"Ο Νίκος Πουλαντζάς για τη Σοβιετική Ένωση" ανθολογεί ο Δημ. Κανελλόπουλος ("Εφημερίδα των Συντακτών", 25.10.2019)

..............................................................

Ο Νίκος Πουλαντζάς για τη Σοβιετική Ένωση

ανθολογεί ο Δημ. Κανελλόπουλος ("Εφημερίδα των Συντακτών", 25.10.2019)

 Εδώ δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από κείμενο που συνυπέγραφε ο Νίκος Πουλαντζάς με τον Κώστα Βεργόπουλο και τον Κωνσταντίνο Τσουκαλά, και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Τα Νέα» στις 17.12.1977. Πρόκειται για την αντίκρουση των θέσεων του Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος εξυμνούσε τη Σοβιετική Ενωση με μια συνέντευξή του στον Γιώργο Λιάνη που είχε δημοσιεύσει η ίδια εφημερίδα (6 και 7.12.1977). Η οξύτητα του κειμένου για το σοβιετικό καθεστώς υπήρξε πολύ τολμηρή για τα δεδομένα της εποχής και η εφημερίδα αισθάνθηκε την ανάγκη να απολογηθεί για τη δημοσίευση της επιστολής των τριών: «Δημοσιεύουμε [την επιστολή] από δημοσιογραφική υποχρέωση ν’ ακούγονται όλες οι γνώμες».

«Τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και περισσότερο κοινή συνείδηση ότι στις σοσιαλιστικές χώρες τα δικαιώματα του ανθρώπου και οι δημοκρατικές ελευθερίες παραβιάζονται συστηματικά. Οι οποιοιδήποτε αντιφρονούντες, γεννημένοι και μεγαλωμένοι μέσα στους μηχανισμούς της Σοβιετικής Κοινωνίας, αντιμετωπίζονται, αμετάλλακτα, 60 χρόνια μετά την επανάσταση, σαν “ψυχοπαθείς”, “φασίστες”, “όργανα του εχθρού” ή “κοινοί εγκληματίες” επειδή συμβαίνει να μην πείθονται από την επίσημη κοσμοθεωρία της σοβιετικής εξουσίας ή να διαμαρτύρονται εναντίον ορισμένων πτυχών της σοβιετικής πραγματικότητας.

Τα πολιτικά μπουντρούμια και στρατόπεδα εξολόθρευσης έχουν αντικατασταθεί από τα «επιστημονικά» σωφρονιστήρια, τα άσυλα, τα νοσοκομεία και τα διάφορα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και ανάνηψης. Στο όνομα του σοσιαλισμού καταπιέζονται, διώκονται και εξουδετερώνονται όλοι όσοι διεκδικούν το δικαίωμα να σκέπτονται διαφορετικά από την ηγεσία και κυρίως εκείνοι που τολμούν να διακηρύξουν ότι ο σοσιαλισμός χωρίς την ελευθερία είναι αδιανόητος.

Ρωτάμε: αυτά που συμβαίνουν στη Σοβιετική Ενωση δεν αλλοιώνουν τον σοσιαλισμό και δεν αμαυρώνουν το παγκόσμιο ιδανικό της ελευθερίας και της σοσιαλιστικής κοινωνίας; Είναι ή όχι χρέος κάθε κομμουνιστή, σοσιαλιστή και γενικότερα κάθε προοδευτικού ανθρώπου να καταγγέλλει τις βαρβαρότητες που διαπράττονται στο όνομα του πιο μεγάλου και πιο ευγενικού ιδανικού της ανθρωπότητας;

[…]

Τη στιγμή που ολόκληρη η ελληνική Αριστερά, σε όλες τις αποχρώσεις της, που αντιπροσωπεύει 40% σχεδόν του ελληνικού λαού, αρχίζει και προβληματίζεται γύρω από την κοινωνία που θέλει να φτιάξει και ειδικότερα πάνω στο πρόβλημα της άρρηκτης σχέσης ανάμεσα στη δημοκρατία, την αυτοδιαχείριση και τον σοσιαλισμό, ο Γιάννης Ρίτσος προσπαθεί να κλείσει τον προβληματισμό που μόλις αρχίζει.

Εχοντας μόλις εισπράξει το βραβείο Λένιν έρχεται να καταβάλει ένα μέρος από το αντίτιμο και να ευθυγραμμιστεί απόλυτα, με εκείνους που τον παρασημοφόρησαν:

