..............................................................
«Εγραψα τον “Θερισμό” πολύ γρήγορα το καλοκαίρι του 2010» λέει ο Δημήτρης Δημητριάδης.
Η κυβερνώσα Αριστερά αποτελεί ένα αδιέξοδο
Ο συγγραφέας Δημήτρης Δημητριάδης |
ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟ-
ΠΟΥΛΟΣ
Τη συνέντευξη πήρε η Έφη Μαρίνου
Προσπαθώ να ζήσω με ό,τι πιο γνήσιο βγαίνει από μέσα μου, αλλά γιατί είναι τόσο δύσκολο και δεν τα καταφέρνω; Η ζωή μου δεν μ’ αφήνει να ζήσω
Κατακαλόκαιρο. Μια παρέα χαλαρώνει στη βεράντα ενός ξενοδοχείου στο Ακαπούλκο.
Ολοι αστράφτουν από ευεξία. Το φως είναι εκτυφλωτικό. Δεν υπάρχει ίχνος σκιάς.
Υπάρχουν όμως κινητά. Τα οποία εμφανίζουν τις απειλητικές σκιές της ζωής που άφησαν για τη χαρά ολιγοήμερων εξωτικών διακοπών.
Η σκιά του γιου «δεν θα επιτρέψω στον εαυτό μου να του κάνει κι άλλο
κακό», η σκιά της κόρης «θέλω να τα φάω όλα, όλο τον κόσμο, να μην αφήσω
τίποτα που να μην το γευτώ και στο τέλος να με σκοτώσει ένας κεραυνός».
Το τέλος είναι εδώ.
Το άπαιχτο έργο του Δημήτρη Δημητριάδη «Θερισμός» παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου.
Ενα έργο για τη νεκροφάνεια της ζωής μας, το τέλος που αρνιόμαστε να κοιτάξουμε και άκαμπτοι, καθηλωμένοι, περιμένουμε το θαύμα: «ν’ αρχίσει να θερίζει ο θάνατος μέχρι να μη μείνει κανείς».
Ο Δημήτρης Δημητριάδης δεν χρειάζεται συστάσεις. Το πλούσιο θεατρικό
έργο του μιλάει καίρια εδώ και χρόνια επί σκηνής, στην Ελλάδα και όχι
μόνο.
Τελευταία οι δημόσιες παρεμβάσεις του πάνω στο φαινόμενο της ελληνικής πραγματικότητας έχουν προκαλέσει πλήθος αντιδράσεων.
Το πρώτο κείμενό του στη Lifo για τον ελληνικό λαό με τίτλο «Το
βδέλυγμα» αλλά και το πρόσφατο, επίσης τολμηρό, στο «Athens Review of
Books» με τίτλο «Ο γάντζος».
Ο Δημήτρης Δημητριάδης καλεί τον λαό να «κρεμάσει στον γάντζο τα
πτώματα όλων των παραπτωμάτων που διαπράχθηκαν, και μαζί τους όλα τα
αίτια που τα προκάλεσαν», τον καλεί να γίνει «ο αυτόκλητος δημιουργός
ενός άλλου εαυτού του» γιατί όλα έχουν τελειώσει οριστικά και αμετάκλητα
εδώ και καιρό.
«Δεν ξεκίνησα από μια ιδέα αλλά από
μια φωτογραφία. Επέστρεφα από το Παρίσι και καθώς απεχθάνομαι τα
αεροδρόμια, περιμένοντας την πτήση Φρανκφούρτη-Θεσσαλονίκη, αγόρασα μια
γερμανική εφημερίδα.
Στις ταξιδιωτικές σελίδες κάτι κέντρισε το ενδιαφέρον μου. Είδα τη φωτογραφία της παράστασης: δύο ζευγάρια και μία γυναίκα στη βεράντα ενός ξενοδοχείου στο Ακαπούλκο.
Ντυμένοι με ευφάνταστα καλοκαιρινά ρούχα, κρατώντας στο χέρι ένα ποτό, χαμογελούσαν σε κατάσταση απερίγραπτης ευτυχίας.
Δεν υπήρχε ίχνος προοπτικής οποιασδήποτε σκιάς που θα αλλοίωνε τη στιγμή.
Ο παραθερισμός, η αδιατάρακτη
ευτυχία, αυτή η πρόσοψη που αρκείται στον εαυτό της. Ακινησία, το θέμα
που με απασχολεί ιδιαίτερα στη γραφή».
• Σαν να μεταφέρατε την ακινησία της φωτογραφίας στο κείμενο;
Ο χρόνος στο ξενοδοχείο του Ακαπούλκο έχει σταματήσει. Οι δείκτες του
ρολογιού δείχνουν πάντα την ίδια ώρα: 12.20.
Το πάγωμα του χρόνου μου έδωσε την ιδέα. Κάθε φωτογραφία είναι ένας
θάνατος, δεν είναι ίδιας ποιότητας με οτιδήποτε άλλο, π.χ. μια
ηχογραφημένη φωνή που ακούς μετά από χρόνια.
Μια στιγμή ακινητοποιημένη που δεν ανήκει ούτε στο πριν, ούτε στο μετά, ούτε στο παρόν.
Η ακινησία των ηρώων είναι εσωτερική, συναισθηματική, διανοητική, ψυχολογική, βιωματική της ζωής εντός τους.
Η ακινησία ως ισχυρό ζήτημα υπαρξιακό, οντολογικό, υπάρχει στο θέατρο, κυρίως στον Μπέκετ: «Είμαι εδώ αλλά δεν μπορώ να μετακινηθώ».
Η διαφορά στον «Θερισμό» είναι η παρουσία του ζωτικού στοιχείου που όμως δεν αρκεί για να θραύσει, να παραβιάσει την καθήλωση.
Αυτός ο απών χρόνος κυριαρχεί στο έργο.
Ακινησία που εμπεριέχει επαναληπτικότητα, τη συνεχή ανακύκλωση του
ίδιου, στοιχείο που με είχε απασχολήσει και στον «Κυκλισμό του
τετραγώνου».
• Οι ήρωες έχουν συνείδηση αυτής της ακαμψίας;
Τη συνείδησή τους ενεργοποιεί η παρέμβαση των κινητών, ως από μηχανής θεός με την ευριπίδεια σχεδόν έννοια.
Οι φωνές του γιου, της κόρης, του εραστή που έρχονται μέσω των
τηλεφώνων στην παραδείσια βεράντα του Ακαπούλκο και τέμνουν τον χρόνο,
την ειδυλλιακή κατάσταση, εμφανίζοντας τη σκιά εκείνου από το οποίο
απέδρασαν.
Δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς σκιά.
• Επανέρχεστε στο πυρηνικό θέμα της οικογένειας.
Στον πυρήνα του ίδιου του θεάτρου. Οι μεγάλοι μύθοι αφορούν
οικογένειες που έχουν επινοηθεί για να τροφοδοτούν το παγκόσμιο θέατρο.
Το βλέπεις στον Μπέκετ που προσπαθώντας να λυτρωθεί από την
τραυματισμένη παιδική ηλικία, τη μητέρα του, συνεχίζει την ψυχανάλυση
γράφοντας.
Ακόμα και στον Ιονέσκο υπάρχει η οικογένεια.
Δεν μπορούμε να αποφύγουμε το θέμα της οικογένειας, όπως δεν μπορούμε να αποφύγουμε το σώμα μας.
Για τα ζευγάρια του «Θερισμού», μετά το τέλος των παιδιών, δεν έχει
μείνει κανένα περιθώριο ψευδαίσθησης, ωραιοποίησης της πραγματικότητας.
• «Αν δεν είχα τα μαχαιροπίρουνα, θα είχα πεθάνει» λέει η Ζουζού στο έργο...
Τα σερβίτσια, τα έπιπλα, τα χαλιά ως βωμοί, μικροί ηφαίστειοι θεοί.
Το θέατρο είναι μια παράλληλη πραγματικότητα, αντιστρέφω τον ορισμό
του Σέξπιρ «όλος ο κόσμος μια σκηνή» λέγοντας «η σκηνή είναι ο κόσμος»
που πρέπει να γεμίσει με την πραγματικότητά μας.
Το θέμα είναι ο δραματουργικός τρόπος που διαχειρίζεσαι την πραγματικότητα και τον χρόνο.
Το μεγάλο κατόρθωμα της λογοτεχνίας είναι η δημιουργία συμβάντων που δεν έχουν συμβεί.
Εγώ δεν μπορώ να γράψω για κάτι που έχει συμβεί ή συμβαίνει τώρα. Δεν
θα έγραφα τώρα τον «Θερισμό», αλλά για κάτι που θα συνέβαινε μετά.
Ο «Θερισμός» γράφτηκε σε μια στιγμή που τα συμπτώματα, όπως
περιγράφονται, προοιωνίζονταν μια περίοδο γενικότερης παράλυσης,
ανίκανης να δημιουργήσει τρόπους κινητοποίησης.
Αν ισχύει το επικαιρικό τού «Πεθαίνω σαν χώρα» 40 χρόνια μετά, είναι
επειδή φέρει μια προνοητικότητα που προκύπτει από τη λειτουργία της
ίδιας της γραφής ως προμήνυμα, προαίσθηση, διαίσθηση.
Νομίζω ότι ο συγγραφέας είναι καταδικασμένος σε μια εντοπιότητα ως βίωση του ανυπόφορου ή του τερατώδους μέσα στο παρόν.
Εννοώ τις εμφανίσεις κάποιου εξωπραγματικού στοιχείου μέσα στην
καθημερινότητα που όμως δεν το παράγει αυτή, η τέχνη είναι που το
εκμαιεύει.
Η γονιμότητα της πραγματικότητας είναι σαν αυτή της εγκύου που περιμένει την εκμαίευση από ένα βαθύ νυστέρι.
Κι εδώ ο «μαιευτήρας» δεν ξέρουμε αν μπορεί να προκαλέσει ανώδυνο τοκετό...
Αυτά είναι λειτουργίες της δραματουργικής ιδιότητας.
Ο,τι εκφράζω μέσω της γραφής έχει την προέλευσή του στη βίωση του καθημερινού αλλά με τρόπο εντελώς απογυμνωμένο.
• Μετά το «Βδέλυγμα» επανέρχεστε με ακόμα ένα σκληρό κείμενο, τον «Γάντζο».
Προέκυψε από μια αβάσταχτη αδημονία, την πίεση που μου δημιουργεί ό,τι εισπράττω από την καθημερινότητα.
Και τα δύο είναι κείμενα που αλληλοσυμπληρώνονται. Πριν από όλα αυτά τίθεται ένα ζήτημα σωστής ανάγνωσης του κειμένου.
Το «Βδέλυγμα» και ο «Γάντζος» διαβάστηκαν λανθασμένα κι όχι ως βάση συζήτησης με νηφαλιότητα, ψυχραιμία.
Παρανάγνωση η οποία προέρχεται από ανθρώπους που διαβάζουν, γράφουν, μεταφράζουν, έχουν στενή σχέση με τη γραφή.
Ο λαός δεν πρέπει να τιμωρηθεί γι’ αυτό που είναι αλλά γι’ αυτό που δεν θέλει να ξέρει ότι είναι.
Μια ιστορική πραγματικότητα που αποκρύπτουν. Αντ’ αυτού γλείφουν
συνεχώς τον λαό, τον φοβούνται και γι’ αυτό τον υποτιμούν, τον φτύνουν.
Μοτίβο που επαναλαμβάνεται συνεχώς. Η Ελλάδα είναι μια μουσική παρτιτούρα στο ίδιο leitmotif.
Πώς αντέχεται αυτό επί δύο αιώνες; Επαναλαμβάνω: ενώ είμαστε μέσα στα ψέματα, αυτά τελείωσαν.
Το ψέμα, εξαντλημένο, μας λέει: φτάνει πια με εμένα.
• Σας στενοχώρησε η κριτική;
Με στενοχωρεί η λανθασμένη ή η καθυστερημένη κατανόηση.
Ναι, έχασα φίλους, ανθρώπους πολύ κοντινούς μου, σχέσεις καλές, συγγενικές.
Κάποια μερίδα, δεν μπορώ να τη μετρήσω, υποστηρικτών του ΣΥΡΙΖΑ δεν
θέλουν να καταλάβουν τι έγινε στη χώρα αυτά τα δυόμισι χρόνια.
