"Εύθραυστες αγάπες, οικειοθελείς θάνατοι" Της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ ("Ελευθεροτυπία", Παρασκευή 1 Αυγούστου 2014)

.......................................................

Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 1 Αυγούστου 2014

Εύθραυστες αγάπες, οικειοθελείς θάνατοι

Της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

 

Μια γυναίκα εμφανίζεται ξαφνικά σε κάποιον που κοντεύει να λιώσει από μοναξιά -σ' έναν σαραντάχρονο Γερμανό γιατρό, που βαυκαλιζόταν ότι θα γίνει ιεραπόστολος της ανθρωπιάς και του πολιτισμού, με κατεστραμμένη πια σταδιοδρομία, μισθωτό των Ολλανδών αποικιοκρατών, απομονωμένο στη ζούγκλα των Τροπικών της Μαλαισίας. 

 

  Ο Τσβάιχ με τη σύζυγό του, Λότε, αυτοκτονούν απελπισμένοι για το μέλλον της Ευρώπης Στη θέα της πρώτης λευκής γυναίκας που συναντά έπειτα από χρόνια, ο γιατρός αναρριγεί σύγκορμος. Εχει την αίσθηση πως κάτι επικίνδυνο έχει εισβάλει στο χώρο του. Η ατσάλινη αποφασιστικότητα της επισκέπτριάς του, το προκλητικό και αγέρωχο βλέμμα της τον κάνουν να νιώθει όλο πιο ευάλωτος. Πάντα τον γοήτευαν τα αυταρχικά θηλυκά κι ας τον τσάκιζαν έπειτα αλύπητα. Ομως ετούτο εδώ αναζητά σανίδα σωτηρίας. Είναι μια παντρεμένη αριστοκράτισσα που έχει μείνει έγκυος από τον εραστή της και βιάζεται να κάνει έκτρωση. Γιατί λοιπόν δεν τον ικετεύει; Γιατί του πετάει σαν μαχαίρι την απαίτησή της, αντί να πέσει στα πόδια του κλαίγοντας;

Αυτός ο άντρας, που παραδέρνει συναισθηματικά, που τη μια στιγμή εξεγείρεται και την άλλη εκλιπαρεί για να προσφέρει τη βοήθεια που αρνήθηκε, βαδίζοντας ολοταχώς προς την τρέλα και την αυτοχειρία, είναι ο πρωταγωνιστής της ιστορίας που αφηγείται ο Στέφαν Τσβάιχ δεξιοτεχνικά στο «Αμόκ», μια από τις διασημότερες νουβέλες του (μετ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Αγρα). Εργο που είδε πρώτη φορά το φως το 1922, το «Αμόκ» έχει εκδοθεί πολλές φορές στην Ελλάδα, όχι πάντα με την απαιτούμενη επιμέλεια. Οπως μάλιστα αναφέρει η Τατιάνα Λιάνη -το μεταπτυχιακό τής οποίας στο ΑΠΘ εξερευνά την πρόσληψη στη χώρα μας του εβραϊκής καταγωγής Αυστριακού συγγραφέα- στα χρόνια του Μεσοπολέμου απλωνόταν σε χαρτόδετη έκδοση του λαϊκού περιοδικού «Μπουκέτο» και προωθούνταν σαν την ιστορία «ενός ανθρώπου, ο οποίος καταλαμβάνεται υπό της ενδημικής εν Μαλαισία νόσου "αμόκ" (είδος λύσσης και παραφροσύνης) και διαπράττει διάφορα ανατριχιαστικά εγκλήματα, δι' ερωτικούς λόγους». Μια διαφήμιση-μνημείο παραπληροφόρησης!

