"Σχολείο μαζικής παραγωγής βλακείας" γράφει ο Τάσος Τσακίρογλου ("Εφημερίδα των Συντακτών", 11.12.2020)

...............................................................

  Σχολείο μαζικής παραγωγής βλακείας

 

γράφει ο Τάσος Τσακίρογλου ("Εφημερίδα των Συντακτών", 11.12.2020)

«Η γνώση των θεμελιωδών και γενικών προβλημάτων απαιτεί τη σύνδεση των χωριστών, διαιρεμένων, διαχωρισμένων, διασκορπισμένων γνώσεων. Ομως η Παιδεία μας μάς μαθαίνει να χωρίζουμε τις γνώσεις, όχι να τις συνδέουμε. Ωστόσο, έχουμε ανάγκη από μια γνώση που να ξέρει να συνδέει».

Αυτή η διαπίστωση του φιλοσόφου Εντγκάρ Μορέν συμπυκνώνει όχι μόνο το πρόβλημα της εκπαίδευσης σήμερα, αλλά συνολικά του πολιτισμού μας. Ενός πολιτισμού βασισμένου στην αποσπασματικότητα, τη μερικότητα και την εξειδίκευση. Που δεν στερείται ευφυΐας (φυσικής ή τεχνητής), αλλά σοφίας. Και η διαφορά μεταξύ των δύο είναι ουσιαστική.

Η πρώτη αφορά την ικανότητα να χειριζόμαστε γρήγορα τη σκέψη μας και να ανακαλύπτουμε τον συντομότερο δρόμο για την επίλυση ενός προβλήματος. Η δεύτερη αποτελεί προϊόν πείρας, ενσυναίσθησης και προσπάθειας να προσδιορίσουμε τα πιθανά αποτελέσματα των πράξεών μας, σε συνάρτηση με τις επιπτώσεις που αυτά θα έχουν σε εμάς και στον κοινωνικό και φυσικό μας περίγυρο. Εμπλέκει δηλαδή την ατομική, κοινωνική, περιβαλλοντική και –γιατί όχι;– την πλανητική συνείδηση.

Ενας εξειδικευμένος γιατρός ή ένας πυρηνικός φυσικός μπορεί να είναι άριστοι στην επιστήμη και στη δουλειά τους, αλλά μπορεί να καταλήξουν ο ένας «φακελάκιας» και ο άλλος εφευρέτης νέων όπλων μαζικής καταστροφής.

Η (αναγκαία) εξειδίκευση εκφυλίστηκε σε ανεξέλεγκτη τεχνοκρατία, ενώ το φιλοσοφικό απορείν γέννησε τις ξεχωριστές επιστήμες και τους επιμέρους επιστημονικούς κλάδους. Σήμερα αυτό που έχουμε ανάγκη είναι η σύνθεση των γνώσεων και η (κατά το δυνατόν) ενοποίηση της θεωρίας.

Τι ρόλο μπορεί να παίξει σ’ αυτό η Παιδεία; Τεράστιο! Κατ’ αρχάς απαιτείται αλλαγή παραδείγματος στον τρόπο μετάδοσης της γνώσης, αλλά και στο περιεχόμενό της. Τα προγράμματα σπουδών δεν μπορεί να αποτελούνται από ασύνδετα κομμάτια, ατάκτως ερριμμένα. Σε όλα τα μαθήματα πρέπει να υπάρχει μια εισαγωγή για τη θέση τής κάθε επιστήμης στην κοινωνία, για τα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου που καλείται να λύσει και τις μεθόδους που χρησιμοποιεί. Χωρίς αυτό η Φυσική, η Χημεία, τα Μαθηματικά, η Γλώσσα, τα Αρχαία, η Οικονομία, η Κοινωνιολογία κ.λπ. φαντάζουν στα μάτια των μαθητών και φοιτητών ασύνδετα μέλη ενός σώματος χωρίς ζωή, αφού αδυνατούν να αντιληφθούν την αλληλεξάρτηση των γνώσεων.

Σήμερα όλα τα προβλήματα που έχουμε μπροστά μας –κλιματική αλλαγή, αντιμετώπιση της πανδημίας, κοινωνικές ανισότητες, ρατσισμός, φασισμός, κοινωνική καθυστέρηση κ.ο.κ.– είναι πολυσύνθετα και απαιτούν τη συνεργασία των επιστημών αλλά και τον κοινωνικό έλεγχό τους.

Ο χαρακτήρας του σημερινού σχολείου μοιάζει με τα κοινωνικά δίκτυα και επιβάλλει μια μορφή αποσπασματικής γνώσης με τη μέθοδο του ζάπινγκ. «Αναρτήσεις» μαθημάτων τις οποίες διατρέχουν τα παιδιά «σκρολάροντας» από τη μια στην άλλη χωρίς να εμβαθύνουν ή να κατανοούν αυτό που έχουν μπροστά τους.

Αυτός ο τύπος γνώσης ενδυναμώνει τη συνωμοσιολογική σκέψη, αφού είναι ανίκανος να συμπληρώσει το παζλ και να αποκαλύψει ολοκληρωμένη την εικόνα. Ετσι, οδηγεί σε απλοϊκές και εύκολες ερμηνείες που διαδίδουν μαζικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή διάφοροι επιτήδειοι με ιδιοτελή συμφέροντα.

Το σχολείο τού σήμερα είναι εργοστάσιο βλακείας –έστω και εξειδικευμένης– και μόνο πάνω στα ερείπιά του μπορεί να χτιστεί μια γνώση χρήσιμη για την κοινωνία και πολίτες με κριτική σκέψη που θα μπορούν να αμφισβητούν τις αυθεντίες, τις κατεστημένες ιεραρχίες και τον ανορθολογισμό της μεταφυσικής και της θρησκείας.