«Το πράττειν και το ποιείν» - Αφήγηση του Τίτου Πατρίκιου από το βιβλίο του «Περιπέτειες σε τρεις σχεδίες» (εκδ. Κέδρος, 2006)

..............................................................

 Τίτος Πατρίκιος
(γ.1928)

·       «Το πράττειν και το ποιείν»

Αφήγηση του Τίτου Πατρίκιου από το βιβλίο του «Περιπέτειες σε τρεις σχεδίες» (εκδ. Κέδρος, 2006)

   Ένας συγγραφέας που δεν υπήρξε καθόλου αυτό που λέμε «άνθρωπος της δράσης», ο Valery, είχε πει:

   “C’ est la notion toute simple de faire que je voulais exprimer. Le faire, le poiein, don’t je veux m’occuper, est celui qui s’ acheve en quelque oevre […] L’ oevre de l’ esprit n’ existe qu’ en acte…”

   Δηλαδή:

«Αυτό που ήθελα να εκφράσω είναι η απλούστατη έννοια του πράττειν. Το πράττειν, το ποιείν, με το οποίο θέλω να ασχοληθώ είναι αυτό που ολοκληρώνεται σε κάποιο έργο […] Το πνευματικό έργο υπάρχει μόνο εν πράξει…»

   Εμείς εδώ ξέρουμε ότι ποιείν σημαίνει πράττειν. Αλλά ποίημα έφτασε σ’ εμάς να σημαίνει κάτι που βρίσκεται εκτός πρακτικής ζωής και ποιητικό κάτι που δεν έχει σχέση με την απτή πραγματικότητα, σχεδόν το ονειρικό. Βέβαια οι στρατευμένοι ποιητές, εκεί στα μισά του προηγούμενου αιώνα, είχαμε αντιταχθεί σ’ αυτή την αντίληψη. Θεωρούσαμε πως το ποίημα είναι μέσα στην εμπειρική πραγματικότητα ακόμα κι όταν το αρνείται, πως κι αυτό αποτελεί πράξη. Πράξη όμως κατά κάποιον τρόπο υποδεέστερη, η οποία αρτιωνόταν και αποκτούσε σημασία μόνο στο βαθμό που μπορούσε να προκαλέσει μιαν άλλη, πιο σημαντική, κοινωνική πλέον, κι ακόμα καλύτερα πολιτική πράξη. Έτσι για αρκετά χρόνια το πρόβλημά μας ήταν πως η ποίηση μπορεί να επιδράσει κατευθείαν στα γεγονότα. Οι διαφορές και οι αντιπαραθέσεις που είχαμε ανάμεσά μας για τη μορφή και την τεχνοτροπία επικεντρώνονταν στο με ποια φόρμα η ποίηση μπορεί να γίνει δραστικότερη.

   Πάντως, σε ό,τι με αφορά, νομίζω πως κατάλαβα αρκετά νωρίς πως εκεί μόνο που μπορεί να επιδράσει η ποίηση είναι στις συνειδήσεις και πως έτσι μόνο ενδέχεται να προκαλέσει κάποια δευτερογενή πράξη. Αλλιώς, όταν θέλει να παρέμβει ευθέως στα πολιτικά πράγματα, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να «προσφέρει χάρτινα ντουφέκια / όπλα από λόγια φλύαρα και κούφια», όπως είχα γράψει σ’ ένα ποίημα, το 1957. Ωστόσο, δύο στίχοι από το ποίημα εκείνο, οι παρακάτω:

            γιατί κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει

                 καθεστώτα

            κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες

προκάλεσαν μεγάλες αντιδράσεις που κράτησαν επί χρόνια. Με τον καιρό σχεδόν έχασαν την πατρότητά τους και από πολλούς αποδόθηκαν σε άλλον ποιητή. Μάλιστα, οι αντιδράσεις αυτές εμφανίστηκαν και σε χώρους που δεν είχαν καμιά σχέση με τη «στρατευμένη τέχνη». Έτσι, το 1981, η Μελίνα, που μόλις είχε γίνει υπουργός Πολιτισμού, είπε σε μια συγκέντρωση ανθρώπων των γραμμάτων στην Παλιά Βουλή: «Και δεν θα συμφωνήσω καθόλου με τον μεγάλο ποιητή Χ., που λέει  πως οι στίχοι δεν ανατρέπουν καθεστώτα».

   Όπως και να ‘ναι, η όποια πολιτική διάσταση της ποίησης δεν εξαρτάται μόνο από τα όσα λέει ην ίδια αλλά και από το πώς την αντιμετωπίζει ένα καθεστώς. Ένα απολυταρχικό και ολοκληρωτικό καθεστώς, που τρέμει μπροστά στην παραμικρή έκφραση μιας διαφορετικής ιδέας, που θέλει να εξουσιάζει ακόμα και τις συνειδήσεις, δίνει τεράστια σημασία στο τι λένε οι ποιητές και οι στίχοι τους. Παρακολουθώντας τους από κοντά, είτε τους ωθεί να του αντιπαρατεθούν με την ποιητική τους πράξη, η οποία έτσι γίνεται πολιτική, οπότε τους διώκει ανελέητα, φτάνοντας ως την εξόντωσή τους, είτε τους αναγκάζει να ταυτιστούν μαζί του, να γίνουν αυλικοί και αβλαβείς ποιητές, οπότε τους ανταμείβει πλουσιοπάροχα. Ενώ ένα δημοκρατικό καθεστώς, που κατοχυρώνει την ελευθερία στην έκφραση των ιδεών, που άρα δεν φοβάται τους εκφραστές τους, δεν ανησυχεί καθόλου για το τι λένε οι ποιητές και οι στίχοι τους. Ακόμα και σ’ εκείνους που δεν του ταιριάζουν, ή που το ενοχλούν, παρέχει κάποια στιγμή την επίσημη αναγνώρισή του, επιβεβαιώνοντας έτσι την ίδια τη δημοκρατικότητά του.

   Ωστόσο τα τελευταία χρόνια ογκώνεται όλο και περισσότερο ένα αντίδρομο ρεύμα που απορρίπτει όχι απλώς τη ρητορικότητα και τον καθοδηγητισμό, όπου συχνά κατέληγε η μονόπλευρα πολιτικοποιημένη ποίηση, αλλά συνολικά την ποίηση που έχει έστω έναν έμμεσο κοινωνικό και, ακόμα χειρότερα, πολιτικό προβληματισμό. Ένα ρεύμα που θεωρεί ότι ο αποκλειστικός χώρος της ποίησης είναι ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου και μοναδικό της έργο η συνεχής αναδίφηση του εγώ. Οι αντιλήψεις αυτές, εξίσου αυτάρεσκες και δογματικές με τις παλιές σοσιαλρεαλιστικές, δεν παύουν να δίνουν έναν ανάλογο σωρό από πομπώδη και ρηχά ποιήματα όπως κι εκείνες.

   Άλλωστε, αν ο Valery έχει δίκιο και το πνευματικό έργο υπάρχει μόνο εν πράξει, αυτή η πράξη δεν μπορεί ποτέ να είναι μονοδιάστατη. Η πράξη που δίνει υπόσταση στο έργο, στο ποίημα, στο κάθε δημιούργημα του πνεύματος, ή είναι πολυδιάστατη και εκτείνεται στο εγώ και στους άλλους, στην ύπαρξη και στην κοινωνία, στο παρόν και στην Ιστορία, στο εδώ και στο αλλού, ή δεν είναι πράξη αλλά ένα παροδικό ενέργημα. Και το ποίημα που γεννάει είναι απλώς ένα εξίτηλο ιχνογράφημα.