• α) Σαν διανοούμενος μας διαβεβαιώνει ότι οι συγγραφείς στη Σοβ. Ενωση είναι ευτυχισμένοι γιατί τα βιβλία τους εκδίδονται σε πέντε εκατομμύρια αντίτυπα! Εκτός που η ποσοτική και αγοραία αυτή αντίληψη για την επικοινωνία με τον λαό δεν τον τιμά, παραλείπει βέβαια απ’ τον συλλογισμό του όλους εκείνους τους συγγραφείς των οποίων τα έργα δεν εκδίδονται ούτε σε ένα αντίτυπο. Και ξεχνάει εκείνους που, για να εκφράσουν τη σκέψη τους, αναγκάζονται να την κυκλοφορήσουν υπόγεια και παράνομα, εκθέτοντας τον εαυτό τους στη δίωξη και την εξόντωση.
• β) Σαν προοδευτικός άνθρωπος ο Γιάννης Ρίτσος μάς διαβεβαιώνει ότι στη Σοβιετική Ένωση η ενασχόληση με τα πολιτικά είναι εκ του πονηρού, εφόσον ο εργαζόμενος λαός έχει λυμένα τα υλικά προβλήματα της διαβίωσης. Εκτός που η ιδέα αυτή προδίδει μια φτηνή και χυδαία υλιστική αντίληψη για τον άνθρωπο, τι άλλο επισημαίνεται μ’ αυτό τον τρόπο παρά ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ελευθερίες ελάχιστα βαραίνουν μπρος στα προβλήματα της υλικής διαβίωσης;
• γ) Σαν καλλιτέχνης ο Γιάννης Ρίτσος διαπιστώνει ότι ο ρώσικος στρατός είναι αξιαγάπητος και “εξαίσια ενδεδυμένος”, και ότι τα σοβιετικά τανκς κινούνται μ’ ένα “χορευτικό ρυθμό” που “συναρπάζει”. Εκτός από το ότι οι δηλώσεις αυτές υποδηλώνουν εάν όχι κυνισμό, πάντως μια στάση δουλοπρεπή απέναντι στους ισχυρούς, η πρόκληση είναι πολύ μεγάλη για να μη ρωτήσουμε: Γιάννη Ρίτσο, η εισβολή των σοβιετικών τανκς στην Πράγα το 1968, έγινε μήπως με τον ίδιο αξιαγάπητο και χορευτικό ρυθμό;
• δ) Σαν ποιητής, ο Γιάννης Ρίτσος μάς διαβεβαιώνει ότι ο Μαγιακόφσκι είναι παράδειγμα προς αποφυγήν γιατί προφανώς δεν δέχτηκε να μειώσει “το εγώ” του και να εγκαταλείψει τις αμφιβολίες του και τους προβληματισμούς του. Ρωτάμε τον Έλληνα μεταφραστή τού Μαγιακόφσκι: Γιάννη Ρίτσο, όταν λες παράδειγμα προς αποφυγήν, μιλάς σαν ποιητής ή σαν εισαγγελέας της σοβιετικής εξουσίας;
• ε) Σαν δημοκράτης, ο Γιάννης Ρίτσος δεν διστάζει να μας διαβεβαιώσει ότι όποιος διαφωνεί, όποιος υφίσταται καταπίεση ή όποιος υπόκειται σε περιορισμό της πνευματικής ελευθερίας, δεν μπορεί παρά να είναι φασίστας ή ψυχοπαθής. Όμως, όπως πολλοί αντιφρονούντες μιας άλλης εποχής (Τρότσκι, Ζινόβιεφ, Μπουχάριν κ.λπ.) έτσι και πολλοί από τους σημερινούς, π.χ. ο Πλιουτς, ο Βέιλ, για να μη μιλήσουμε για το μεγάλο μέρος του αφανισμένου τσεχοσλοβακικού κόμματος, ήταν και παραμένουν πιστοί στον σοσιαλισμό. Το γεγονός ότι ανάμεσα στους αντιφρονούντες συγκαταλέγονται και φασίστες ή αντιδραστικοί όπως ο Σολζενίτσιν, το γεγονός ότι η διεθνής αντίδραση και ο ιμπεριαλισμός τούς εκμεταλλεύονται για τους σκοπούς τους δεν αρκεί πια να μας κάνει να κλείνουμε τα μάτια μπροστά στην πραγματικότητα. Γιάννη Ρίτσο, πώς γίνεται να εξακολουθείς να πιστεύεις ότι η σοσιαλιστική δημοκρατία είναι αυτή που, όπως επί Στάλιν και Ζαχαριάδη, στηρίζεται στην αρχή ότι η ελευθερία υπάρχει μόνο γι’ αυτούς που συμφωνούν με την οποιαδήποτε ηγεσία;
• στ) Σαν μαρξιστής και επαναστάτης ο Γιάννης Ρίτσος δεν αισχύνεται να γίνεται απολογητής και ουραγός της ενσυνείδητης χάλκευσης της πραγματικότητας και της συστηματικής αποπλάνησης του λαού και της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Ρωτάμε: Γιάννη Ρίτσο, ξεχνάς ότι, όπως έλεγε ο Λένιν, μόνο η αλήθεια είναι επαναστατική και ότι η παγκόσμια επανάσταση προάγεται με τη διαρκή αποκάθαρση της κριτικής σκέψης και πράξης από τις συσσωρευμένες σκευωρίες και όχι από τους στρουθοκαμηλισμούς των ζηλωτών μιας οποιασδήποτε κατεστημένης ορθοδοξίας;»