Συνεχίζουν να ταυτίζονται με κάτι που τους αδικεί.
Δηλώνουν ακόμα αριστεροί, αναγνωρίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ ως την Αριστερά στην εξουσία.
Τι έγινε προς κάποια αριστερή, όπως λέμε, κατεύθυνση; Πρώτοι αυτοί, οι οπαδοί, δεν θα έπρεπε να έχουν εξεγερθεί;
Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, εμβληματική μορφή της Αριστεράς, που ενώ
ξεκίνησε ως πυρηνικός κομουνιστής στη δεκαετία του ’50, έφτασε σήμερα να
κατανοήσει πώς είναι τα πράγματα.
Αυτή η στάση όμως δεν αρκεί για να τους εξιλεώνει.
Επικρατεί βουβαμάρα, αποφυγή μιας δημόσιας τοποθέτησης.
• Πιστεύετε ότι η αντίδραση στο «Βδέλυγμα» και τον «Γάντζο» οφείλεται στην ανάγκη υπεράσπισης του ΣΥΡΙΖΑ;
Κάποιοι υποστηρίζουν εκείνο που δεν προσφέρεται για υποστήριξη, δεν έχει κανένα περιθώριο επιβίωσης.
Νομίζουν ότι κάνω μια δημόσια παρέμβαση υπέρ κάποιων.
Δεν ανήκω σε κάποιο κόμμα, είμαι αδέσμευτος κι αυτό με αφοπλίζει αλλά με εξοπλίζει συγχρόνως.
Το λέω ευθέως: μας κυβερνά το πολιτικώς αποτρόπαιο. Καθηγητής που διδάσκει Σπινόζα καταργεί την αριστεία;
Αυτοί οι άνθρωποι είναι οι πρώτοι που ακυρώνονται, αυτοκαταργούνται.
Είχαν τέτοια βαθιά άγνοια, ψευδαίσθηση, ανεπάρκεια;
Η ζημιά που έχει προκληθεί στους εγκεφάλους είναι μεγάλη, η σκέψη και το συναίσθημα απολιθώθηκαν.
Βρισκόμαστε σε παράλυση, μια εγκαρτέρηση σαν να μη συμβαίνει τίποτα.
Είναι παράξενο, στην πραγματικότητα θα έπρεπε να συμβεί το εντελώς αντίθετο: εξέγερση.
• Κι όμως αυτή η παράλυση δεν μας βρήκε ξαφνικά, στη διάρκεια
της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ. Πριν ζούσαμε εναργείς,
συνειδητοποιημένοι;
Δεν θα υπήρχε σήμερα ΣΥΡΙΖΑ αν δεν είχε προηγηθεί αυτό.
Γι’ αυτό αναφέρομαι στο πριν ως προστάδια της σημερινής κατάστασης.
Αν περίμενε κανείς κάτι διαφορετικό, διαψεύστηκε απολύτως.
Ζήσαμε όχι απλώς την επανάληψη του χτες αλλά την εξώθηση του πριν στα
άκρα, στο μη περαιτέρω, στην ολοκλήρωση του κύκλου του τέλους.
Η σημερινή κυβέρνηση, ως τελικό σύμπτωμα μιας διαδοχής
τερατουργημάτων, αντιγράφει το παρελθόν χειρότερα και το κάνει
χειρότερο: αφέλεια, αδεξιότητα, βλακεία, ανωριμότητα, αποτυχία.
Ο νεότατος Τσίπρας, μεταξύ πολλών άλλων, μέσα στις αμέτρητες
διαψεύσεις που μας έδωσε, ήταν κι αυτή της ελπίδας ότι το καλό το
φέρνουν οι νέοι -η εκλογική του επιτυχία οφειλόταν και στην ηλικία του.
Δεν αρκεί λοιπόν να είσαι νέος.
Ο λαός ως είδωλο
• «Βδέλυγμα» ο ελληνικός λαός, ακόμα και η λέξη που διαλέξατε, με τόσα σύμφωνα, βρίζει περισσότερο και από τη σημασία της...
