"Στην Τουρκία, μια φορά..." της Δώρας Μακρή, φίλης στο fb και ανταποκρίτριας της ΕΡΤ στη Μαδρίτη (facebook, 18/7/2016)

 ............................................................

Στην Τουρκία, μια φορά...

 της Δώρας Μακρή, φίλης στο fb και ανταποκρίτριας της ΕΡΤ στη Μαδρίτη (facebook, 18/7/2016)

Τα περιστέρια πολλά στα σπασμένα τζάμια των παραθύρων του γυναικωνίτη της Αγιά Σοφιάς. Λίγο πριν ο ταξιτζής με το πλεκτό λευκό σκουφάκι με βελονάκι και τη μακριά γενειάδα, αντάξιο δείγμα πιστού ( ορθόδοξου) μουσουλμάνου έδειχνε τη δυσαρέσκειά του για την κοντινή κούρσα που του επέβαλα. Του ζήτησα να με πάει στην Αγιά Σοφιά και είχα ήδη αργήσει σε ένα πολύ σημαντικό ραντεβού. " Α! Πας στη Γκιαούρ κιλισέ" μουρμούρισε απογοητευμένος συνεχίζοντας να ακούει στο ραδιόφωνο μάλλον κάποιον ιμάμη να κάνει κήρυγμα.

" Ναι, είναι υπερβολικά πολλά τα σπασμένα τζάμια, αλλά δεν πρόκειται κανείς να τα επισκευάσει. Κανείς δεν δίνει δεκάρα για την προστασία των βυζαντινών μνημείων". Μου είπε σκεφτικός ο Ν.Ε., αρχιτέκτονας κάπου γύρω στα εξήντα, καλοστεκούμενος και χαμογελαστός ενώ πίναμε τον καφέ μας με θέα το μνημείο. Η επαγγελματική του ιδιότητα δεν με ενδιέφερε πολύ. Απλώς του το ανέφερα σκεπτόμενη τα κονδύλια που λάμβανε η Τουρκία ακριβώς με στόχο τη συντήρησή τους. Του ανέφερα επίσης ότι νωρίτερα το πρωί που είχα επισκεφθεί τη " βασιλική μετά τρούλου", η έκπληξη με περίμενε ήδη στον γυναικωνίτη της. Έκθεση με πλακάκια για μπάνια, σπίτια και πατώματα! Οχι όμως όποια κι όποια αλλά διάσημων Τούρκων σχεδιαστών πλακακίων. " Μα τί περίμενες Δώρα; Ολα είναι θέμα συμβολισμών" κατέληξε σκεφτικός.

Ο τούρκος Ν.Ε. εκτός από αρχιτέκτονας ήταν ο σύνδεσμός μου για να καταφέρω να γνωρίσω ποιοί ακριβώς ήταν οι Αλεβίτες και τι πρέσβευαν στην Τουρκία. Πρόκειται για το 20-30% του τουρκικού πληθυσμού, δηλαδή περίπου 14-21 εκατομμύρια πιστοί στον Αλεβισμό. Τους συναντά κανείς , στην Κωνσταντινούπολη (GaziOsmanpasha) στην Ανατολική Ανατόλια και στις ακτές του Αιγαίου. Επίσης στο Τουρκμενιστάν αλλά και στο Ιράκ αλλά είναι πολύ λιγότεροι. Επισήμως το τουρκικό κράτος θεωρεί τους αλεβίτες ως μουσουλμάνους, όμως από τη μέρα που ανέβηκε στην εξουσία το AKP το κόμμα του Ερντογάν, οι διώξεις των αλεβιτών ήταν συνεχείς. Μάλιστα τον Ιούλιο του 2012 η τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε να μην αναγνωρίσει τα «Cem Evleri», δηλαδή τα θρησκευτικά κέντρα των Αλεβιτών. Αν και το ταξίδι μου είχε προηγηθεί της ημερομηνίας αυτής, το κλίμα ήταν ήδη πολύ δυσάρεστο.

"Είμαστε αγκάθι στα σχέδια του Ερντογάν" άρχισε ο συμπαθής αρχιτέκτονας " καθώς πιστεύουμε στην ισότητα των δύο φίλων, δεν πηγαίνουμε σε τζαμί, δεν προσευχόμαστε, είμαστε μονογαμικοί, πίνουμε αλκοόλ, δεν κάνουμε περιτομή αγαπάμε το χορό, το τραγούδι και τον ελεύθερο έρωτα , δεν ακολουθούμε το ραμαζάνι και σεβόμαστε τις διαφορετικές θρησκείες αλλά κυρίως πιστεύουμε στη δημοκρατία, τον ανθρωπισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα! Και μάλιστα τα τρία τελευταία με τρόπο δογματικό, άρα όπως καταλαβαίνεις έχουμε ελάχιστη έως ανύπαρκτη σχέση με τα όσα πρεσβεύει ο πρωθυπουργός* μας." Προς στιγμήν ήρθε στο μυαλό μου ότι η πλειοψηφία των Αλεβιτών ανήκει στη μεσαία τάξη , έχει υψηλό μορφωτικό επίπεδο και συνήθως ιδέες συμπαθείς προς την αριστερά. Επί δεκαετίες οι τουρκικές κυβερνήσεις καταπίεζαν στην κοινότητα των Αλεβιτών την θρησκευτική τους δράση γι αυτό και η μεγαλύτερη μερίδα τους ήταν Κεμαλικοί, καθώς πίστευαν ότι το λαϊκό κράτος ήταν εγγύηση προστασίας από τον ισλαμικό εξτρεμισμό. Μάλιστα στις αρχές του 20ου αι. ήταν πολλοί οι αλεβίτες που υποστήριξαν το κίνημα των Νεότουρκων και είδαν στη μορφή του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ), τον νέο Χατζή Μπεκτάς Βελή, την πιο σημαντική μορφή του Αλεβισμού. Πολύ γρήγορα απογοητεύτηκαν όμως αφού η Προεδρία των Θρησκευτικών Υποθέσεων ιδρύθηκε με μέλη αποκλειστικά σουνίτες και οι Αλεβίτες παραμερίστηκαν κι άρχισε και η καταδίωξή τους ήδη από το 1925.

Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε την πηγή της πίστης των Αλεβιτών αν και πιστεύεται ότι ξεκίνησε τον 13ο αι. Επρόκειτο στην ουσία για έναν συνδυασμό χριστιανικών, σιιτικών, γνωστικών και παγανιστικών πηγών γνώσης. Πνευματικός ηγέτης και η πιο εμβληματική ιστορική φυσιογνωμία των Αλεβιτών ήταν ο φιλόσοφος και μυστικιστής Χατζή Μπεκτάς Βελή ( πέθανε το 1337 μ. Χ.). Οπως υποστηρίζουν οι Αλεβίτες η προέλευσή τους έρχεται απευθείας από τις πρώτες σιϊτικές κοινότητες με επικεφαλής τον καλίφα Αλή (γαμπρό του Μωάμεθ). Η σχέση των Αλεβιτών με τους Σουνίτες μουσουλμάνους κάλιστα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως σχέση βασισμένη στην υποψία και τις προκαταλήψεις. Οι Σουνίτες μουσουλμάνοι θεωρούν τους Αλεβίτες αιρετικούς, προδότες και χωρίς ηθική. Οι Αλεβίτες από την πλευρά τους υποστηρίζουν ότι το Κοράνι δεν απαιτεί το προσκύνημα στη Μέκκα, τις πέντε προσευχές και την παρουσία στο τζαμί κι ότι οι Σουνίτες έχουν παραφράσει τις αρχές του πρώιμου Ισλάμ και ειδικά στα σημεία εκείνα που γίνεται αναφορά στον Αλή και το τελετουργικό της λατρείας.

Η κουβέντα μας συνεχίζεται και καταλήγω ότι έχω απέναντί μου έναν μουσουλμάνο με τον οποίο δεν έχω καμία απολύτως διαφορά στον τρόπο που εκείνος αντιλαμβάνεται τη θρησκεία του κι εγώ τη δική μου. Αλλά κυρίως μου αρέσει αυτό το μη επεκτατικό Ισλάμ των Αλεβιτών σε αντίθεση με τους Σουνίτες. Είναι Πέμπτη και στην Κωνσταντινούπολη είναι η μέρα που έχουν καθιερώσει οι Αλεβίτες την επίσκεψη στα θρησκευτικά τους κέντρα για το καθιερωμένο τελετουργικό. Ο " εκκλησιασμός" τους ονομάζεται Τσέμ ( Cem) και το θρησκευτικό τους κέντρο Τσεμεβί (Cemeví). " Θέλεις να δεις τί κάνουμε; Θα σου αρέσει!" μου χαμογελάει. "Αλλο που δεν θέλω", σκέφτομαι και φυσικά αποδέχομαι την πρότασή του. Στο δρόμο μου εξομολογείται ότι στη Θράκη ζούσαν πολλοί Αλεβίτες Τούρκοι πριν το 1912 και σε κάποιο ταξίδι του είχε εντοπίσει τα απομεινάρια από παλιά Cemeví.

