"Ιδού το κείμενο, ιδού και το πήδημα!" Από τον συγγραφέα, κριτικό του θεάτρου και φίλο στο Ηρακλή Λογοθέτη (facebook, 6.7.2025)

 ..............................................................

Ιδού το κείμενο, ιδού και το πήδημα!*

Από τον συγγραφέα, κριτικό του θεάτρου και φίλο στο Ηρακλή Λογοθέτη (facebook, 6.7.2025)

Δεν ξέρω κανέναν άνθρωπο με στοιχειώδη θεατρική παιδεία, (ούτε έναν πιά!) που να αμφισβητεί το δικαίωμα του σκηνοθέτη να ανεβάζει ένα κλασσικό κείμενο με τον δικό του τρόπο. Να ξαναχύνει το περιεχόμενό του σε νέο καλούπι, να προτείνει παραλλαγές, να δοκιμάζει τα εκφραστικά μέσα που θεωρεί κατάλληλα για τη σύγχρονη απόδοσή του. Κι ακόμα: να αφαιρεί στίχους ή να προσθέτει εμβόλιμα άλλων συγγραφέων, να τροποποιεί την πλοκή ή να συνθέτει παράλληλα επεισόδια με επίκαιρους διαλόγους, να διαγράφει πρωταγωνιστικούς ρόλους ή να εισάγει καινούργια πρόσωπα στη δράση. Όλ’ αυτά ασφαλώς είναι θεμιτά και κρίνονται εκ του αποτελέσματος που επίσης ποικίλει: από το τερατούργημα ως το αριστούργημα.

Η παρατεταμένη συζήτηση λοιπόν για την (ουδέποτε θιγόμενη) ελευθερία των σκηνοθετών, δεν αποσκοπεί παρά στο να συγκαλύψει τις αυτονόητες υποχρεώσεις οι οποίες απορρέουν ακριβώς από τα δικαιώματα που απολαμβάνουν. Πρώτη ανάμεσά τους είναι η ανάληψη της δραματουργικής ευθύνης για την τοποθέτησή τους, που σύμφωνα με την διεθνώς καθιερωμένη ορολογία έχει τρεις βαθμούς απόστασης από το πρωτότυπο κείμενο. Η πρώτη, πιό κοντινή, σηματοδοτείται ως βασισμένη (based on) στο έργο αναφοράς, η δεύτερη εξηγεί ότι απλώς εμπνεύστηκε απ’ αυτό (inspired by) και η τρίτη πληροφορεί πως εξέλαβε την αρχική του ιδέα μόνο ως ορμητήριο (from an idea of). Και οι τρεις προσεγγίσεις είναι απολύτως νόμιμες, αρκεί να δηλώνονται — με βούλα και υπογραφή. Οι σκηνοθέτες με εντιμότητα και αυτοπεποίθηση τη βάζουν φαρδιά-πλατιά. Οι δόλιοι και οι δειλοί το αποφεύγουν για να σύρουν το κοινό στην παράσταση ενός ψευδεπίγραφου έργου. Κρύβονται και ανεβάζουν στη μαρκίζα του θεάτρου την διασημότητα που εκδίδουν στην εμπορική πιάτσα. Έτσι σταδιοδρομούν ως καταχραστές μεγάλων ονομάτων.

Παλιότερα υπήρχε στις τράπεζες, η προειδοποίηση: Μετά την απομάκρυνσιν εκ του ταμείου ουδέν λάθος αναγνωρίζεται. Στα θέατρα χρειάζεται η επιγραφή: Μετά την απομάκρυνσιν εκ του κειμένου, ό,τι προκύψει καταλογίζεται στον σκηνοθέτη.

*Σημείωση: Είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι η ανάρτηση στο fb του κ. Ηρακλή Λογοθέτη έχει ως αφορμή (για να μην πω και "αιτία" καθόσον το πρόβλημα χρονίζει επαναλαμβανόμενο τα τελευταία χρόνια στις θεατρικές μας σκηνές) την παράσταση της "Αντιγόνης" σε σκηνοθεσία  Ούλριχ Ράσε στα φετινά "Επιδαύρια". Πείτε το διοργανωτές, παραγωγοί, σκηνοθέτες όταν ανεβαίνουν παραστάσεις κλασικού ρεπερτορίου με απουσίες ρόλων, σημαντικών τμημάτων κειμένου, "Αγαπητοί μας θεατές, διασκευή σας προσκαλούμε να δείτε!...