«Θεωρίες και δόγματα» του Κωστή Παπαγιώργη (1947-2014) από τα «Υπεραστικά» (εκδ. Καστανιώτης, 2014)

..............................................................

Κωστής Παπαγιώργης (1947 - 2014)








• «Θεωρίες και δόγματα»

του Κωστή Παπαγιώργη (1947-2014) από τα «Υπεραστικά» (εκδ. Καστανιώτης, 2014) 

   Η ΘΕΩΡΙΑ διαφέρει ριζικά από το δόγμα. Ενώ η πρώτη είναι ανοιχτή προς την πραγματικότητα, έτοιμη ν’ αλλάξει επί τα βελτίω, το δόγμα είναι περατωμένο και οριστικά κλειστό. Είναι μήπως συμπτωματικό ότι οι θεωρίες εξελίσσονται, εμπλουτίζονται, αλληλοαναιρούνται; Εφ’ όσον δέχονται την έρευνα, το πείραμα, την αμφίδρομη σχέση με τα πράγματα, είναι επόμενο από τη βιολογία του Αριστοτέλη ως τη μοριακή βιολογία να παρατηρείται μια μεγαλειώδης πρόοδος. Το ίδιο ισχύει για τη φυσική, την ανθρωπολογία, τις επιστήμες του ανθρώπου.

   Όταν κάτι είναι ανοιχτό προς τα πράγματα, άρα ό,τι μαθητεύει στο χρόνο και στη φύση, ωριμάζει. Πώς να ωριμάσει, όμως, μια θέσφατη αλήθεια – θρησκευτική ή πολιτική – που τέθηκε άπαξ δια παντός και του λοιπού διεκδικεί ισχύ στον αιώνα τον άπαντα; Οι απολογητές των δογμάτων έχουν φυσικά έτοιμη την απάντηση: οσάκις η αλήθεια συλλαμβάνεται συνολικά, δεν έχει πλέον ανάγκη καμιά προσθήκη. Προς τι λοιπόν η έρευνα; Το δόγμα κυβερνά τους ανθρώπους, δεν έχει ανάγκη την αρωγή τους.

   Τις συνέπειες τις σπουδάσαμε καλά στο μάκρος αυτού του διάσημου αιώνα. Θεωρία αρχικά με ιδιοφυή επιχειρήματα, ο μαρξισμός, αφ’ ής στιγμής πήρε στα χέρια του την εξουσία και κατέστη πολιτικό δόγμα, διέρρηξε κάθε δεσμό με την πραγματικότητα. Δεν είχε πια νόημα η μελέτη των κοινωνιών, η εργατική τάξη, το παγκόσμιο εργατικό κίνημα – ο σοσιαλισμός περιχαρακώθηκε στα σύνορα μιας χώρας. Όσο για την έμφυτη ροπή κάθε θεωρίας να βελτιώνεται, ούτε λόγος να γίνεται. Οι αρχές του μαρξισμού-λενινισμού μετατράπηκαν σε εξ αποκαλύψεως αλήθειες και τα σφάλματά τους επανορθώθηκαν υπό μορφή στρατοπέδων συγκέντρωσης.

   Το ίδιο άλλωστε ίσχυσε και στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των εκάστοτε οπαδών. Μπροστά στο δίλημμα: τι αξίζει περισσότερο, η άποψή μου ή η μαρτυρία των πραγμάτων, η δογματική νοοτροπία έπαιρνε το μέρος της άποψης και αναιρούσε ελαφρά τη καρδία τα γεγονότα. Πάντα η πεποίθηση είναι πιο φιλική από τα πράγματα. Είχε άδικο μήπως ο Νίτσε όταν υποστήριζε ότι οι πεποιθήσεις κάθε λογής είναι παρωπίδες; Μπροστά στην πιο συντριπτική διάψευση των αρχών του, ο δογματικός βρίσκει πάντα τρόπους να αναδιπλωθεί στον εαυτό του και να αποφύγει την οχληρή συνάντηση με τα γεγονότα.

   Αν λάβουμε υπόψη μας ότι το δόγμα δεν είναι μονάχα η θρησκεία και η πολιτική, αλλά και η πίστη στο έθνος, στο αίμα και στο ίδιο το εγώ, θα καταλάβουμε γιατί οι πιο συγκλονιστικές μαρτυρίες περνούν συνήθως ασχολίαστες. Τίποτα δεν μεταπείθει τον άνθρωπο που είναι αποφασισμένος να μην ακούσει, να μη δει, να μη σκεφτεί.

   Θα πίστευε κανείς ότι σήμερα ζούμε μια μεγάλη σύγκρουση ανάμεσα στην επιστήμη και στο δόγμα. Στην πραγματικότητα, το αντίθετο συμβαίνει. Ενώ η τεχνική είναι ευρέως αποδεκτή, γιατί ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει τη δεσποτεία της, στο επίπεδο της προσωπικότητας τα δόγματα ανθοφορούν, ίσως για να αντισταθμίσουν την ατομική γύμνια. Αν οι κοινωνίες αναζητούν νέα εργαλεία, οι ψυχές καταφεύγουν σε πανάρχαια θέσφατα. Το αρχαϊκό, όταν δεν κινδυνεύει από τη διάψευση της προόδου, προσφέρει την αυταπάτη μιας πνευματικής αντοχής, η οποία με τη σειρά της πλάθει τον μύθο της άτρωτης εσωτερικότητας.