Το Τσεμεβί που επισκεπτόμαστε σε μια γειτονιά της Κωνσταντινούπολης θα μπορούσε να αποτελεί πνευματικό κέντρο ενός οποιουδήποτε ελληνικού δήμου. Στο εσωτερικό του μία σειρά από γραφεία κι από κάποια πετάγονται νέα παιδιά. " Είναι τα παιδιά που εργάζονται στον ραδιοφωνικό μας σταθμό! Και με μεγάλη ακροαματικότητα μάλιστα " μου εξηγεί και του αντιλέγω ότι μου θυμίζει περισσότερο κομματική οργάνωση παρά θρησκευτικό χώρο! Καταλήγουμε σε μια μεγάλη σχεδόν κυκλική αίθουσα , όπου μου κάνει εντύπωση μία τεράστια φωτογραφία του Μουσταφά Κεμάλ μαζί με πολλές ακόμα φωτογραφίες μορφών του Αλεβισμού.

Σιγά σιγά ο κόσμος αρχίζει να συγκεντρώνεται και η μόνη φιγούρα που διακρίνεται είναι ο Ντεντέ που στην ουσία είναι ο "οργανωτής" της μάζωξης. Αυτό που τον διαφοροποιεί από τους άλλους είναι ότι το οικογενειακό του δέντρο έχει ρίζες απευθείας από τον Αλή. Εν χορώ άνδρες και γυναίκες αναφέρονται στο τρίπτυχο της πίστης τους Αλλάχ- Μωάμεθ- Αλή ενώ έξι αγόρια και έξι κορίτσια χορεύουν κυκλικά και μοιράζουν νερό στους παριστάμενους. Στο τέλος μοιράζουν ψωμί και φρούτα που πρέπει οι εκκλησιαζόμενοι να πάρουν στο σπίτι τους. Ολο το τελετουργικό γίνεται στην τουρκική γλώσσα. Το μόνο θρησκευτικό σύμβολο στην αίθουσα είναι η προβιά προβάτου πάνω στην οποία κάθεται ο Ντεντές. Εκεί θυμάμαι ότι οι Αλεβίτες έχουν υιοθετήσει πολλά τελετουργικά στοιχεία ανά τους αιώνες ιδιαίτερα από την αδελφότητα των Σουφιστών Μπεκτασήδων. Είναι φανερό ότι δεν υπάρχει ιεραρχία, ούτε δόγμα στους Αλεβίτες.

Έφυγα γεμάτη. Και ίσως και χαρούμενη. Αίσθηση που δεν είχα ποτέ αποκομίσει επισκεπτόμενη ένα οποιοδήποτε τζαμί. Φυσικά την επομένη , νοίκιαζα αυτοκίνητο και κινούσα για το χωριό Χατζημπεκτάς στο Κίρσεχιρ της Καππαδοκίας. Εκεί θα συναντούσα τον τάφο του Χατζή Μπεκτάς Βελή και το λαικό προσκύνημα σε μιά μυστικιστική ατμόσφαιρα που μόνο ένα δερβισοχώρι μπορούσε να μου δώσει. Ο προστάτης του τάγματος των Γενιτσάρων, ένας πνευματικός ηγέτης που ήρθε από Ανατολικά, ήταν η φωνή της κοινωνικής διαμαρτυρίας των τουρκικών πληθυσμών σε μια εποχή που οι Σελτζούκοι κυριαρχούσαν. Πάνω απ όλα όμως ήταν ο αντίπαλος του πουριτανικού Ισλάμ κι ένας φωτισμένος δάσκαλος δερβίσης που κατάφερε να συνθέσει τις αρχές του Αλεβισμού με πρώτη απ όλες την αγάπη. Αγάπη που ο Σουνίτης ορθόδοξος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν έδειξε στους Αλεβίτες, ούτε ως πρωθυπουργός επί σειρά ετών αλλά και ούτε ως πρόεδρος της Τουρκίας.

Ο νεο-σουλτανισμός δεν πρόκειται να δώσει πολλά περιθώρια στα 20 εκατομμύρια Αλεβίτες της Τουρκίας.

• (Το ταξίδι έγινε το 2007 , όταν ακόμα ο Ερντογάν ήταν πρωθυπουργός της Τουρκίας)