Η αγάπη μου προς τον λαό είναι βαθύτατη. Σαν ερωτευμένος που έχει
προδοθεί, έχει απογοητευτεί θανάσιμα, αντιδρώ στο εσωτερικό πλήγμα που
έχω υποστεί.
Να μιλήσουμε για τη μυθοποίηση του παραχαϊδεμένου λαού, του επιβραβευμένου για ελαττώματα και λάθη του;
Που είναι πια ταμπού; Το θέμα της ευθύνης του δεν θίγεται ποτέ σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο.
Και προσάπτουν σε εμένα αντιλαϊκή στάση, ακόμα και φασιστική ιδεολογία...
Συντηρούμε το είδωλο του λαού εν είδει αγάλματος πάνω σε βάθρο καταθέτοντας στεφάνους και παιανίζοντας περήφανοι.
Ο ελληνικός λαός δεν έχει ανάγκη από χάδια.
Πέρασε από αμέτρητα στάδια από τη ρωμαϊκή, την προχριστιανική περίοδο, τη βυζαντινή ώς σήμερα.
Υπήρξαν περίοδοι που ακόμα και η γλώσσα δεν μιλιόταν.
Είναι τέτοια η υπόστασή της που δεν κινδυνεύει από καμιά παρέμβαση αλλοίωσης.
Ακόμα κι αν δεν μιλιέται, θα λέει τις λέξεις μόνη της...
«Η κυβερνώσα Αριστερά αποτελεί ένα αδιέξοδο»
Δεν είμαι ούτε θεωρητικός ούτε οργανωτικός της εξέγερσης
• Κατανοώ την ανάγκη του γάντζου στο Σύνταγμα, αν κρεμάσουμε εκεί την ίδια τη νοοτροπία μας.
Αυτό εννοώ. Δεν αφορά μια πλευρά, μια παράταξη, αλλά τη νοοτροπία που
μας κινητοποιεί να ζούμε έτσι, σε μια παρατεταμένη καθήλωση του νοός.
Επανερχόμαστε στην τόσο τετριμμένη λέξη: νοοτροπία. Δεν θ’ αλλάξει ακόμα κι αν έρθει ο καλύτερος.
Εμείς θα επιλέξουμε τον χειρότερο γιατί έτσι μας συμφέρει...
Δύο αιώνες βιώνουμε παρατεταμένο τέλος.
Αυτό που ζούμε τώρα έχει τελειώσει πριν, όταν δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας.
Αν διαβάσεις τη βιογραφία του -πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία-
διαπιστώνεις ότι αυτός ο άνθρωπος δεν μπορούσε παρά να δολοφονηθεί.
Εφερνε το αταίριαστο, το μη ανεκτό. Αυτό το αταίριαστο λοιπόν πρέπει να το κάνουμε ταιριαστό.
Να επικρατήσει ο Καποδίστριας στους Μαυροκορδάτους…
• Αν δεν υπάρχει καμιά προσδοκία από την περιοχή του
υπαρκτού, πώς θα βγούμε από την ακαμψία; Μιλάτε για εξέγερση, αλλά αν
δεν είναι προσωπική, ποιο μέσον απομένει; Μια τέτοια παλλαϊκή
κινητοποίηση ταυτίζεται, ώς τώρα, με τους παραδοσιακούς κώδικες της
Αριστεράς...
Καλώς ή κακώς όλα αυτά που εκπροσωπούσε η Αριστερά, μια προοπτική όχι ευτυχίας αλλά διεξόδων, απέτυχαν.
Η ίδια η κυβερνώσα Αριστερά αποτελεί ένα αδιέξοδο. Δεν ξέρω πώς
μπορεί να γίνει, δεν είμαι ούτε θεωρητικός ούτε οργανωτικός της
εξέγερσης.
Ας ξεκινήσει απλώς από μια εσωτερική ανασυγκρότηση του καθενός.
• Με ποια παιδεία όμως αφού η ύπαρξή της προϋποθέτει έργο θεσμικό από πολιτικούς;
Συνέβησαν και συμβαίνουν πολλά που επικυρώνουν, επαληθεύουν ότι
βρισκόμαστε στο τέλος, αυτό που σηματοδοτήθηκε με το «Πεθαίνω σαν χώρα»:
μια χώρα δεν δέχεται τον εχθρό που είναι ο άλλος της εαυτός.
