα κινηθούν, λόγου χάρη, οι εγγραφές των δραματικών σχολών την επόμενη χρονιά… Υπάρχουν ορισμένοι δείκτες που θα φανερώσουν το αν το θέατρό μας διάβηκε την κρίση αλώβητο και κερδισμένο ή αν ο κόσμος επιβεβαίωσε στα τελευταία γεγονότα τις χειρότερες προκαταλήψεις του για τον κόσμο του.
Πρόκειται για θέματα που θα καθορίσουν τον χώρο της τέχνης τα επόμενα χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο η όποια σκέψη για την άδεια δεν ξεκινά μόνο μια συζήτηση για την προστασία του επαγγέλματος του ηθοποιού. Δείχνει πριν από όλα την αγωνία για το μέλλον του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου