..............................................................
ΜΟΝΟΚΟΝΤΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΚΟΤΖΙΟΥΛΑ
(Πλατανούσα Ιωαννίνων 1909 - Ἀθήνα 1956)
(Πλατανούσα Ιωαννίνων 1909 - Ἀθήνα 1956)
Σιχάθηκα ὅσους ἔμαθαν νὰ χάφτουν μὲ τὰ δυὸ
καὶ γράφουν μὲ τὰ πόδια,
γι’ αυτὸ γυρνάω μ’ αδύναμο κάκιωμα αθώων παιδιώ
διαμαρτυρία πλανόδια.
Αφού δεν έχω να τρυγάω κι εγώ από τα δικά
μου, πότε θα γλυτώσω,
Θε μου, από τα τυπογραφεία και τα περιοδικά,
που τα ’θελα όμως τόσο;
Αχ, μ’ έχει πιάσει η μέγγενη του κακοπληρωτή
με τη βαριά σακούλα:
να ποιοι, χωρίς να φαίνονται, σταυρώνουν τον ποιητή
που λέτε εσείς Κοτζιούλα.
(Γιῶργος Κοτζιούλας: Προσωπική καταγγελία)
Ἦταν ὄχι μόνο ἕνας ἀπό τούς μετρημένους στά δάχτυλα ἱκανούς
δημιουργούς τῆς γενιᾶς τοῦ μεσοπολέμου, ἀλλά καί ἕνας ἀπό τούς ἀκόμα
λιγότερους καθοδηγητές τῆς ἑπόμενης γενιᾶς. Τό ἔργο του καί πολύ
περισσότερο ὁ λόγος του μετροῦσε πολύ στήν ἐποχή του. Ὁ Γιῶργος
Κοτζιούλας ὅμως ὑπῆρξε πολύ ἄτυχος: ζῶντας ἕναν βίο μέ τραγικές
στερήσεις καί ἀρρωσταίνοντας μέ φυματίωση ἀπό τό 1934, ἔφυγε νεώτατος
ἀπό τή ζωή, χωρίς να προλάβει νά ὁλοκληρώσει τό ἔργο του καί χωρίς νά
ἐκδώσει τίς πάμπολλες ἐργασίες του. Ἀντιστάθηκε σέ ὅλες ὅμως τίς
ἀντιξοότητές του μέ θαυμαστήν ἀπελπισία. Ἔτσι δέν ἔφτασε ποτέ στό
σημεῖο νά κάνει τήν "κουτουράδα του Καρυωτάκη". Στά γραπτά του μένει
ὅμως σάν πικρό κατακάθι αὐτή ἡ αἴσθηση τῆς κοινωνικῆς ἀδικίας, πού
ρήμαξε τή ζωή του.
Ὁ Κοτζιούλας ἔμεινε πιστός λάτρης τῆς παράδοσης καί στά ποιητικά του ἔργα ἀκολούθησε πιστά τά μέτρα καί τίς μορφές της μέ μιά θαυμαστή δεξιοτεχνία. Τήν ἐμμονή του αὐτή τήν ὑπερασπίστηκε μέ τή μελέτη του "Ποῦ τραβάει ἡ ποίηση; " τό 1950. Ὡστόσο τό μεγαλύτερο ἔργο του παρέμεινε καί παραμένει ἀδημοσίευτο. Μέσα σ' αὐτό περιλαμβάνονται πρωτότυπα ποιήματα καί διηγήματα, καθώς καί ἄφθονες μεταφράσεις ἀπό τήν ἀρχαία ἑλληνική, τή λατινική καί τή νεώτερη εὐρωπαϊκή λογοτεχνία. Ἀγάπησε πολύ καί τό θέατρο. Στά χρόνια τῆς Κατοχῆς περιόδευε μέ τόν λαϊκό θίασό του στά ξεσηκωμένα χωριά τῆς Ἠπείρου, τονώνοντας τό ἀγωνιστικό φρόνημα τῶν συμπατριωτῶν του.
Ἡ συλλογή του "Φυγή στή φύση" (1952), πού ἐκδόθηκε ὅταν ἡ ζωή του εἶχε ἀρχίσει πιά νά σβήνει λίγο-λίγο, περιλαμβάνει ποιήματα πού καθρεφτίζουν τήν ἀγάπη του γιά τή φύση καί τίς ἰδιαίτερες ὀμορφιές τῆς πατρίδας του. Ἀνάμεσα σ' αὐτές τίς κατάστιλπνες φιλμογραφήσεις, πού προβάλλουν μιά αἰώνια, ἀδιάφθορη, δίκαιη καί ἀμερόληπτη φύση, ἀναδύονται δεσπόζουσες ἡ βαθιά ἀπαισιοδοξία γιά τίς ἀνθρώπινες χειρονομίες, ἡ αἴσθηση τῆς κοινωνικῆς ἀνισότητας, ἀλλά καί ἡ ἐκτίμηση τῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου ἀπό μιά ὑπεύθυνη καί ὑψηλή πνευματική συνείδηση. Σ' αὐτές τίς πικρές ποιητικές ἐξομολογήσεις τοῦ Κοτζιούλα βρίσκουμε πολλή θλίψη, ἀλλά καθόλου μίσος.
Ὁ Κοτζιούλας δείχνει ὅτι θέλει νά πιστεύει, τελικά, στόν ἄνθρωπο, παρ' ὅλους τούς κατατρεγμούς καί τίς ἀτυχίες του. Δέν χάνει τό κουράγιο του ποτέ. Γι' αὐτό καί ἔχει τή δύναμη νά ὑψώσει μέσα στά ποιήματά του μιά γνήσια λυρική φωνή, ἀδιαπραγμάτευτη στόν προσωπικό της τόνο καί ἀνυποχώρητη μπροστά στή ζωντανή μνήμη τῶν εἰκόνων τῆς πατρίδας του. Η φύση τόν ἐπηρεάζει καταλυτικά καί τοῦ προσδίδει μιάν ἀγνότητα αἰσθημάτων, κάτι πού ἡ ὑψηλή ποιητική ἀπόδοση ἐπιτρέπει νά φαίνεται ἀμέσως. Συγκινεῖται βαθιά ἀπό τόν ζωικό καί φυτικό κόσμο, ἀπό ὅλα τά ἀνόργανα στοιχεῖα πού συγκροτοῦν ὁμόθυμα τὸ γενικὸ πλαίσιο τῆς περιβάλλουσας φύσης καί ἐπιφέρουν τίς παντοειδεῖς ἐναλλαγές τόσο στήν φαινομενολογία τῆς ὄψης της, ὅσο καί στή συναισθηματολογία τῆς ἐσωτερικῆς μας ἀντανάκλασης. Ὅ,τι φαίνεται, μπαίνει ἀμέσως μέσα μας καὶ μιλάει μακροπρόθεσμα ἀπό μέσα μας. Ἐπιταγή, λοιπόν, ἄμεση εἶναι νά βλέπουμε τή φύση, νά πλησιάζουμε τή φύση, νά ἐπικοινωνοῦμε μ' αὐτήν καί νὰ ἱκανοποιοῦμε τίς ἀνάγκες της. Τό τοπίο τοῦ Κοτζιούλα ἀποβαίνει μιά ἐπιλεγμένη εἰκόνα, πού θησαυρίζεται μέσα σέ ἀκριβοζυγιασμένες λέξεις. Ἡ ὁμοιοκαταληξία του ἐπισφραγίζει τήν τεχνική του, καθώς βασίζεται σέ μιά ποιοτική καί δύσκολη (καθόλου συνηθισμένη) συμφωνία τῆς ρίμας, μή σταματώντας ποτέ στίς ἁπλές καί εὔκολες συνηχήσεις.
Καί νά μήν τό ξεχάσουμε: ὁ Γιῶργος Κοτζιούλας ἔγραψε καταπληκτικά ποιήματα γιά παιδιά. Ἀλήθεια, ποιός θυμᾶται τόν "Κολιό" του σήμερα, καθώς μᾶς κατακλύζουν οἱ γυαλιστερές ἀνοησίες τῶν παιδικῶν ἐκδόσεων;
Ὁ Κοτζιούλας ἔμεινε πιστός λάτρης τῆς παράδοσης καί στά ποιητικά του ἔργα ἀκολούθησε πιστά τά μέτρα καί τίς μορφές της μέ μιά θαυμαστή δεξιοτεχνία. Τήν ἐμμονή του αὐτή τήν ὑπερασπίστηκε μέ τή μελέτη του "Ποῦ τραβάει ἡ ποίηση; " τό 1950. Ὡστόσο τό μεγαλύτερο ἔργο του παρέμεινε καί παραμένει ἀδημοσίευτο. Μέσα σ' αὐτό περιλαμβάνονται πρωτότυπα ποιήματα καί διηγήματα, καθώς καί ἄφθονες μεταφράσεις ἀπό τήν ἀρχαία ἑλληνική, τή λατινική καί τή νεώτερη εὐρωπαϊκή λογοτεχνία. Ἀγάπησε πολύ καί τό θέατρο. Στά χρόνια τῆς Κατοχῆς περιόδευε μέ τόν λαϊκό θίασό του στά ξεσηκωμένα χωριά τῆς Ἠπείρου, τονώνοντας τό ἀγωνιστικό φρόνημα τῶν συμπατριωτῶν του.
