Μάριο Βίττι: Από τον Σολωμό και τον Παλαμά στον «τολμηρό» Καβάφη ("Εφημερίδα των Συντακτών", 25/2/2013 & http://www.aragma.gr, 26/2/2013))

..........................................................

Μάριο Βίττι: Από τον Σολωμό και τον Παλαμά στον «τολμηρό» Καβάφη

Published Τρίτη, Φεβρουαρίου 26, 2013

 

Η εργογραφία του ήταν και είναι οδηγός για γενιές και γενιές φοιτητών των νεοελληνικών σπουδών. Αλλά και διά ζώσης, ο σημαντικός νεοελληνιστής φιλόλογος αποδεικνύεται ένας απαράμιλλος ξεναγός στους μεγάλους σταθμούς της λογοτεχνικής μας παραγωγής, ξεκινώντας από το 1500 και καταλήγοντας στη «γενιά του ’30».

Συνέντευξη στον Παναγιώτη Γεωργουδή

-Κύριε Βίττι, στην πρώτη έκδοση του έργου σας <<Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας>> πριν σαράντα χρόνια, είχατε θέσει ως ιστορική και πολιτισμική αφετηρία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας το 1204. Στην καινούργια έκδοση υπάρχει μία μετατόπιση χρονική, τι έχει μεσολαβήσει από πλευράς στοιχείων ;

Στην επόμενη έκδοση της Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας που βγήκε το 2001 στην Ιταλία και το 2003 στην Ελλάδα από τις εκδόσεις << Οδυσσέας >>, έχω μετατοπίσει το χρονικό όριο ως μια οριστική τομή από το 1204 στις αρχές του 1500. Γιατί αυτή η ενδιάμεση φάση μεταξύ 1204 και 1500 από την μία άλωση της Κωνσταντινούπολης στην άλλη είναι ουσιαστικά μία περίοδος που προετοιμάζει το Νεοελληνισμό και δεν είναι ακριβώς Νεοελληνική Λογοτεχνία.

Όσο για το θέμα της συνείδησης, τι ήταν τότε η συνείδηση των Ελλήνων αυτό ανήκει ως επιστημονικό πεδίο στους ιστορικούς να το εξακριβώσουν. Αλλά ως λογοτεχνία τα τεκμήρια που έχουμε τα δημοσιευμένα δεν μας πάνε πιο πίσω από το 1500. Μάλιστα ένας φίλος μου είπε πως ένα θεατρικό έργο του Νικολάου Σοφιανού, που είναι διάλογος του 1540 το οποίο είχα ανακαλύψει και είχα δημοσιεύσει αυτό ήταν το πρώτο τεκμήριο για την Ελληνική Λογοτεχνία στη Δημοτική γλώσσα.

- Ένας μεγάλος λογοτεχνικός σταθμός αρκετά αργότερα μετά την Κρητική Λογοτεχνία της Αναγέννησης είναι ο Σολωμός.

- Προκαλεί εντύπωση πως στα Επτάνησα της Ενετοκρατίας υπήρχε μια λογοτεχνική παραγωγή πολύ μέτρια και απότομα βγαίνει ένας Σολωμός. Είναι μια φυσιολογική εξέλιξη; Δεν ξέρω. Αν προσέξει κανείς την προηγούμενη λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα δεν διαφέρει πολύ από τον μέσο όρο του Ελληνισμού που είναι κάτω από την Οθωμανική κυριαρχία. Τη στιγμή της εμφάνισης του Σολωμού συμβαίνει κάτι που δεν μπορώ να εξηγήσω. Αλλά αυτή είναι και η στιγμή εμφάνισης και δύο άλλων μεγάλων ποιητών , ενός Κάλβου και ενός άλλου Έλληνα ποιητή που απαρνήθηκε το Ελληνικό στοιχείο του Φώσκολο. Αυτοί οι άνθρωποι πήγαν στην Ιταλία , ο Φώσκολο σταδιοδρόμησε πλέον σαν Ιταλός και έγινε αυτό που όλοι ξέρουμε. Ο Σολωμός και ο Κάλβος χρησιμοποίησαν την Ιταλική γλώσσα και την Ιταλική λογοτεχνία για να σχηματίσουν τη δική τους προσωπικότητα. Ο Σολωμός είναι αναμφίβολα πιο Έλληνας μπορούμε να πούμε από τον Κάλβο, γιατί ο Κάλβος έζησε πολύ περισσότερο στο εξωτερικό, τα χρόνια της ωριμότητάς του και επέστρεψε στην Κέρκυρα όταν πια δεν ήταν ποιητής. Αδυνατώ να ερμηνεύσω κοινωνικά πως γίνεται και από την μια στιγμή στην άλλη να σχηματίζονται σε ένα μικρό χώρο αυτοί οι πολύ σημαντικοί ποιητές παγκόσμιας αξίας , παγκόσμιας κλίμακας.

-Μετά τον Σολωμό και τον Κάλβο εμφανίζεται μία άλλη τεράστια λογοτεχνική μορφή ο Παπαδιαμάντης.

- Στο τέλος του 1800 στην Ελλάδα έχουμε μια εποχή πολύ δημιουργική. Και ο Παπαδιαμάντης έγραφε στην καθαρεύουσα σε μια πολύ ωραία συνθετική γλώσσα καθαρεύουσας. Αυτήν χρησιμοποίησε στα πρώτα μυθιστορήματά του και ύστερα σιγά – σιγά πέρασε σε μια γλώσσα που μπορούμε να τη θεωρήσουμε πιο Δημοτική αλλά αυτή ήταν η πορεία όλης αυτής της γενεάς και μη σας φαίνεται παράξενο που ο Παπαδιαμάντης έρχεται από την επαρχία. Ο ίδιος βέβαια ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση και από άποψη βιογραφική και αυτή οπωσδήποτε έπαιξε ρόλο στις επιλογές του. Ο Παπαδιαμάντης ήταν εκτεθειμένος στην ανάγκη της επιβίωσης διαρκώς που είναι κάτι το φοβερό.

Μπόρεσε όμως και μετέτρεψε την παραγωγή της εργασίας που είναι μια δουλεία σε κάτι το δημιουργικό και θετικό και κατέκτησε τη λογοτεχνία. Διέθεσε περισσότερο κόπο από όλους αλλά το κατόρθωσε και εμείς τον θαυμάζουμε για τα έργα του και τα μυθιστορήματά του σήμερα σε λόγια γλώσσα μας γοητεύουν και μας ενδιαφέρουν, ακόμα περισσότερο βέβαια τα διηγήματά του. Προπαντός εκείνα που αφορούν τη ζωή στο νησί του.

-Ακολουθεί μία πολυεπίπεδη πνευματική προσωπικότητα ο Παλαμάς, πώς εκτιμάτε την παρουσία του;

- Είναι μια δύναμη φοβερή ο Παλαμάς. Είχε ένα μοναδικό τρόπο να αφομοιώνει τις παραδόσεις της Ελλάδος και είναι εκείνος που μπόρεσε να διαμορφώσει ένα Νεοελληνισμό.Δεν είναι βέβαια ο μόνος, πρέπει μαζί να βάλλουμε και άλλες φυσιογνωμίες της ίδιας εποχής που έπαιξαν σημαντικό ρόλο και πριν απ’ όλα το Νικόλαο Πολίτη, που μολονότι ήταν καθηγητής της αρχαίας θρησκείας είναι ο ιδρυτής της Λαογραφίας αλλά δεν είναι λιγότερο ευαίσθητος στα λαογραφικά θέματα ο Παλαμάς. Αυτοί αποτελούσαν μία παρέα στην οποία είχε προστεθεί και ο Ροίδης, είχε προστεθεί όμως, διότι ο Παλαμάς ήταν το επίκεντρο. Πολύ γρήγορα γίνεται ηγέτης και σύντομα οι άλλοι τον ακολουθούν. Ο Παλαμάς έλεγχε την κατάσταση με τρόπο απόλυτο αν σκεφθούμε ότι επενέβαινε με βιβλιοκρισίες στην παραγωγή της λογοτεχνίας. Ήταν δηλαδή μία παρουσία η οποία κυριαρχούσε και έλεγχε την κατάσταση, ήταν πολύ δυνατός από αυτή την άποψη. Συνεπώς εάν η Ελλάδα έγινε αυτό που έγινε πνευματικά από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα οφείλεται σε παρα πολύ μεγάλο μέρος στην παρουσία, τη δημιουργικότητα αλλά και την επεξεργασία τη διανοητική που μπόρεσε και έκανε αυτός ο εξαιρετικός άνθρωπος.

 -Αμέσως μετά εμφανίζεται ο πολυεδρικός, παγκόσμιος Καζαντζάκης και ο μεγάλος Σικελιανός, που οι Μεταμοντέρνοι αλλά και κάποιοι ιστορικοί της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας τους έχουν υποτιμήσει.

-Είναι βέβαια μεγάλο λάθος αποτίμησης αυτό. Είναι μια άλλη γενιά αυτοί οι δημιουργοί. Είναι μια γενιά που έχει τραφεί από άλλα ιδανικά από άλλα έργα της Δύσης. Εμείς δεν πρέπει να μιλάμε για επίδραση, διότι είναι μια ανόητη λέξη, η λέξη επίδραση.

Αυτοί οι άνθρωποι και ο Καζαντζάκης και ο Σικελιανός πήραν από τη Δύση εκείνα τα πράγματα που ήθελαν δεν τους τα επέβαλλαν οι άλλοι.

Ο καθένας τους γνώριζε τι είχε ανάγκη να πάρει για να στήσει το δικό του έργο. Εμείς τους βάζουμε μαζί και λόγω ηλικίας και επειδή είχαν συμπορευτεί κάποια στιγμή οι δυο τους. Είναι προσωπικότητες εντελώς διαφορετικές, γιατί ο Σικελιανός ήταν πιο αυθόρμητος έγραψε και πεζά , έγραψε και μελέτες αλλά δεν ήταν αυτό που έγινε ο Καζαντζάκης ως μελετητής. Ύστερα ο Καζαντζάκης και εδώ ας βάλλουμε και τον παράγοντα του επαγγέλματος και της εργασίας, έπρεπε να ζήσει από τη δουλειά του.

-Ταυτόχρονα γράφει αυτά τα τεράστια ποιητικά έργα τις τραγωδίες του, την <<Οδύσσειά>> του ενώ θα μπορούσε να είναι αν το επεδίωκε και ένας συστηματικός φιλόσοφος.

-Είχε μια σκέψη ευρεία που μπορούσε να την υποστηρίξει. Οι ειδικοί που σπουδάζουν φιλοσοφία μπορούν να εντάξουν το στοχασμό του Καζαντζάκη φιλοσοφικά και είναι εύκολο μπορούμε να πούμε να γίνει αυτό, έχοντας υπόψη τα αναγνώσματα που έκανε , τις μελέτες που έγραψε ακόμη και τα κείμενα που μετέφρασε . Δεν μπορεί κανείς να πιστέψει ότι μετέφρασε φιλοσόφους και άλλα έργα του Δυτικού πολιτισμού χωρίς να κρατήσει κάτι για τον εαυτό του. Δεν έκανε αυτόματη μετάφραση σε υπολογιστή αλλά ελάβαινε μέρος πνευματικά σε αυτό που μετέφραζε.

Ο Σικελιανός είχε εντελώς διαφορετική προσωπικότητα από τον Καζαντζάκη, δεν ήταν ένας μελετητής, εξάλλου και η ζωή του ήταν διαφορετική, διάλεξε περισσότερο να παίξει το ρόλο του προφήτη που ήταν πιο εύκολο. Προφήτης ήταν και ο Καζαντζάκης αλλά διέθετε περισσότερο μετριοφροσύνη. Εγώ μετέφρασα Καζαντζάκη και όταν του έγραφα γράμμα και του ζητούσα εξηγήσεις, μου έδινε τις εξηγήσεις με όλες τις λεπτομέρειες. Ταυτόχρονα μου εξηγούσε και τις απαραίτητες αντιστοιχίες σε ξένες γλώσσες. Ήταν ένας άνθρωπος με εξαιρετική παιδεία, με πρακτικό πνεύμα συγχρόνως, και άνθρωπος που σεβόταν βαθειά τη δουλειά των άλλων που καταπιάνονταν με το έργο του. Να πούμε για τον Καζαντζάκη ότι έχει βγει ο Ζορμπάς απευθείας μεταφρασμένος στα Ιταλικά ενώ πριν η μετάφραση είχε γίνει από το Αγγλικό κείμενο. Μεταφράζεται απευθείας << Η Αναφορά στο Γκρέκο>> απευθείας στα Ιταλικά και εκδόθηκε παράλληλα μία δεύτερη έκδοση του << Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται >>, που είχα μεταφράσει εγώ όταν ήμουν νεαρός , είχε δημοσιευτεί το 1955 και τώρα ξαναβγήκε πάλι. Έχουμε δηλαδή τρία βιβλία του Καζαντζάκη που βγαίνουν ταυτόχρονα στα Ιταλικά.

-Μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα που μας περιγράψατε με τους μεγάλους συγγραφείς σε διεθνές επίπεδο, << εισβάλλει>> μία άλλη παγκόσμια πνευματική προσωπικότητα με εντελώς διαφορετικά φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά ο Καβάφης.

-Δεν εισβάλλει, ο Καβάφης είναι μία διαφορετική περίπτωση πολύ τολμηρού ανθρώπου. Ζώντας σ’ ένα περιθωριακό χώρο της Ευρώπης στα όρια του Ελληνισμού που ήταν βέβαια ακμαία τότε, η Ελληνική κοινωνία στην Αίγυπτο δεν υπάρχει αμφιβολία γι’ αυτό. Πάντοτε όμως το σημείο αναφοράς ήταν η Αθήνα. Πήγε στην Κωνσταντινούπολη ο Καβάφης που ήταν η πόλη της καταγωγής του αλλά η Κωνσταντινούπολη δεν ήταν πια εκείνο που υπήρξε στο παρελθόν και γι’ αυτό επέλεξε την Αθήνα που ήταν η σημαντική πόλη στην οποία κυριαρχούσε ο Παλαμάς. Ο Παλαμάς που είχε πει για τον Καβάφη ότι αυτά που γράφει είναι δημοσιογραφήματα, δεν είναι τίποτα. Από την άλλη πλευρά ο ένας επέκρινε τον άλλο, ο Καβάφης τον έλεγε ρομαντικό, τον Παλαμά τον έπιανε ένα τικ νευρικό όταν μιλούσε γι’ αυτόν. Ήταν ασυμβίβαστοι αυτοί οι δύο. Ασυμβίβαστη ήταν και η ποίηση του Σικελιανού με την ποίηση του Καβάφη. Ωστόσο ποιος επικράτησε τελικά; Επικράτησε ο Καβάφης και διεθνώς έχει βρει περισσότερη ανταπόκριση ο Καβάφης .

-Νομίζετε πως ήταν η απαισιοδοξία και ο σκεπτικισμός του Καβάφη που επικράτησαν ή μέσω μιας ευρείας αρχαιοελληνικής παιδείας που διέθετε με την ταυτόχρονη γνώση των Ευρωπαικών πολιτιστικών ρευμάτων, κατόρθωσε να δημιουργήσει μία νέα καθολικότητα σκέψης και αισθητικής έκφρασης, επειδή τοποθετεί μέσα στον αυτοελεγχόμενο λυρισμό του έννοιες καθολικού τύπου;

Είπαμε ότι δεν είναι αισιόδοξος ο Καβάφης. Συνεπώς τα αισθήματα που εκφράζει ανήκουν σε ένα χώρο τέτοιου είδους αλλά αυτός ο χώρος είναι ο φυσιολογικός χώρος του ανθρώπου. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν αυτοπεποίθηση και δεν πιστεύουν σε ένα καλύτερο μέλλον. Επομένως ο Καβάφης ζει σε ένα χώρο ψυχολογικό που είναι πιο εύκολο να συμμεριστεί κανείς παρά να συμμεριστεί αισθήματα σαν του Σικελιανού ή σαν του Καζαντζάκη. Ωστόσο όπως είδαμε τον Καζαντζάκη τον διαβάζουν.

 -Φτάνουμε στη γενιά του ’30 με τρεις κορυφαίους ποιητές παγκοσμίως Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος αλλά και με κάποιους άλλους πολύ σημαντικούς όπως ο Εμπειρίκος, ο Εγγονόπουλος κ.λ.π.

- Ναι οι ποιητές θαρρείς και είχαν μεγαλύτερη πρόσβαση προς την Ευρώπη. Εκείνος βέβαια που πρώτος μπήκε στο αναγνωστικό κοινό της Ευρώπης και του Δυτικού κόσμου είναι ο Καβάφης και μάλιστα εγκαίρως. Ο Σεφέρης επίσης μπήκε εγκαίρως στο Ευρωπαικό αναγνωστικό κοινό αφού από το 1950 άρχισαν να μεταφράζονται τα ποιήματά του Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά κ.λ.π. Ο Ρίτσος αρχικά ωφελήθηκε από το γεγονός ότι τον υποστήριζε ένα κόμμα που είχε δύναμη σε όλη την Ευρώπη αλλά αυτό συγχρόνως τον αδίκησε γιατί δημιούργησε την υποψία ότι μπορεί να έχει υπερτιμηθεί λόγω πολιτικών φρονημάτων. Αυτό βεβαίως τον αδικεί γιατί ο ίδιος έχει πολύ μεγάλη αξία, δηλαδή αν είχε βρει μεγαλύτερη δυσκολία να γίνει γνωστός θα ήταν πιο κερδισμένος, όσο κερδισμένοι βγήκαν ο Σεφέρης και ο Ελύτης με τη δύναμή τους και όχι με την υποστήριξη ενός κόμματος. Αλλά τελικά αυτοί οι τρεις ποιητές είναι οι πιο σημαντικοί και ανήκουν και οι τρεις στη γενιά του ’30.

……………………………………………………………………………………………………………………………….

Ποιος είναι 

Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, από Ιταλό πατέρα και Ελληνίδα μητέρα, ο 86άχρονος σήμερα Μάριο Βίττι είναι ίσως ο σημαντικότερος εν ζωή νεοελληνιστής φιλόλογος. Συγγραφέας έργων αναφοράς όπως «Η Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», «Η Γενιά του ’30 – Ιδεολογία και Μορφή», «Η ειδολογική λειτουργία της Ελληνικής Ηθογραφίας», οι μελέτες του παραμένουν απαραίτητη βιβλιογραφία για κάθε επίδοξο μελετητή των ελληνικών γραμμάτων. Καθηγητής σε πανεπιστήμια της Ιταλίας, στο Παρίσι, στη Γενεύη και στη Θεσσαλονίκη, μελετητής και μεταφραστής του Ελύτη και του Σεφέρη, πρόεδρος της Ιταλικής Ενωσης των Νέων Ελληνικών Σπουδών, βραβευμένος από την Ελληνική Εταιρεία Λογοτεχνών, ο Βίττι ζει στη Ρώμη και επισκέπτεται συχνά την Υδρα, ιδιαίτερη πατρίδα της Ελληνίδας συζύγου του.

………………………………………………………………………………………………………………………………..

Ο Παναγιώτης Γεωργουδής συνάντησε τον Μάριο Βίττι στο συμπόσιο για τον Οδυσσέα Ελύτη που διοργάνωσε το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, υπό τ διεύθυνση του Αλέξη Καλοκαιρινού