Στην τωρινή, φροντισμένη του έκδοση, το «Αμόκ» συνοδεύεται από τέσσερις, μικρότερης έκτασης κι επίσης πολυμεταφρασμένες εδώ, νουβέλες του Τσβάιχ, σημαδεμένες όλες από βίαιους και οικειοθελείς θανάτους. Ο λόγος, για το «Επεισόδιο στη λίμνη της Γενεύης», με ήρωα έναν Ρώσο λιποτάκτη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου που καταρρέει όταν συνειδητοποιεί ότι ο κόσμος που γνώριζε εξαφανίστηκε, τη «Λεπορέλλα», όπου μια αλλόκοτη υπηρέτρια ερωτεύεται το αφεντικό της, έναν βαρόνο, με οδυνηρές συνέπειες, το «Στο φως του φεγγαριού», όπου ένας εγκαταλελειμμένος άντρας αναζητά στα πορνεία ενός γαλλικού λιμανιού τη σύζυγό του, όλο ενοχές για τον τρόπο που της συμπεριφέρθηκε, και τη «Βεατρίκη Τσέντσι», όπου ο Τσβάιχ αναδιαπραγματεύεται έναν αιμοσταγή θρύλο από την Αναγέννηση, δίνοντας στο καταστροφικό πάθος μια νέα ποιητική διάσταση. 

 

   

Στον ίδιο τόμο περιλαμβάνεται και μια συγκλονιστική επιστολή του συγγραφέα προς τον συμπατριώτη και ομότεχνό του Φραντς Βέρφελ και τη σύζυγό του Αλμα (χήρα του Μάλερ), σταλμένη από τη Βραζιλία τον Νοέμβριο του 1941, λίγους μήνες δηλαδή πριν ο Τσβάιχ και η δεύτερη γυναίκα του, Λότε, αποφασίσουν ν' αποχωρήσουν μαζί από τη ζωή. «Δεν είμαι καλά», διαβάζουμε. «Εγώ και ο εαυτός μου γίναμε δύο διαφορετικά πράγματα μέσα σε όλους τους παραλογισμούς που μας φορτώνει η εποχή μας -συγγραφέας, ποιητής σε μία γλώσσα στην οποία δεν επιτρέπεται να γράφω, στην άλλη χώρα πότε ανεπιθύμητος ξένος και πότε πολίτης, σε όλες τις άλλες εξαρτημένος από προσωρινές άδειες, χάρες, εγκρίσεις, αποκομμένος απ' όλα όσα ήταν για μένα Πατρίδα (...), ταξιδιώτης κατ' ανάγκην, με τις βαλίτσες του, χωρίς τα βιβλία του, με τα χαρτιά του σκόρπια να κουβαλιούνται πότε εδώ και πότε εκεί. Και μ' ένα μίσος απερίγραπτο όχι μόνο για τον ίδιον τον πόλεμο αυτόν καθαυτόν, αλλά και για την τρέλα τόσων χρόνων που οδήγησε στον πόλεμο. Ολα αυτά με πίεσαν, με συνέθλιψαν...».

Η αυτοκτονία του Τσβάιχ, του πιο φημισμένου λογοτέχνη του καιρού του, με πλούσιο έργο σε όλα τα είδη του γραπτού λόγου, συνομιλητή του Φρόιντ, του Ρίλκε, του Ουέλς, του Τζόις, του Τόμας Μαν, του Μπάρντοκ, του Ραβέλ, με αμέτρητους αναγνώστες σ' όλον τον κόσμο και με περιουσία που δεν διέθετε κανείς από τους συγχρόνους του συγγραφείς, προκάλεσε τεράστιο σοκ. Οπως επισημαίνει ο Παναγιώτης Κ. Τσούκας στο επίμετρο που συνοδεύει την έκδοση, η πράξη του θεωρήθηκε εγωιστική, ηττοπαθής και λίαν αποθαρρυντική για τους κυνηγημένους από τους ναζί Εβραίους που είχαν αναζητήσει καταφύγιο μακριά από τις πατρίδες τους. Σήμερα, ωστόσο, που το μεγαλύτερο μέρος της αλληλογραφίας του έχει δημοσιευθεί, γνωρίζουμε πως η ζωή του κύλησε μέσα στη μελαγχολία -την κατάθλιψη, σύμφωνα με τη γλώσσα της ψυχιατρικής- κυριευμένος μονίμως από μια πεισιθάνατη διάθεση. Διόλου τυχαίο που και οι ήρωές του ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχη εσωτερική πίεση, αιχμαλωτισμένοι από τις εμμονές, τους φόβους και τις αδυναμίες τους.

