Χάρης Αθανασιάδης: Το μετέωρο βήμα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και η ελληνική κοινωνία (http://www.avgi.gr, 1.6.2019)

...............................................................

Χάρης Αθανασιάδης: Το μετέωρο βήμα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και η ελληνική κοινωνία

http://www.avgi.gr, 1.6.2019

Ο ιστορικός Χάρης Αθανασιάδης απαντά στο ερώτημα "τι θα γράψει η Ιστορία για την τελευταία πενταετία στη χώρα;" σε συνέντευξη του Στο Κόκκινο

Τι θα γράψει η Ιστορία για την τελευταία πενταετία στη χώρα; Ο ιστορικός Χάρης Αθανασιάδης, καθηγητής του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, απαντά στο Κόκκινο και τη Ντίνα Μπατζιά, εντοπίζοντας τα ερωτήματα, τα στοιχεία και τα διαβυβεύματα που θα απασχολήσουν τον ιστορικό του μέλλοντος.

«Κάθε Ιστορία γράφεται ως απάντηση σε ερωτήματα. Το τι ερωτήματα θα θέσει ένας ιστορικός του μέλλοντος για την τελευταία 5ετία είναι ένα ζήτημα που σχετίζεται όχι μόνο με το ότι συνέβη στην εποχή μας, αλλά και με το τι διακυβεύματα θα υπάρχουν στην δική του εποχή. Δηλ. κάποια ερωτήματα δεν μπορούμε καν να τα φανταστούμε γιατί σχετίζονται με τη δική του εποχή, κάποια άλλα όμως μπορούμε να τα υποθέσουμε, αυτά που μας επιτρέπει ο ορίζοντας της δικής μας εποχής.

Αδύνατη διαπραγμάτευση

Ένα παράδειγμα: είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα θέσει το ερώτημα αν και κατά πόσο είχε νόημα η συγκρουσιακή τακτική της πρώτης περιόδου, το πρώτου εξαμήνου μέχρι το δημοψήφισμα, αν δηλαδή και κατά πόσο είχε ελπίδες η επιτυχία της. Καθώς ο ιστορικός του μέλλοντος θα έχει στη διάθεσή του περισσότερα στοιχεία από όσα έχουμε εμείς, διότι θα δοθούν στη δημοσιότητα αρχεία, συνομιλίες, θα μιλήσουν αναδρομικά οι πρωταγωνιστές και θα είναι σε θέση να απαντήσει πιο έγκυρα από όσο εμείς. Όμως εκτιμώ πιθανολογώ ότι θα κατέληγε σε μία διαπίστωση πως επρόκειτο μάλλον για μία αδύνατη διαπραγμάτευση, υπό την έννοια ότι οι πιθανότητες επιτυχίας της ήταν ελάχιστες, σχεδόν ανύπαρκτες.

Καθώς ο ιστορικός του μέλλοντος θα προσπαθούσε να αφουγκραστεί τη βουή του δικού μας κόσμου, θα έβλεπε υποθέτω τον βαθύτερο λόγο για τον οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ επέλεξε αυτή την τακτική. Εκτιμώ ότι η γραμμή ανάλυσης θα ήταν περίπου η εξής: πως δεν ήταν η ψευδαίσθηση ή αφέλεια ότι θα είναι νικητής, αλλά μία βαθιά ανάγκη της κοινωνίας μας να κατανοήσει τον εαυτό της ως κοινωνία αγωνιστή κι όχι κοινωνία χατζηαβάτη. Διότι οι κοινωνίες δεν ζουν μόνο με υλικά αγαθά, μόνο με οικονομία. Ζουν και με αξίες, με ιδεολογία. Με άλλα λόγια, η ήττα που έρχεται μετά από μία μάχη, μπορεί να σε κάνει περήφανο κι ας τη χάσεις. Ενώ η προκαταβολική παραίτηση σε κάνει εθελόδουλο.  Άρα μία ανάλυση σε αυτό το πρώτο ερώτημα θα είχε αυτά τα στοιχεία περίπου, μία αδύνατη διαπραγμάτευση που όμως είχε νόημα για λόγους συμβολικούς. Αυτό θα ήταν το πρώτο ερώτημα που θα είχε θέσει ο ιστορικός του μέλλοντος.

