"Το πρόσωπο, το απρόσωπο και ο «ανθρώπινος κονιορτός»" έγραψε ο Τάσος Τσακίρογλου ("Εφημερίδα των Συντακτών", 02.05.24)

 ...............................................................

Το πρόσωπο, το απρόσωπο και ο «ανθρώπινος κονιορτός»

έγραψε ο Τάσος Τσακίρογλου ("Εφημερίδα των Συντακτών", 02.05.24) 

Η σπουδαία φιλόσοφος Σιμόν Βέιλ, αναρχοσυνδικαλίστρια συνδεδεμένη με τους αγώνες της εργατικής τάξης που πολέμησε στο πλευρό των Δημοκρατικών στον ισπανικό εμφύλιο, στο βιβλίο της «Το πρόσωπο και το ιερό» (εκδόσεις Πόλις) γράφει πως «το ιερό μέσα στον άνθρωπο απέχει πολύ από το να είναι το πρόσωπό του, ιερό είναι το απρόσωπο. Ο,τι είναι απρόσωπο μέσα στον άνθρωπο είναι ιερό, και μόνο αυτό».

Τι σημαίνει αυτό; Πως το «ιερό» και απαραβίαστο δεν έγκειται στον άνθρωπο ως συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά στην ουσία του, που είναι ο αφηρημένος άνθρωπος, ο όποιος άνθρωπος. Αυτό προσδίδει στους ανθρώπους μια οικουμενικότητα και μια ιστορικότητα. Δεν ξεχωρίζει τον Κώστα, τη Μαρία, την Εσθέρ, τον Μοχάμεντ ή τον Βλαντίμιρ, αλλά μιλά εξ ονόματος όλων τους και αναγνωρίζει τα δικαιώματα της ύπαρξής τους.

Λίγο παρακάτω η Βέιλ προσθέτει: «Ολοι όσοι έχουν εισδύσει στην περιοχή του απρόσωπου συναντούν εκεί την ευθύνη έναντι όλων των ανθρώπων. Την ευθύνη να προστατεύουν σε αυτούς, όχι το πρόσωπο, αλλά κάθε εύθραυστη δυνατότητα μετάβασης στο απρόσωπο που κρύβεται κάτω από το πρόσωπο». Που πάει να πει ότι ανακαλύπτουμε τις ανθρώπινες ιδιότητες κάθε ανθρώπινου όντος, όπως και την πιθανότητα να ξετυλίξει όλες του τις δυνατότητες και να αυτοπραγματωθεί πλήρως και ουσιαστικά.

Στις μέρες μας που η προπαγάνδα, η διαφήμιση, οι θρησκείες και οι αγελαίοι καταναλωτικοί συρμοί μετατρέπουν μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας σε μια άμορφη μάζα ή όπως έλεγε ο Λέον Τρότσκι σε «έναν ανθρώπινο κονιορτό» που άγεται και φέρεται ανάλογα με το που φυσάει ο άνεμος, οι κίνδυνοι είναι μεγάλοι.

Η τάση για προσαρμογή, είτε για να μη διαφέρουμε από τους πολλούς είτε γιατί δεν αντέχουμε την απόρριψή τους, είναι απολύτως καταστροφική. Το λέει με τα δικά της λόγια η συγγραφέας: «Επιπλέον, ο μεγαλύτερος κίνδυνος δεν είναι η τάση της συλλογικότητας να συμπιέζει το πρόσωπο, αλλά η τάση του προσώπου να γκρεμίζεται, να πνίγεται μέσα στη συλλογικότητα. Ή, ίσως, ο πρώτος κίνδυνος να αποτελεί τη φαινομενική και απατηλή όψη του δεύτερου».

Ποιος είναι ο φόβος που συνήθως μας ωθεί προς την προσαρμογή και την αλλοτρίωση; Ο σπουδαίος ψυχαναλυτής Εριχ Φρομ απαντούσε: «Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία» (αναζητήστε και το ομότιτλο βιβλίο του). Είναι η ελευθερία της επιλογής και των συνεπειών της που φοβίζει τους περισσότερους ανθρώπους. Κυρίως εάν αυτή η επιλογή μάς φέρνει κόντρα στο ρεύμα, στα ήθη της εποχής και τις κυρίαρχες αντιλήψεις.

Τότε ελλοχεύει ο κίνδυνος της κοινωνικής απομόνωσης ή ακόμα και της περιθωριοποίησης για όποιον τολμά να αμφισβητεί τα θέσφατα της εποχής του. Ωστόσο η κοινωνία προχωρά μέσω της αμφισβήτησης: το «και όμως γυρίζει» του Γαλιλαίου μπροστά στην Ιερά Εξέταση έδωσε στην ανθρωπότητα μεγαλύτερη ώθηση απ’ ό,τι χιλιάδες σκυμμένα κεφάλια άλλων επιστημόνων, οι οποίοι είτε σιώπησαν, είτε, πολύ περισσότερο, έθεσαν την επιστήμη τους στην υπηρεσία των ισχυρών.

Σήμερα η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε ένα σταυροδρόμι: εάν κυριαρχήσει εκ νέου, όπως στον μεσοπόλεμο, «ο ανθρώπινος κονιορτός», τότε οι κοινωνίες μας δεν έχουν καμία τύχη. Είναι καιρός ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες που του αναλογούν και να κάνει τις επιλογές του. Η Ευρώπη και ο κόσμος ολόκληρος είναι αντιμέτωποι με τεράστιες προκλήσεις, όπως ο πόλεμος και η κλιματική αλλαγή. Εάν θα πριμοδοτήσουμε τις δυνάμεις της καταστροφής ή της αντίστασης, είναι δικό μας θέμα. Το ποια επιλογή θα κάνουμε εξαρτάται από εμάς και μόνο!