Ο δικός της Αλλος, αυτός που δεν θέλει να αντικρίσει.
Ομως θα αναγκαστούμε να υποδεχτούμε αυτόν τον εχθρό, θέλοντας και μη.
Στο εγκυρότατο βιβλίο της Μαρίας Δεληβοριά «Ο αγώνας του ’21 και η
υπονόμευσή του» -μακάρι να διαβαζόταν απ’ όλους τους Ελληνες- βλέπεις το
κεντρικό στοιχείο της τερατώδους επανάληψης και καθήλωσης στα γεγονότα
των πρώτων δέκα χρόνων της επανάστασης.
Την εντόσθια διαμάχη, την αέναη αλληλοϋπονόμευση των Ελλήνων για τον
χειρισμό του ίδιου του ζωτικού τους ζητήματος αφήνοντας άναυδους τους
ξένους.
Κι απέναντι, ο μέγιστος ποιητής, ο Σολωμός, να παρακολουθεί τον πόλεμο όπως εμείς σήμερα παρακολουθούμε τον πόλεμο στη Συρία.
Και να γράφει τη «Γυναίκα» που δεν είναι ούτε ο Αγγλος, ούτε ο Γάλλος, ούτε ο Ρώσος, αλλά ο Μαυροκορδάτος.
«Η γυναίκα της Ζάκυθος» είναι η διαχείριση μιας τραγωδίας την οποία ο ποιητής Σολωμός συνέλαβε στη βαθύτερή της ίνα.
Από τότε τελείωσαν τα ψέματα.
Ομως δεν μαθαίνουμε ποτέ. Ας φωνάξουμε λοιπόν για να δείξουμε ότι δεν είμαστε νεκροί, άλλος τρόπος διαμαρτυρίας δεν έμεινε.
Δεν σημαίνουν τίποτα διαγγέλματα, εξαγγελίες, προγράμματα, απεργίες, διαδηλώσεις, συνθήματα, υπογραφές, συνέδρια, ημερίδες.
Ούτε καν οι λέξεις που διαβρωμένες, καταρρακωμένες από το ψέμα,
έχασαν κάθε νόημα. Καλούμαστε να επινοήσαμε νέους τρόπους διαμαρτυρίας
και ζωής.
• Θα συνεχίσετε να αρθρογραφείτε για όλα αυτά;
Το βαθύτερο κίνητρο είναι η ανάγκη να δώσω και να μεταδώσω από κάτι που με γεμίζει, που δεν μπορώ να το αντέξω εγώ ο ίδιος.
Ο,τι γράφω είναι ελπιδοφόρο, ακόμα και ο «Θερισμός».
Αν και αποφεύγω τις ευχές -είναι λόγια του αέρα, ποτέ δεν πιάνουν,
ούτε οι κατάρες- βαθιά μέσα μου εύχομαι να συναισθανθεί ο κάθε ένας το
πραγματικό τέλος.
Και να γεννηθεί ένας σώφρων, ευσυνείδητος ηγέτης που θα πει την αλήθεια. Ο κύβος ερρίφθη.
Ναι, είμαι αποφασισμένος να προχωρήσω κι άλλο.
Η δραστικότερη παρέμβαση είναι η προσωπική. Πρέπει να μιλάμε με το εγώ μας, ο καθένας μόνος του.
Οι γενικότητες και το «εμείς» αποδείχτηκαν άκαρπα, κούφια. Δεν φοβάμαι να διακυβεύσω, το θεωρώ ζήτημα ζωής.
Παρακολουθώντας την παράσταση «Τρωάς» στο Ιδρυμα Κακογιάννη ένιωσα
ότι η παράσταση μου έλεγε: είσαι υπεύθυνος γι’ αυτό που ακούς και
βλέπεις στη σκηνή.
Είσαι και εσύ αυτό. Ανάλαβε την ευθύνη.
Ενα θέατρο συνείδησης ή συνειδητοποίησης που γίνεται με όρους θεατρικούς, ποιητικούς, μόνο έτσι μπορεί να δικαιωθεί.
• Το επόμενο έργο;
Ο παραθερισμός…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου