"Πώς η ηθική παρακμή του Σύριζα γίνεται υπαρξιακό δράμα της Αριστεράς" Μια ενδιαφέρουσα κριτική του βιβλίου της Έλενα Σίχαν «Tο Κύμα του Συριζα: Ανάβαση και Συντριβή με την Ελληνική Αριστερά» LIFOTEAM 20.6.2019

.............................................................

Πώς η ηθική παρακμή του Σύριζα γίνεται υπαρξιακό δράμα της Αριστεράς

Μια ενδιαφέρουσα κριτική του βιβλίου της Έλενα Σίχαν «Tο Κύμα του Συριζα: Ανάβαση και Συντριβή με την Ελληνική Αριστερά», μεταφρασμένο από το Μarx & Philosophy για τo LIFO.gr

LIFOTEAM 20.6.2019

Η γεννημένη το 1944, Helena Sheehan είναι πολιτική ακτιβίστρια, ιστορικός και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Δουβλίνου καθώς επίσης και συγγραφέας επιστημών επικοινωνίας, πολιτικής και φιλοσοφίας. Όπως αναφέρει η ίδια στην εισαγωγή του βιβλίου της, «Tο Κύμα του Σύριζα: Ανάβαση και Συντριβή με την Ελληνική Αριστερά» , (Monthly Review Press, Nέα Υόρκη, 2017), η συγγραφέας θέλησε να γράψει ένα βιβλίο που θα επικεντρώνεται «στο λιγότερο γνωστό μέρος της ιστορίας αλλά και στο πιο θλιβερό τμήμα μιας θλιβερής ιστορίας». Η ενδιαφέρουσα κριτική του βιβλίου από τον Attila Antal, λέκτορα Πολιτικής Επιστήμης στην Νομική Σχολή του στο Πανεπιστημίου Eötvös Loránd, δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2019 στο Μarx & Philosophy και μεταφράζεται εδώ για το LIFO.gr από τον Νίκο Μιχαλόπουλο.

«Τόσοι πολλοί ήθελαν να πιστέψουν ότι η αριστερά θα μπορούσε να κερδίσει, ότι η αριστερα θα μπορούσε να κυβερνήσει» σελ.107-8

Το βιβλίο της φιλόσοφου Helena Sheehan ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό την τυπική δομή της ελληνικής τραγωδίας. Η Sheehan αναλύει τα πέντε βασικά χρόνια (από το 2012 έως το 2016) και τα πρόσωπα του Σύριζα από την εποχή που ήταν ένα αντι-ηγεμονικό κίνημα που έδειχνε ότι εντέλει προετοιμάζεται να κατακτήσει την εξουσία και να δώσει φωνή σε μια θυμωμένη κοινωνία. Παρουσιάζει έπειτα το ενθουσιώδες, αλλά από θέση αουτσάιντερ, κυβερνών κόμμα να χάνει τον αγώνα ζωής και θανάτου εναντίον της νεοφιλελεύθερης ευρωπαϊκής τρόικας και να καταλήγει σε ένα αγωνιώδες αριστερό κόμμα που τελικά πήγε δεξιά, συντρίβοντας την άνοδο και τις ελπίδες της ριζοσπαστικής αριστεράς.

Η συμπάθειά μας όπως συνήθως είναι με τον «τραγικό ήρωα» (όπως ο Δαβίδ ή ο Σίσυφος), ωστόσο, η ηθική συνθηκολόγηση του Σύριζα είναι μια πραγματικότητα και έχει αρκετές καταστροφικές κοινωνικές συνέπειες.

Η ενοχλητική αλήθεια είναι ότι o πραγματικά «τραγικός ήρωας» σε αυτό το βιβλίο δεν είναι κατά κύριο λόγο ο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά η ίδια η συγγραφέας και κάθε αριστερός και αριστερή που εμπιστεύθηκε απεγνωσμένα και άντεξε μέχρι το τέλος συμπεριλαμβανομένου και της «διεθνής αριστεράς [και] πολλών ακόμη ανθρώπων που προσέβλεπαν στην Ελλάδα για πρωτοπορία» (σελ.185).

Με αυτή την έννοια, αυτό το βιβλίο είναι ένα πολύ προσωπικό ημερολόγιο και μία ανάλυση για το πώς «το πνεύμα της αριστεράς» (σελ. 126) στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο διαλύθηκε.

Στον πυρήνα του, το βιβλίο της Sheehan πραγματεύεται τον ηθικό αγώνα με τη γνωστική δυσαρέσκεια που προκάλεσε ο Σύριζα, ο οποίος ήταν «ένας ορίζοντας ελπίδας» (σελ.185). Η Sheehan το καταγράφει πολύ προσεκτικά όταν περιγράφει την κατάσταση μετά το δημοψήφισμα του 2015.

Η ιμπεριαλιστική παρέμβαση που είχαν σχεδιάσει οι πιστωτές και η τρόικα είχε απορριφθεί από τον ελληνικό λαό, ενώ την ίδια στιγμή ο Τσίπρας έκανε μια συμφωνία και πρόδωσε τη βούληση του λαού. Η Sheehan μας δίνει μια γεύση από την βαθιά εσωτερική της πάλη όταν δηλώνει, «δεν θα μπορούσα να υπερασπιστώ την πρότασή τους, αλλά υποστήριξα τότε ότι ήταν θέμα ήττας και όχι προδοσίας» (σελ. 123).

Ενώ το «Κύμα Σύριζα» μπορεί να θεωρηθεί ως ένα είδος έργου θεραπευτικής γραφής, το οποίο κατανοώ και εκτιμώ πλήρως, εγείρει όμως επίσης σημαντικές θεωρητικές και πρακτικές πτυχές και θέματα σε σχέση με τη σύγχρονη αριστερά. Πρώτα απ' όλα, εξετάζει την ημερήσια διάταξη και την ατζέντα της νεοφιλελεύθερης ΕΕ και της Ευρωζώνης ως ένα από τα πιο δύσκολα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή αριστερά.

Το εξώφυλλο του βιβλίου

Η Sheehan υποστηρίζει σύμφωνα με την αναγκαστική συμφωνία: «Κανείς μετά από αυτό δεν μπόρεσε να δει την ΕΕ με τον ίδιο τρόπο, όπως πριν. Για τόσο πολύ καιρό, είχε αποκρύψει τα βαρβαρότερα ταξικά της συμφέροντα, πίσω από μια μάσκα φιλελεύθερου τεχνοκρατικού λόγου και φαινομενικά ήπιας νομιμότητας»( σελ.123).

Το φαινόμενο αυτό, το οποίο μπορούμε να ονομάσουμε αυταρχικό νεοφιλελευθερισμό της ΕΕ, έχει συζητηθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια στην κριτική βιβλιογραφία. Ο Peter Bloom το κατονομάζει ως την «παράδοση του πολιτικού αυταρχισμού» (Bloom, 2015) από τη Γερμανία, ενώ ο Wolfgang Streeck υποστηρίζει ακόμη πιο έντονα ότι: «Οι διεθνείς σχέσεις που ενσωματώνονται στην κατάσταση ενοποίησης της ΟΝΕ είναι εξαιρετικά ασύμμετρες. Οι οικονομικά αδύναμες χώρες, ενώ έχουν την πλειοψηφία, αντιμετωπίζουν έναν μικρό αριθμό οικονομικά ισχυρών χωρών, οι οποίες βρίσκονται σε θέση να τα κατευθύνουν αποτελεσματικά [...] Η Γερμανία [...] κυβερνά την ΟΝΕ ως γερμανική οικονομική αυτοκρατορία »(Streeck 2016: 131).

Αυτές οι σκέψεις είναι παρόμοιες με τις παραδοχές που ανέπτυξαν αριστεροί σε όλη την Ευρώπη, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι «το ευρώ είχε γίνει το εργαλείο της ολιγαρχικής κυριαρχίας, που απαιτεί να αποσπαστεί η Ευρώπη από τις υφιστάμενες (ΣτΜ: υπογεγραμμένες) Συνθήκες» (σελ.200).

Ως εκ τούτου, η Sheehan αμφισβητεί τη δημοκρατία στην Ευρωζώνη και στην ίδια την ΕΕ, καθώς η ΕΕ ορίζεται και περιορίζεται από την «ηγεμονία του δόγματος δεν υπάρχει εναλλακτική» (TINA) (σελ 129). Το καθήκον της αριστεράς επίσης είναι να αγωνιστεί όχι μόνο εναντίον της ΕΕ ή της ΟΝΕ (σελ 189), αλλά και κατά του καπιταλισμού. Και αυτό επειδή είναι δύσκολο να νικήσουμε τη λιτότητα, την αλλοτρίωση, την μαζική αποξένωση, τον θυμό για το παγκόσμιο σύστημα μέσα στο σημερινό καπιταλιστικό πλαίσιο της υπάρχουσας νομισματικής ένωσης (σελ 190).