Πρώτη φορά Αριστερή κυβέρνηση – διαχείριση κρίσης υπέρ των αδύναμων

Θα το γράψει υποθέτω με έναν διαφορετικό τρόπο. Κι εδώ ερχόμαστε στην υπόλοιπη 4ετία. Ένα ερώτημα που σίγουρα δεν θα αποφύγει ένας ιστορικός θα αφορά την διαχείριση της ήττας και αν και κατά πόσον ήταν απολύτως οριοθετημένος μονόδρομος. Με άλλα λόγια, αν οι εξελίξεις ήταν ίδιες με μία κυβέρνηση της Αριστεράς ή της Δεξιάς. Προφανώς θα μας πει ότι έχουμε πρώτη φορά μία κυβέρνηση της Αριστεράς, αλλά το ερώτημα ουσίας είναι αν και κατά πόσο αυτό το γεγονός συνιστά  στη συνέχεια μία διαφορετική διαχείριση.

Εδώ λοιπόν, ο ιστορικός του μέλλοντος θα συγκέντρωνε εκείνα τα στοιχεία που θα φανέρωναν τη συστηματική προσπάθεια του ΣΥΡΙΖΑ να περιορίσει τις επιπτώσεις της κρίσης, αυτές που αφορούν τα πιο αδύναμα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας. Αυτή η αίσθηση που την έχουμε και στην εποχή μας, ένας ιστορικός του μέλλοντος θα μπορούσε να την τεκμηριώσει  με μετρήσιμα κι απτά στοιχεία. Την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους. Θα μπορούσε να τεκμηριώσει ότι αυτό δεν θα ήταν στις προτεραιότητες μίας δεξιάς κυβέρνησης.

Συρρίκνωση μεσαίας τάξης – τα όρια μιας αριστερής διακυβέρνησης

Ο ιστορικός θα εντόπιζε το γεγονός ότι μία αριστερή κυβέρνηση δεν κατάφερε τελικώς να περισώσει τα μεσαία στρώματα , κατάφερε να περισώσει από την εξαθλίωση τα κατώτερα, ούτε να εμποδίσει τα ανώτερα να κερδοσκοπήσουν από την κρίση. Με άλλα λόγια, θα διαπίστωνε ότι και σε αυτή την πενταετία, συνεχιζόταν με πιο αργό ρυθμό αυτό που συνέβαινε την προηγούμενη της κρίσης, ότι η κοινωνική διάρθρωση διαμορφωνόταν σταδιακά σαν μία κλεψύδρα που το πάνω μέρος της ήταν μικρό -το ανώτερο στρώμα- το κάτω της είχε μεγαλώσει υπερβολικά διότι η μέση της συρρικνωνόταν όλο και πιο πολύ. Αυτή η συρρίκνωση της μεσαίας τάξης νομίζω θα διαπιστωθεί και με μετρήσιμα στοιχεία , ότι συνεχιζόταν αν και κάπως πιο αργά από ότι πριν.

Έτσι λοιπόν εδώ, ο ιστορικός δεν θα απέφευγε το ερώτημα για τα όρια μιας αριστερής διακυβέρνησης. Ποια είναι τα όριά της όταν δρομολογείται μέσα σε ένα κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα; Τότε θα κατέληγε σε μία διαπίστωση πως ο ΣΥΡΙΖΑ μοιάζει με έναν αρχιτέκτονα με ευφυή σχέδια που όμως δεν έβρισκε χρηματοδότη, κι έτσι ξέμεναν στα χαρτιά. Κι αφού δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα ευφυή σχέδια, με τα λιγοστά εργαλεία που διέθετε, περιοριζόταν να κάνει προσθήκες και μπαλώματα όπου μπορούσε για να κρατήσει όρθιο το οικοδόμημα.

Ανάπτυξη  και δεύτερη 4ετία

Οι προσπάθειες για ανάπτυξη θα αναγνωριστούν σε αδρές γραμμές στο σχεδιασμό. Αλλά τα στοιχεία που θα το υποστηρίξουν θα είναι ισχνά και ουσιαστικά θα μετακινούνται με αυτό το στοίχημα για την πιθανότητα μιας δεύτερης τετραετίας. Μόνο εκτός μνημονίων, για να το πούμε με όρους τρέχουσας πολιτικής, θα μπορούσαμε να δούμε ένα σχέδιο με μεγαλύτερη σαφήνεια.

Συλλογική ταυτότητα και ελληνική κοινωνία , αδυναμία πολιτικής κεφαλαιοποίησης

Εδώ υπάρχει ένα τρίτο ερώτημα που συνήθως δεν το βάζουμε όταν παρακολουθούμε την τρέχουσα πολιτική, αλλά οι ιστορικοί που αναφέρονται στο παρελθόν το βάζουν: κατά πόσο άλλαξαν οι νοοτροπίες της ελληνικής κοινωνίας. Φεύγουμε από την κορυφή και πάμε κάτω.

Οι ιστορικοί γνωρίζουν ότι οι νοοτροπίες είναι βαθιές δομές. Αλλάζουν πολύ δύσκολα, και αντέχουν παρόλο που τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα μπορεί να αλλάξουν νωρίτερα και πολύ πιο γρήγορα. Σε αυτό το ερώτημα νομίζω πως ο ιστορικός του μέλλοντος θα έβλεπε περίπου τα εξής: ότι η γενικευμένη δυσαρέσκεια που ανέβασε ουσιαστικά τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, είναι πολύ δύσκολο, ίσως δεν έγινε δυνατό, να μετατραπεί σε μία θετική συλλογική δύναμη που αναδιατάσσει τις αξίες και τους στόχους της κοινωνίας.

Με άλλα λόγια, ο ΣΥΡΙΖΑ έσωσε τους φτωχούς από την εξαθλίωση, μα δεν τους έδωσε νέα συλλογική ταυτότητα. Δεν τους πολιτικοποίησε. Αυτό,  νομίζω πως φαίνεται τώρα που δυσκολεύεται να κεφαλαιοποιήσει πολιτικά όλη αυτή του την προσπάθεια, η οποία από οικονομικής και κοινωνικής απόψεως είχε σημαντικό βαθμό επιτυχίας.  Δεν μετατρέπεται σε πολιτικό κεφάλαιο, ακριβώς γιατί λείπει εδώ μία νέα συλλογική ταυτότητα που να μετατρέψει το θυμό σε θετικό πρόταγμα.

Προοδευτική Συμμαχία

Αυτό που έγινε με την Προοδευτική Συμμαχία, δεν αναφέρεται τόσο στα χαμηλά στρώματα, όσο στην μορφωμένη μεσαία τάξη, εδώ έχουμε ένα ζήτημα. Η μεσαία τάξη που συρρικνώνεται, το να γίνει ένα είδος οδηγού της κοινωνίας, να χαράξει δηλαδή σχέδιο, διότι αυτή η τάξη είναι σε θέση να το κάνει, αυτό το βλέπουμε να ξεδιπλώνεται μόνο τον τελευταίο καιρό. Άργησε να γίνει αυτή η κίνηση, ώστε να αποτελέσει η μεσαία μορφωμένη τάξη ένας είδος ατμομηχανής της κοινωνίας, που να αναδιατάξει αξίες και προτεραιότητες.

Συμφωνία των Πρεσπών

Το γεωπολιτικό κομμάτι. Ήταν μία εποποιία επιτυχίας. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα πως μπορείς να λύνεις προβλήματα.  Παίρνει τη θέση του στη ζυγαριά με τα θετικά.

Το μετέωρο βήμα

Ο ιστορικός του μέλλοντος θα έχει την αίσθηση μιας δοκιμής, μιας προσπάθειας να αλλάξει  η ελληνική κοινωνία με αφορμή την κρίση, η οποία μέχρι το σημείο που βρισκόμαστε είναι ένα μετέωρο βήμα. Δεν έχει πατήσει από την άλλη μεριά, έχει ξεκινήσει αλλά δεν έχει καταλήξει. Το αν θα καταλήξει ή όχι θα μας το δείξει το μέλλον.