Σε πείσμα των λογίων που περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ ως μελοδραματικά ή επιφανειακά, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει. Ειδικά στην Ελλάδα, μια ολόκληρη γενιά, που τον θεωρούσε πληκτικό, απολαμβάνει τώρα τη γοητεία της γραφής του. Σχεδόν ταυτόχρονα άλλωστε με τη συλλογή του «Αμόκ», κυκλοφόρησε ακόμη μια νουβέλα του, το «Ταξίδι στο παρελθόν», από εκείνες που βρέθηκαν το 1942 στα κατάλοιπά του (εκδ. Μεταίχμιο, μετ. Γ. Λαγουδάκου): μια ερωτική ιστορία τοποθετημένη λίγο πριν και λίγο μετά τον Α' Παγκόσμιο, ικανή να σου ραγίσει την καρδιά, αποκαλυπτική του πόσο εύθραυστη μπορεί ν' αποδειχθεί τελικά μια αγάπη που έμοιαζε ακλόνητη... 

***

 

Ψιλά γράμματα

 

* Λάτρεις του Πολ Οστερ, ενημερώστε τις ατζέντες σας! Ο κορυφαίος Αμερικανός συγγραφέας θα βρίσκεται στην Αθήνα από τις 4 ώς τις 7 Νοεμβρίου, προσκεκλημένος από το «Μεταίχμιο». Η επίσκεψή του θα συμπέσει με την κυκλοφορία του «Σάνσετ Παρκ», του πιο πρόσφατου έργου του, που διαδραματίζεται στις ΗΠΑ μεσούσης της οικονομικής κρίσης, σε μετάφραση Σπύρου Γιανναρά. 

 

* Ανάμεσα στους δεκατρείς αγγλόφωνους συγγραφείς, τα έργα των οποίων περιλαμβάνονται στη μακρά λίστα των υποψηφίων για το Man Booker, συναντάμε και τον Ντέιβιντ Νίκολς της μεγάλης εμπορικής επιτυχίας «Μια ημέρα», για το νέο του μυθιστόρημα «Us». Οπως ανανακοίνωσε ο «Μίνωας», σύντομα θα το διαβάσουμε στα ελληνικά.

* Ως και 70% φθηνότερα θα διαθέτει ο «Ποταμός» τον Αύγουστο κάποιες από τις εκδόσεις του - από φωτογραφικά λευκώματα και παιδικά βιβλία μέχρι συνταγές μαγειρικής. Στις ευκαιρίες συγκαταλέγονται και δύο αριστουργήματα: το «Δόκτωρ Ζιβάγκο» του Μπορίς Πάστερνακ (μετ. Μαρία Τσαντάνογλου) και η «Επιλογή της Σόφι» του Γουίλιαμ Στάιρον (μετ. Παλμύρα Ισμυρίδου).

* Τι κοινό μπορεί να έχουν ο Ιων Δραγούμης με τον Μιχάλη Μοδινό, ο Ρένος Αποστολίδης με τον Χρήστο Βούπουρα, η Μαρία Πολυδούρη με τον Δημήτρη Πετσετίδη; Ως το τέλος της χρονιάς, θα δούμε έργα τους να συστεγάζονται στον κατάλογο της «Εστίας». Από εκεί περιμένουμε και το μυθιστόρημα της Γιασμίνα Ρεζά «Μακάριοι οι μακάριοι» και τη συλλογή διηγημάτων του Ντον ΝτεΛίλο «Εσμεράλντα».

* Ο Αμερικανός δρ Ελενμπεργκ, καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Γουισκόνσιν, ισχυρίζεται πως βρήκε τρόπο να μετρά πόσες σελίδες αφήνουν αδιάβαστες οι καταναλωτές των e-books! Από πρόσφατη, λέει, έρευνά του σ' εκείνα που διατίθενται από την Amazon, φάνηκε πως το πολύκροτο μπεστ σέλερ «Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» του Τομά Πικετί δεν κρατάει το ενδιαφέρον ώς το τέλος. Αντίθετα, την «Καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ όσοι την αγοράζουν την καταβροχθίζουν.       

                                                                                          Σ.Π.