Για την Sheehan και άλλους (συμπεριλαμβανομένου και εμού), ο Σύριζα προσέφερε «ελπίδα για την αριστερά» και μια ευκαιρία για μια δημοκρατική αντι-καπιταλιστική ατζέντα. Η συγγραφέας αποκαλύπτει ότι η ήττα που προκάλεσε ο Συρίζα είναι τόσο σημαντική, διότι αποτελεί επιβεβαίωση της νεοφιλελεύθερης ΤΙΝΑ και εγείρει το δίλημμα «αν μπορεί να υπάρχει μια αριστερή κυβέρνηση μέσα στην Ευρωζώνη ή στον παγκόσμιο καπιταλισμό» (σελ. 185). Με άλλα λόγια, αυτό το βιβλίο δίνει έμφαση στη σημαντικότερη πρόκληση του σύγχρονου αριστερού: πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την αριστερή μας ουτοπία στο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό της εποχής μας;

Η συμπάθειά μας όπως συνήθως είναι με τον «τραγικό ήρωα» (όπως ο Δαβίδ ή ο Σίσυφος), ωστόσο, η ηθική συνθηκολόγηση του Σύριζα είναι μια πραγματικότητα και έχει αρκετές καταστροφικές κοινωνικές συνέπειες.

H πάλη με αυτή την αντίφαση έχει επηρεάσει σημαντικά τις σκέψεις της Sheehan. Στο πλαίσιο διάκρισης που η ίδια τοποθετεί ως από την «εκστρατεία με ποίηση» έναντι της «διακυβέρνησης με πρόζα» (σελ. 113), περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο ο Αριστείδης Μπαλτάς, ο υπουργός Παιδείας μεταξύ 2015-2016, προσπάθησε να δικαιολογήσει τη συμφωνία και ανέλυσε την ένταση μεταξύ της «ηθικής της πεποίθησης» και της «ηθικής της δυνατότητας και της ευθύνης » (σελ. 127). Η συγγραφέας ρωτάει, αν είναι αριστερή πολιτική στον 21ο αιώνα να αγωνιζόμαστε για τις ιδέες και την ουτοπίας μας. Ή, όπως ισχυρίστηκε ο Μπαλτάς, αν είναι απαραίτητο «να θυσιάσουμε τις αρχές μας για χάρη της χώρας» (σελ. 127).

Το βιβλίο μπορεί να θεωρηθεί ως μια μαρξιστική δήλωση για τον σοσιαλισμό, η οποία ταυτόχρονα επιδιώκει να ενσωματώσει τα νέα κινήματα και τις υποθέσεις της αριστεράς. Ισχυρίζεται, ότι η «υποχώρηση από την ταξική ανάλυση [...] είναι υποχώρηση από την πραγματικότητα, δεν υπάρχει αταξικοί άνθρωποι, αταξικός λαός, δεν υπάρχει πραγματική δημοκρατία στην ταξική κοινωνία» (133).

Με τον τρόπο αυτό, η Sheehan δείχνει συμπάθεια προς τις μετα-μαρξιστικές τάσεις, που έχουν απηυδήσει με τη στρατηγική των αριστερών κομμάτων να συμμετέχουν στις πολυκομματικές εκλογές (135). Αντικατοπτρίζοντας την κυριότερη κοινή άποψη μεταξύ της μαρξιστικής και μεταμαρξιστικής αριστεράς, της κριτικής της πολιτικής εξουσίας, υποστηρίζει πειστικά ότι πρόκειται για «διακυβέρνηση- όχι εξουσία» (228).

Για την Sheehan, αυτό που είναι απαραίτητο για τη σύγχρονη αριστερά είναι κάτι πολύ περισσότερο από την κινητοποίηση του εκλογικού χώρου, αφού οι δημόσιοι θεσμοί κυριαρχούνται από καπιταλιστικά και προσωπικά συμφέροντα. Μια ανάλυση που μιλάει για τις περιπτώσεις των Σύριζα, Podemos, Corbin και Sanders και η σημασία τους για την προώθηση μιας συνολικής κριτικής του κεφαλαίου πρέπει να επεξεργαστεί και να προωθηθεί «για να πείσει τις ολοένα και πιο δυσαρεστημένες μάζες» (228). Εκτός από αυτά τα ιδεολογικά και αντικαπιταλιστικά ζητήματα, μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι η Sheehan έδωσε έμφαση στην αμφιλεγόμενη σχέση μεταξύ των αριστερών πολιτικών διανοουμένων και της πολιτικής αριστεράς. Πρέπει να πούμε ότι αυτή η προβληματική υπόθεση είναι ένα από τα αποφασιστικά μοτίβα του βιβλίου μαζί με τις σύγχρονες αριστερές διεργασίες.

Ο ρόλος των οργανικών διανοουμένων έχει αλλάξει από τον 20ό αιώνα και αυτό μπορεί να δικαιολογηθεί και από την περίπτωση του Σύριζα, ο οποίος αποτελεί μία σύνθεση της παλιάς και της νέας αριστεράς (21). Η Sheehan προτείνει πολύ προσεκτικά ότι η γενιά της (του '68) ήταν νεαρή όταν αρκετές ευκαιρίες άρχισαν να ανοίγονται για την αριστερά.

Εν αντιθέσει, η νέα γενιά μέσα στη σύγχρονη αριστερά έχει αντιμετωπίσει πολλές πρωτοφανείς προκλήσεις καθώς «όλα φαίνονταν κλειστά. Ήταν η απώλεια των ονείρων που τους οδήγησε στην εξέγερση (ενώ για την γενιά μου ήταν τα όνειρα), αλλά και μια συνήθεια της ήττας - αν και μερικοί από αυτούς [...] εξακολουθούσαν να δουλεύουν απίστευτα σκληρά για να πραγματοποιήσουν αυτά τα όνειρα στις νέες συνθήκες »(36).

Από την κατάρρευση του διπολικού μοντέλου παγκόσμιας τάξης Ανατολής-Δύσης, δεν έχει ακόμη προκύψει μια νέα ευκαιρία για την υλοποίηση του σοσιαλισμού. Παρ 'όλα αυτά, μετά την νεοφιλελευθεροποίηση της σοσιαλδημοκρατίας, η άνοδος νέων αριστερών κινημάτων και κομμάτων προσέφερε μια αντικαπιταλιστική εναλλακτική πρόταση».

Μια σημαντική αλλαγή συνέβη σε συνδυασμό με αυτούς τους φορείς, η νέα γενιά οργανικών διανοουμένων επιχείρησε να δημιουργήσει αντι-ηγεμονικά πρότζεκτς βασισμένα στην κοινωνική και κριτική θεωρία. Ακολουθώντας τον συλλογισμό της Sheehan, οι Agustín και Briziarelli, ανέφεραν το 2018 ότι οι Σύριζα και Podemos μπορούν να θεωρηθούν ως πολιτικές πραγματοποιήσεις ριζοσπαστικών διανοητικών πρότζεκτς και πρόδρομοι ενός νέου πολιτικού κύκλου. Οι διεθνείς αριστεροί διανοούμενοι (Leo Panitch, Chantal Mouffe, Etienne Balibar, Paul Mason και Slavoj Žižek) υποστήριξαν αυτές τις ριζοσπαστικές διεργασίες σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι οποίες μπορεί να θεωρηθούν ως υπέρβαση της κοινωνικής δημοκρατίας.

Όπως μας διδάσκει η Sheehan, η ηθική κατάρρευση του Σύριζα δεν είναι μόνο πολιτική, αλλά αποτελεί και μια πνευματική κατάρρευση της ριζοσπαστικής γενιάς εν όψει του σημερινού κινδύνου του αυταρχικού δεξιού λαϊκισμού.

ΠΗΓΕΣ

Agustín, Óscar García and Briziarelli, Marco (eds) 2018 Podemos and the New Political Cycle: Left-Wing Populism and Anti-Establishment Politics London: Palgrave Macmillan

Bloom, Peter 2015 Authoritarian capitalism in modern times: when economic discipline really means political disciplining Open Democracy https://www.opendemocracy.net/en/can-europe-make-it/authoritarian-capitalism-in-modern-times-when-economic-discipline-rea/

Streeck, Wolfgang 2016 How Will Capitalism End? Essays on a Failing System London: Verso Πηγή: www.lifo.gr