Ο όρος "ιδεολογία" είναι κοινός. Αλλά η χρήση του κρύβει εκπλήξεις.

Η ιδεολογία κατ' αρχάς αναφέρεται στις αυθόρμητες ιδέες για τούτο ή το άλλο. Το έθνος, το κράτος, τον πολιτισμό, τον έρωτα, την ιστορία. Πρόκειται για ιδέες -και ρητές ή υπονοούμενες αξίες- οι οποίες, στην πιο επεξεργασμένη μορφή τους, συγκροτούν θεωρητικές ιδεολογίες. Σε ό,τι αφορά ειδικά τα πολιτικά πράγματα, έχουμε, για παράδειγμα, ιδεολογίες αντιδραστικές, συντηρητικές, φιλελεύθερες, ριζοσπαστικές, επαναστατικές κ.ο.κ. Με όλες τις συναφείς συμφύσεις και παραλλαγές.
Η ιδεολογία δεν είναι μόνο θεωρητική. Οι πρακτικές ιδεολογίες παραπέμπουν σε καθημερινές συμπεριφορές, χειρονομίες, αντιδράσεις, στο πώς αντιμετωπίζουμε όσα συμβαίνουν στο σπίτι, στη δουλειά, στη γειτονιά, στο πώς σχετιζόμαστε με τους οικείους, τους ξένους, τους υφισταμένους και τους προϊσταμένους, τους συναδέλφους, τους συντρόφους, τους φίλους.
Η ιδεολογία αφορά επιπλέον, και μάλιστα καθοριστικά, την εικόνα που σχηματίζουμε για τον ίδιο τον εαυτό μας: το ποιοι πιστεύουμε ότι είμαστε, το πώς αυτό που πιστεύουμε ότι είμαστε αποδέχεται, ανέχεται, αμφισβητεί, αρνείται αυτό ή εκείνο, το τι εκλαμβάνουμε ως μύχιο εαυτό μας, με τι προτερήματα, ελαττώματα και απαράκαμπτα όρια. Υποκειμενικότητα και ιδεολογία συνδέονται αξεδιάλυτα.
Οι διαστάσεις της ιδεολογίας σπάνια συγκροτούν συνεπές όλον, μολονότι το αίτημα της συνέπειας συνιστά ανθρωπολογικό γνώρισμα. Αντιφάσεις, κενά, βολικές δικαιολογίες, μετάθεση ευθυνών συνοδεύουν την ενσυνείδητη ή ασύνειδη προσπάθεια να κατακτούμε, ή τουλάχιστον να επιδεικνύουμε, τη συνήθως διαφεύγουσα συνέπεια λόγων και λόγων, πράξεων και πράξεων, λόγων και πράξεων.
Αυτά τα γενικά θέλουν απλώς να στοιχειοθετήσουν μια παρατήρηση.
Διαβάζουμε αριστερά κείμενα για την κυρίαρχη ιδεολογία, για το ότι οι ιδέες που επικρατούν δεν συγκροτούνται σε αριστερή κατεύθυνση. Κάποια τέτοια κείμενα είναι στοχαστικά και γόνιμα. Αλλά σε πολλά μπορούμε να εντοπίσουμε ένα τυφλό σημείο: εκείνος ή εκείνη που γράφει (και συνήθως υπογράφει) δεν θέτει υπό ερώτηση, έστω μόνον υπόρρητα, τη θέση από την οποία εκφέρει λόγο και τη σχέση της θέσης αυτής με το αντικείμενο που περιγράφει, εδώ την τρέχουσα ιδεολογία. Είναι σαν το κείμενο να μην αναγνωρίζει, από το ύφος και τον τόνο του, αν όχι από τις λέξεις του, ότι ο συγγραφέας του υπόκειται σε όσα περιγράφει, ότι δεσμεύεται από την ιδεολογία που αναλύει.
Έτσι, ανεξάρτητα από όσα θέλουν να πουν οι λέξεις του, το κείμενο ακούγεται σαν να εκφέρεται από θέση εξωτερική της ιδεολογίας γενικώς, από θέση αφ' υψηλού τιμητή που δεν αγγίζεται από όσα διατυπώνει. Σαν η αριστερή θεωρητική ιδεολογία που το κείμενο διακινεί να έχει εμβολιάσει τον συγγραφέα του απέναντι στα δύσκολα της πρακτικής ιδεολογίας ενόσω θωρακίζει, αν δεν προβάλλει, την κολακευτική εικόνα που ο ίδιος, ενδεχομένως ασυνείδητα, διατηρεί για τον εαυτό του.
Το σύμπτωμα είναι επικίνδυνο. Ο αριστερός στα λόγια (κατά τη διάσταση της θεωρητικής ιδεολογίας) μπορεί κάλλιστα να λειτουργεί ως δεξιός στην πράξη (κατά τη διάσταση της πρακτικής ιδεολογίας). Όπως βεβαίως και το αντίστροφο. Αλλά, κατά τα γνωστά, η πράξη οφείλει να προέχει της θεωρίας. Πώς αντιμετωπίζουμε το ζήτημα; Ιδίως απέναντι σε νέα προβλήματα και πρωτόγνωρες ανάγκες δέσμευσης; Η συζήτηση είναι μακράς πνοής με πολλές παραμέτρους. Αλλά προφανώς επείγει.