Από τα «Σημειωματάρια» του Αλμπέρ Καμί (1913 – 1960) (μτφ. Λήδα Παλλαντίου, εκδ. «Εξάντας», 1987) – μέρος γ’.

.............................................................

Αλμπέρ Καμί (1913 - 1960)

·         Από τα «Σημειωματάρια» του Αλμπέρ Καμί (1913 – 

1960)  (μτφ. Λήδα Παλλαντίου, εκδ. «Εξάντας», 

1987) – μέρος γ’.

            ΤΕΤΡΑΔΙΟ 4^ο

         ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1942 – ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1945

             ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

   Στο αρχαίο δράμα πληρώνει πάντοτε αυτός που έχει δίκιο, ο Προμηθέας, ο Οιδίποδας, ο Ορέστης κλπ. Αυτό άλλωστε δεν έχει σημασία. Έτσι κι αλλιώς, δίκαια ή άδικα, όλοι τους καταλήγουν στην κόλαση. Δεν υπάρχει ούτε ανταμοιβή ούτε τιμωρία. Μπροστά στα μάτια μας που σκιάζονται από αιώνες χριστιανικής διαστροφής, φαίνεται αδικαιολόγητος ο χαρακτήρας αυτών των δραμάτων – όπως και η συγκίνηση αυτών των παιχνιδιών.

   Πρέπει να αντιτάξει κανείς την «υπακοή» του Νίτσε και το ότι «ο μεγάλος κίνδυνος είναι να αφεθείς να σε κυριεύσει μια έμμονη ιδέα» (Gide). Ο Gide λέει επίσης, μιλώντας για τους απόκληρους: «Αφήστε τους την αιώνια ζωή ή δώστε τους την επανάσταση». Για το δοκίμιό μου γύρω από την επανάσταση: «Μη με βγάζετε από την αγαπημένη μου μικρή σπηλιά», λέει η Καταδικασμένη του Πουατιέ, που ζούσε μέσα στα σκατά.

       …ΜΑΡΤΙΟΣ

   Κ ραψωδία της Ιλιάδας. Αυτοί οι αρχηγοί, που τους κατατρέχει η αγρύπνια κι η αβάσταχτη ήττα, που γυρίζουν πίσω, περιφέρονται, αγαπιούνται, συνάζονται και θα επιχειρήσουν μια περιπέτεια, μια επιδρομή κατά του εχθρού για να «κάνουν κάτι».

   Τα άλογα του Πάτροκλου κλαίνε στη μάχη, ο αφέντης τους είναι νεκρός. Και (ραψωδία Σ) οι τρεις δυνατές κραυγές του Αχιλλέα, που ξαναγυρνά στη μάχη, στρατοπεδεύει στο αμυντικό χαράκωμα αστράφτοντας μέσα στην πανοπλία του αγριωπός. Και οι Τρώες υποχωρούν. Ραψωδία Ω. Η θλίψη του Αχιλλέα, που κλαίει μες στη νύχτα μετά τη νίκη. Και ο Πρίαμος: «Γιατί κατόρθωσα ό,τι κανείς πάνω στη γη δεν έχει κάνει μέχρι τώρα: να ζυγώσω με το στόμα μου τα χέρια του φονιά των παιδιών μου»*

   (Το Νέκταρ ήταν κόκκινο!)

*Σημείωση: «…εγώ δ’ ελεεινότερος περ, / έτλην δι’ οι’ ου πω τις επιχθόνιος βροτός άλλος, / ανδρός παιδοφόνοιο ποτί στόμα χειρ’ ορέγεσθαι» (Ιλιάδα, Ω, στ. 504-506)

   …Η σύγχρονη νοημοσύνη βρίσκεται σε πλήρη αποδιοργάνωση. Η γνώση έχει χαλαρώσει σε τέτοιο βαθμό, που ο κόσμος και το πνεύμα έχασαν κάθε στήριγμα. Είναι γεγονός ότι υποφέρουμε από μηδενισμό. Ωστόσο το πιο αξιοθαύμαστο είναι τα κηρύγματα περί «επιστροφών»*. Επιστροφή στο Μεσαίωνα, στην πρωτόγονη νοοτροπία, στη γη, στη θρησκεία, στο οπλοστάσιο των παλιών λύσεων. Για να προσδώσουμε σ’ αυτά τα βάλσαμα έναν ίσκιο αποτελεσματικότητας, θα έπρεπε να υποκριθούμε πως οι γνώσεις μας είναι πλέον ανυπόστατες – λες και δεν είχαμε μάθει τίποτα – δηλαδή, σε τελευταία ανάλυση, να προσποιηθούμε ότι σβήνουμε το ανεξίτηλο. Θα έπρεπε να διαγράψουμε με μια μονοκοντυλιά την εισφορά πολλών αιώνων και το αναμφισβήτητο απόκτημα ενός πνεύματος που, τελικά, (και αυτή είναι η τελευταία πρόοδος) αναπλάθει το χάος για δικό του όφελος. Αυτό είναι αδύνατο. Για να αποκαταστήσουμε τα πράγματα, πρέπει να έρθουμε σε κάποιο λογαριασμό με αυτή τη διαύγεια, αυτή τη διεισδυτικότητα. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το διαφωτισμό που δεχθήκαμε ξαφνικά γύρω από την εξορία μας. Η νοημοσύνη δε βρίσκεται σε αποδιοργάνωση επειδή η γνώση έχει ανατρέψει τον κόσμο, αλλά επειδή δεν μπορεί να αποδεχτεί αυτή την ανατροπή. Δεν είναι συνηθισμένη σ’ αυτή την «ιδέα».

   Ας συνηθίσει, και τότε η αποδιοργάνωση θα εκλείψει. Δε θα απομείνει παρά η ανατροπή και η σαφής γνώση που έχει γι’ αυτήν το πνεύμα. Ένας ολόκληρος πολιτισμός πρέπει να αναθεωρηθεί.

*Σημείωση: Υπαινιγμός στους λόγους και στα κείμενα της εποχής του Πεταίν

        …ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΤΟΥ ‘42

…Ποια στιγμή η ζωή μεταλλάζει σε πεπρωμένο; Την ώρα του θανάτου; Τότε όμως γίνεται πεπρωμένο για τους άλλους, για την ιστορία ή για την οικογένεια του νεκρού. Μέσω της συνείδησης; Τότε όμως το πνεύμα δημιουργεί ως πεπρωμένο του μια εικόνα ζωής, εισάγοντας μια συνέπεια εκεί όπου δεν υπάρχει. Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για ψευδαίσθηση. Συμπέρασμα(;): μήπως δεν υπάρχει πεπρωμένο;

   …Όλη η τέχνη του Κάφκα συνίσταται στο ότι υποχρεώνει τον αναγνώστη να τον ξαναδιαβάσει. Οι λύσεις του – η απουσία λύσεων – προτείνουν εξηγήσεις που ωστόσο δεν εμφανίζονται ξεκάθαρα, ενώ απαιτούν μια δεύτερη ανάγνωση της ιστορίας, υπό νέο πρίσμα, για να εμφανιστούν θεμελιωμένες. Κάποτε υπάρχει μια διπλή ή τριπλή δυνατότητα ερμηνείας, από όπου αναφύεται η αναγκαιότητα δύο ή τριών αναγνώσεων. Άδικα όμως θα επιχειρούσε κανείς να ερμηνεύσει όλες τις λεπτομέρειες στον Κάφκα. Ένα σύμβολο βρίσκεται πάντοτε στη γενικότητα και ο καλλιτέχνης του δίνει μια ερμηνεία με αδρές γραμμές. Δεν υπάρχει το «κατά λέξιν». Μόνο η κίνηση αποκαθίσταται. Όσο για τα υπόλοιπα,  πρέπει κανείς να υπολογίσει και το μερίδιο της τύχης, μεγάλο σε κάθε δημιουργό.

   …Η αρρώστια είναι ένα μοναστήρι που έχει τον κανόνα, την άσκηση, τις σιωπές και τις εμπνεύσεις του.

   …Ανάπτυξη του παράλογου:

   1)αν η θεμελιώδης μέριμνα είναι η ανάγκη της ενότητας·

   2) αν ο κόσμος (ή ο Θεός) δεν μπορούν να την ικανοποιήσουν

   Εναπόκειται στον άνθρωπο να κατασκευάσει μια ενότητα για τον εαυτό του, είτε αποστρεφόμενος τον κόσμο είτε μέσα στον κόσμο. Έτσι αποκαθίσταται μια ηθική και μια άσκηση που απομένει να προσδιοριστούν.

   Το να ζει κανείς με τα πάθη του σημαίνει να ζει και με τους πόνους του – αντίβαρο, διορθωτικό, ισορροπία και πληρωμή. Όταν ένας άνθρωπος έχει μάθει – και όχι πάνω στο χαρτί – να μένει μόνος με την οικειότητα του πόνου του, να υπερπηδά τον πόθο της φυγής, την ψευδαίσθηση ότι άλλοι μπορούν να τα «συμμερίζονται», τότε του μένουν λίγα πράγματα να μάθει.

   Ας υποθέσουμε ένα στοχαστή που, αφού δημοσίευσε ορισμένα έργα, δηλώνει σ’ ένα καινούργιο του βιβλίο: «Πήρα μέχρι τώρα κακό δρόμο. Θα ξαναρχίσω τα πάντα. Τώρα σκέφτομαι πως είχα άδικο»· κανείς πια δε θα τον αντιμετώπιζε με σοβαρότητα. Κι όμως, τότε θα έδινε την απόδειξη ότι είναι άξιος για τη σκέψη.

   …Ερώτημα που τίθεται: Αγαπάτε τις ιδέες – με πάθος, με το αίμα σας; Μένετε ξάγρυπνος για κάποια ιδέα; Νιώθετε πως θα παίζατε τη ζωή σας γι’ αυτήν; Πόσοι στοχαστές θα έκαναν πίσω!

       15 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1943

   Αυτό που φωτίζει τον κόσμο και τον κάνει υποφερτό είναι το συναίσθημα που έχουμε για τους δεσμούς μας μαζί του – και ειδικότερα γι’ αυτό που μας ενώνει με τα όντα. Οι σχέσεις μας με τα όντα μας βοηθούν πάντοτε να συνεχίζουμε την πορεία μας, γιατί προϋποθέτουν πάντοτε εξελίξεις, ένα μέλλον – και επειδή ζούμε σαν να ήταν μοναδικό μας έργο ακριβώς το να σχετιζόμαστε με τα όντα. Τη μέρα όμως που αποκτούμε συνείδηση ότι αυτό δεν είναι το μοναδικό μας έργο, που προπάντων καταλαβαίνουμε ότι μόνο η θέλησή μας κρατάει τα όντα δεμένα με μας – σταματήστε να γράφετε ή να μιλάτε, απομονωθείτε και θα τα δείτε να λιώνουν γύρω σας - , ότι οι περισσότεροι έχουμε στην πραγματικότητα στραμμένα τα νώτα (όχι από μοχθηρία αλλά από αδιαφορία) και οι υπόλοιποι διατηρούμε πάντοτε τη δυνατότητα να ενδιαφερθούμε για κάτι άλλο· όταν κατ’ αυτόν τον τρόπο φανταζόμαστε οτιδήποτε αστάθμητο ή οποιοδήποτε παιχνίδι συγκυριών να εισάγεται σ’ αυτό που αποκαλούμε έρωτα ή φιλία, τότε ο κόσμος επιστρέφει στο σκοτάδι του κι εμείς σ’ εκείνη τη μεγάλη παγωνιά, από όπου μας ανέσυρε για μια στιγμή η ανθρώπινη τρυφερότητα.

  

       10 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1943

   Το Saint-Etienne και το προάστιό του. Ένα παρόμοιο θέαμα αποτελεί την καταδίκη του πολιτισμού που το έκανε να γεννηθεί. Ένας κόσμος όπου δεν υπάρχει πλέον θέση για το ον, για τη χαρά, για την ενεργό διασκέδαση, είναι ένας κόσμος που πρέπει να πεθάνει. Κανένας λαός δεν μπορεί να ζήσει μακριά από την ομορφιά. Μπορεί απλώς να επιβιώσει για λίγο. Και αυτή η Ευρώπη, που προσφέρει εδώ ένα από τα πιο σταθερά της πρόσωπα, απομακρύνεται συνεχώς από την ομορφιά. Γι’ αυτό συσπάται και γι’ αυτό θα πεθάνει, αν ειρήνη γι’ αυτήν  δεν σημαίνει επιστροφή στην ομορφιά και απόδοση στον έρωτα της θέσης που του ανήκει.

   …Αυτό που δημιουργεί την τραγωδία είναι ότι κάθε μία από τις δυνάμεις που αντιτάσσονται μέσα της είναι εξίσου νόμιμη κι έχει δικαίωμα να ζήσει. Αυτό είναι και το αδύνατο σημείο της: θέτει σε λειτουργία δυνάμεις αθέμιτες. Αυτό είναι και το ισχυρό της σημείο: νομιμοποιεί τα πάντα.

       …15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1943

      Η τέχνη έχει τις κινήσεις της αιδούς. Δεν μπορεί να πει άμεσα τα πράγματα.

   …Η μεγαλύτερη οικονομία που μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει στην τάξη της σκέψης είναι να αποδεχτεί το ακατανόητο του κόσμου – και να ασχοληθεί με τον άνθρωπο.

   …Το να θέτει κανείς το θέμα του παράλογου κόσμου ισοδυναμεί με το να ρωτάει: «πρέπει άραγε να αποδεχτούμε την απελπισία, χωρίς να κάνουμε τίποτα;» Υποθέτω ότι κανένας έντιμος άνθρωπος δεν μπορεί να απαντήσει καταφατικά.

   …Παράλογος χαρακτήρας της θυσίας: ο τύπος που πεθαίνει για κάτι που δε θα δει.

   …Ο τρομερός και ακόρεστος εγωισμός των καλλιτεχνών.

   Δεν μπορεί κανείς να διατηρεί έναν έρωτα παρά μόνο για αιτίες ξένες προς τον έρωτα. Αιτίες, λόγου χάρη, ηθικές.

       …ΚΥΡΙΑΚΗ 24 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1944. ΓΡΑΜΜΑ

   Μυθιστόρημα. «Νύχτα ομολογιών, δακρύων και φιλιών. Κρεβάτι μουσκεμένο από δάκρυα, ιδρώτα, έρωτα. Στην κορυφή όλων των διχασμών».

   Μυθιστόρημα. Ένα πλάσμα ωραίο. Που κάνει να συγχωρούνται τα πάντα.

   …Δεν υπάρχει ελευθερία για τον άνθρωπο εφόσον δεν έχει ξεπεράσει το φόβο του θανάτου. Όχι όμως με την αυτοκτονία. Για να τον ξεπεράσει  δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί σ’ αυτόν. Πρέπει να μπορεί να πεθαίνει αντιμετωπίζοντάς τον, δίχως πίκρα.

   …Η φήμη. Σας δίνεται από μετριότητες και τη μοιράζεστε με μετριότητες ή τιποτένιους.

   …Η καρδιά που γερνά. Να έχεις αγαπήσει και να μην έχει σωθεί τίποτα!

       30 ΙΟΥΛΙΟΥ ‘45

   Στα τριάντα του, ένας άνθρωπος θα έπρεπε να είναι κύριος του εαυτού του, να ξέρει ακριβώς τα ελαττώματα και τα προσόντα του, να γνωρίζει τα όριά του, να προβλέπει τις στιγμές αδυναμίας του – να είναι αυτό που είναι. Και προπάντων να το αποδέχεται. Μπαίνουμε στα θετικά. Πρέπει να κάνουμε τα πάντα και να απαρνιόμαστε τα πάντα. Να στεριώνουμε στη φυσικότητα αλλά με το προσωπείο μας. Γνώρισα πολλά πράγματα ώστε να μπορώ να τα αρνηθώ σχεδόν όλα. Απομένει μια τεράστια προσπάθεια, καθημερινή, επίμονη. Η προσπάθεια του μυστικού, δίχως ελπίδα, δίχως πικρία. Δεν πρέπει να αρνούμαι τίποτα, εφόσον όλα μπορεί να επικυρωθούν. Πρέπει να είμαι ανώτερος από το διχασμό.