Ἡ συλλογή του "Φυγή στή φύση" (1952), πού ἐκδόθηκε ὅταν ἡ ζωή του εἶχε ἀρχίσει πιά νά σβήνει λίγο-λίγο, περιλαμβάνει ποιήματα πού καθρεφτίζουν τήν ἀγάπη του γιά τή φύση καί τίς ἰδιαίτερες ὀμορφιές τῆς πατρίδας του. Ἀνάμεσα σ' αὐτές τίς κατάστιλπνες φιλμογραφήσεις, πού προβάλλουν μιά αἰώνια, ἀδιάφθορη, δίκαιη καί ἀμερόληπτη φύση, ἀναδύονται δεσπόζουσες ἡ βαθιά ἀπαισιοδοξία γιά τίς ἀνθρώπινες χειρονομίες, ἡ αἴσθηση τῆς κοινωνικῆς ἀνισότητας, ἀλλά καί ἡ ἐκτίμηση τῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου ἀπό μιά ὑπεύθυνη καί ὑψηλή πνευματική συνείδηση. Σ' αὐτές τίς πικρές ποιητικές ἐξομολογήσεις τοῦ Κοτζιούλα βρίσκουμε πολλή θλίψη, ἀλλά καθόλου μίσος.
Ὁ Κοτζιούλας δείχνει ὅτι θέλει νά πιστεύει, τελικά, στόν ἄνθρωπο, παρ' ὅλους τούς κατατρεγμούς καί τίς ἀτυχίες του. Δέν χάνει τό κουράγιο του ποτέ. Γι' αὐτό καί ἔχει τή δύναμη νά ὑψώσει μέσα στά ποιήματά του μιά γνήσια λυρική φωνή, ἀδιαπραγμάτευτη στόν προσωπικό της τόνο καί ἀνυποχώρητη μπροστά στή ζωντανή μνήμη τῶν εἰκόνων τῆς πατρίδας του. Η φύση τόν ἐπηρεάζει καταλυτικά καί τοῦ προσδίδει μιάν ἀγνότητα αἰσθημάτων, κάτι πού ἡ ὑψηλή ποιητική ἀπόδοση ἐπιτρέπει νά φαίνεται ἀμέσως. Συγκινεῖται βαθιά ἀπό τόν ζωικό καί φυτικό κόσμο, ἀπό ὅλα τά ἀνόργανα στοιχεῖα πού συγκροτοῦν ὁμόθυμα τὸ γενικὸ πλαίσιο τῆς περιβάλλουσας φύσης καί ἐπιφέρουν τίς παντοειδεῖς ἐναλλαγές τόσο στήν φαινομενολογία τῆς ὄψης της, ὅσο καί στή συναισθηματολογία τῆς ἐσωτερικῆς μας ἀντανάκλασης. Ὅ,τι φαίνεται, μπαίνει ἀμέσως μέσα μας καὶ μιλάει μακροπρόθεσμα ἀπό μέσα μας. Ἐπιταγή, λοιπόν, ἄμεση εἶναι νά βλέπουμε τή φύση, νά πλησιάζουμε τή φύση, νά ἐπικοινωνοῦμε μ' αὐτήν καί νὰ ἱκανοποιοῦμε τίς ἀνάγκες της. Τό τοπίο τοῦ Κοτζιούλα ἀποβαίνει μιά ἐπιλεγμένη εἰκόνα, πού θησαυρίζεται μέσα σέ ἀκριβοζυγιασμένες λέξεις. Ἡ ὁμοιοκαταληξία του ἐπισφραγίζει τήν τεχνική του, καθώς βασίζεται σέ μιά ποιοτική καί δύσκολη (καθόλου συνηθισμένη) συμφωνία τῆς ρίμας, μή σταματώντας ποτέ στίς ἁπλές καί εὔκολες συνηχήσεις.
Καί νά μήν τό ξεχάσουμε: ὁ Γιῶργος Κοτζιούλας ἔγραψε καταπληκτικά ποιήματα γιά παιδιά. Ἀλήθεια, ποιός θυμᾶται τόν "Κολιό" του σήμερα, καθώς μᾶς κατακλύζουν οἱ γυαλιστερές ἀνοησίες τῶν παιδικῶν ἐκδόσεων;
Η. Κ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου