"Σκέψεις με αφορμή το αρχαίο Δράμα στην Επίδαυρο, 2016" γράφει ο Λέανδρος Πολενάκης ("ΑΥΓΗ", 4/9/2016)

............................................................

Σκέψεις με αφορμή το αρχαίο Δράμα στην Επίδαυρο, 2016 

από τον "Οιδίποδα Τύραννο" της συνεργασίας του Θεάτρου Βαχτάνγκοφ με το Εθνικό Θέατρο

 γράφει ο Λέανδρος Πολενάκης ("ΑΥΓΗ", 4/9/2016)

Επτά παραγωγές αρχαίου δράματος (δύο του Εθνικού συν μια συμπαραγωγή με το Βαχτάνγκωφ, μία του ΚΘΒΕ μία της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, δύο του ελευθέρου θεάτρου) θα μπορούσε ίσως να αποτελούν ένα «σκορ» ικανοποιητικό για όσους αρέσκονται στους αριθμούς. Είναι έτσι όμως;

Έγραψα αναλυτικά για κάθε μια στα κριτικά σημειώματα της Τρίτης. Κοινό χαρακτηριστικό τους η «χαρτοκοπτική» των κειμένων, η απαξίωση (επιεικής χαρακτηρισμός) του χορού, το αμήχανο των εξαγγελτικών ρήσεων, οι αδούλευτες υποκριτικές, μια γενική διάθεση «ξεπετάγματος». Με εξαίρεση, κάπως, την παράσταση του «Οιδίποδα Τυράννου» από Εθνικό - Βαχτάνγκωφ. Για περισσότερα, παραπέμπω στις οικείες κριτικές μου. Εδώ απλώς θα διατυπώσω, με αφορμή το Φεστιβάλ Επιδαύρου, κάποιες γενικές παρατηρήσεις για τη σκηνική απόδοση, σήμερα, της τραγωδίας.

Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από τα καλλιτεχνικά μας, και το όνομά του είναι «μοντέρνο». Το κίνημα του «μοντερνισμού» πέρασε πάνω από όλη την υπόλοιπη Ευρώπη, έβρεξε και έφυγε, πολλές δεκαετίες πριν. Αλλά στον δικό μας έρημο τόπο βρέχει ακόμα «μοντερνισμούς». Για κάποιους εντόπιους ρέκτες, το «μοντέρνο» είναι συνώνυμο του ιερού. Αν δεν το προσκυνήσεις, δεν «φτουράς». Αν δεν «εκμοντερνίσεις» τα κείμενα, δεν θεωρείσαι “must” και σε «κάνουν πέρα». Τι είναι, όμως, μοντέρνο και τι όχι;

Ας ανατρέξουμε στην πρόσφατη φιλολογική μας ιστορία για να δούμε τι, περίπου, «παίζει». Ποιοι διαμεσολάβησαν στην Ελλάδα το «μοντέρνο», ποιοι το «μεταμοντέρνο»; Ποιοι πλαστογράφησαν τον θεωρητικό της «δημιουργικής αποδόμησης» Ντεριντά τάχα ότι αποδομεί το νόημα; Πουθενά δεν λέει στα βιβλία του κάτι τέτοιο. Βασική ιδέα του, ότι δεν υπάρχει ένα αποκλειστικά κεντρικό σημείο από το οποίο πρέπει να ξεκινάμε την «ανάγνωση» των μεγάλων κειμένων. Ότι όλα τα περιφερειακά κειμενικά σημεία είναι εν δυνάμει κεντρικά.

Αυτή είναι η «δημιουργική αποδόμηση» που έχει στόχο να φθάσουμε από έναν άλλο δρόμο στον άτμητο, καθαρό νοηματικό πυρήνα. Όχι να κόβουμε και να ράβουμε τα μεγάλα κείμενα όπως κάθε φορά μας έρχεται, κάτι που έχει γίνει στην Ελλάδα συρμός και μόδα. Η αποδόμηση αφορά τον τρόπο σκέψης μας, ώστε να απαλλαγούμε από κατεστημένες αντιλήψεις. Δεν αναφέρεται στα κείμενα. Δε μας προτρέπει να τα διαλύουμε, να τα κάνουμε «φύλλο και φτερό», όπως έγινε αντιληπτό από τους εγχώριους επίδοξους «αποδομητές».

Και δεν έχει σχέση με το συμβατικά λεγόμενο «μοντέρνο» ή το ανεστραμμένο του είδωλο, το «μεταμοντέρνο». Αληθινά μοντέρνα και συνάμα μεταμοντέρνα είναι η ίδια η αρχαία τραγική ποίηση, με την ασύλληπτη κειμενική της πυκνότητα, όπου κάθε σημείο συνδέεται άρρηκτα με όλα τα άλλα και όπου δεν μπορείς να προσθέσεις ούτε να αφαιρέσεις κάτι χωρίς να κινδυνεύει το όλο οικοδόμημα...

«Η 'Ορέστεια' βρίσκεται πολύ πιο εμπρός τόσο από την εποχή της όσο και από τη δική μας» γράφει ο Δημήτρης Δημητριάδης. «Αποδομητική» της κατεστημένης σκέψης, δηλαδή ουσιωδώς «μοντέρνα», υπήρξε στον καιρό της (1850) η άποψη του «συντηρητικού», κατά τα άλλα, Δημητρίου Βερναρδάκη για την αριστοτελική «κάθαρση»: ότι δεν αφορά τον θεατή αλλά, στο ίδιο το έργο. Την οποία επανέφερε βελτιωμένη μετά από έναν αιώνα ως «μοντέρνα» ο προοδευτικός Αμερικανός Τζέραλντ Ελζ χωρίς να γνωρίζει τη μελέτη του προκατόχου του. Θεωρείται ακόμη εν γένει «αιρετική», παρότι λύνει, αν την ακολουθήσουμε, μια σειρά θεωρητικών και πρακτικών προβλημάτων.

Βάζει τα πράγματα στη θέση τους το αγγλόφωνο σπουδαίο βιβλίο της Ελληνίδας καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου Όλγας Ταξίδου (και μέλος του Δ.Σ. του Ελληνικού Φεστιβάλ) «Τραγωδία μοντερνισμός και πένθος», αμετάφραστο στα ελληνικά. Διαβάστε το, όσοι παροικούντες. Ή, έστω, συμβουλευθείτε τη συγγραφέα. Θα πληροφορηθείτε ότι το θεμέλιο της Τραγωδίας είναι μία πρωτογενής τραγική μίμηση πράξης... Όχι, όπως έχει καταλήξει να θεωρείται λόγω παρανάγνωσης του Αριστοτέλη, μια δευτερογενής μίμηση τραγικής πράξη. Η διαφορά των δύο είναι, βέβαια, αβυσσαλέα... Ιδού μια ακόμη λαμπρή αποδομητική σκέψη... Εδώ κλείνω τον απολογισμό και αναρωτιέμαι πότε θα σταματήσει ο θλιβερός κατήφορος του θεσμού των Επιδαυρίων. Η τωρινή διοίκηση έχει, πράγματι, το ελαφρυντικό ότι δεν προλάβαινε. Περιμένουμε τα προσεχή δείγματα εργασίας.